ویژگی‌های عجیب این حوضچه و ساکنانش از زمان اکتشاف در اواخر دهه ۱۹۳۰ میلادی، بسیاری از دانشمندان را به این منطقه کشانده است. والریا سوزا، یکی از میکروب‌شناسان دانشگاه ملی خودمختار مکزیک دو دهه قبل از طریق جیم السر یکی از محیط زیست‌شناسانی که استروماتولیت‌ها را در این منطقه بررسی مي‌کرد با حوضچه آشنا شد. السر که اکنون در دانشگاه مونتانا مستقر است مي‌گوید: «برایم کاملا روشن بود فعالیت در این منطقه بدون همکاری نزدیک با دانشمندان مکزیکی ممکن نیست.»
ازآن زمان تاکنون سوزا مشغول پژوهش درباره این حوضچه است.
او از نخستین روزهای پژوهش در حوضچه به محیط‌های میکروبی علاقه داشت که در آن‌جا زندگی مي‌کردند. ترکیب موادمغذی در این تالاب‌ها با نقاط دیگر جهان بسیار متفاوت بود. به گفته سوزا احتمالا یکی از دلایل این امر جریان آبی بود که از آبخیزهای زیر کوه جاری مي‌شود. در این آبخیزها رسوبات باستانی و گل‌ولای در وسط دره وجود دارد. با توجه به سطوح بالای سولفور و غلظت اندک فسفروس، آب در این منطقه شباهت زیادی به آب اقیانوس در عصر Precambrian دارد که حدود ۵۴۲ میلیون سال قبل پایان یافت. بیشتر اشکال مدرن حیات در زمین برای ادامه زندگی به فسفروس نیازمند است و به همین دلیل سوزا و همکارانش با مشاهده سطح بالای تنوع میکروبی در منطقه شگفت‌زده شدند. او دراین‌باره مي‌گوید: «احتمالا این‌جا یکی از متنوع‌ترین اماکن روی زمین است و من مي‌خواهم دلیل آن را بیابم.»
باتوجه به آن‌که زمین در عصر ماقبل تاریخ شرایطی مانند این حوضچه داشته، سوزا و همکارانش این فرضیه را ارائه کردند که Cuatro Ciénegas احتمالا یک دنیای گمشده باشد، یک بهشت امن که ارگانیسم‌های باستانی در آن به دور از بقیه جهان زندگی و رشد مي‌کنند. آن‌ها برای آزمایش این نظریه نمونه‌های خاک، رسوبات و آب ۱۰ منطقه در Churince را جمع‌آوری کردند که یک تالاب با عرض ۳۰۰ متر در حوضچه است. در مرحله بعد آن‌ها دی‌ان‌ای را استخراج کردند و آزمایش توالی 16S ribosomal را انجام دادند که نشان داد بیش از پنج هزار گونه باکتری و آرکیاست.
محققان برای بررسی تاریخچه تحول بعضی از این ارگانیسم‌ها روی دسته‌ای از باکتری‌ها به نام Bacillus تمرکز کردند. با مقایسه توالی حدود ۲۵۰۰ گونه با نمونه‌های موجود در دو مخزن آن‌لاین، این گروه دو خانواده را شناسایی کردند که در این منطقه یگانه بودند. یکی از آن‌ها در رسوبات و دیگری با میکروب‌های دریایی مدرن مرتبط بود.
محققان با استفاده از نرم‌افزار قدمت این دو گروه را بررسی کردند. این نرم‌افزار شجره تکاملی این دو گروه را از توالی مولکولی دوباره بازسازی مي‌کرد. طی این فرایند آن‌ها متوجه شدند گروه رسوبات حدودا ۶۵۰ میلیون سال و گونه میکروب دریایی حدود ۱۶۰ میلیون سال قبل (در اواخر عصر ژوراسیک) ظهور کرده‌اند. محققان معتقدند این دورویداد به ایجاد این دو گروه در حوضچه منجر شده است؛ نخست تغییری ناگهانی در توازن موادمغذی در پایان عصر Precambrian، و از سوی دیگر شکستن Pangeaطی عصر ژوراسیک.
فردریک کوهن یکی از میکروب‌شناسان دانشگاه وسلین که در این تحقیق شرکت نکرده مي‌گوید: «عجیب است که فکر کنیم مکانی وجود دارد که در آن ارگانیسم‌هایی وجود دارد که در هیچ نقطه دیگری نیست. این شبیه یکی از داستان‌های ژول ورن است که زیر میکروسکوپ اتفاق مي‌افتد.»
او در ادامه به داستان «سفر به مرکز زمین» این نویسنده اشاره مي‌کند که در آن انسان به اعماق آتش‌فشان‌ها مي‌رود و حیوانات ماقبل تاریخ را زیر سطح زمین مي‌یابد.
برندون برنز یکی از میکروب‌شناسان دانشگاه نیوساوث ولز در استرالیا مي‌گوید: «واقعا حیرت‌زده شدم. این ایده که دنیای گمشده وجود دارد، یک محیط ناب، واقعا جالب است. به نظرم باید پژوهش بیشتری برای کشف مناطق مشابه دیگری در زمین انجام شود.»
سوزا و همکارانش معتقدند شرایط مواد بسیار مغذی در این منطقه و احتمالا قابلیت گونه‌های باکتری برای مقابله با میکروارگانیسم‌های مهاجم نشان مي‌دهد، چرا این خانواده‌های باستانی میکروب‌ها هرگز حوضچه را ترک نکرده‌اند.
کوهن نیز معتقد است یگانگی این محیط‌زیست یک عامل کلیدی است اما بحث رقابت بین گونه‌ها را با تردید مي‌نگرد.
باید تحقیقات بیشتری انجام شود تا تاریخچه این جوامع باکتریایی باستانی به دقت بررسی شود اما متاسفانه دانشمندانی که تمایل دارند همچنان در این حوضچه تحقیقاتی بدهند، باید بدانند تالاب‌های‌های موجود در این دره طی ۵۰ سال گذشته ۹۰ درصد کاهش یافته‌اند.
تالاب Churince در سال ۲۰۱۷ میلادی خشک شد.
سوزا مي‌گوید: «۲۰۱۶ آخرین باری بود که آب در آن‌جا مشاهده کردیم.»
هنگامی‌که او وهمکارانش سال بعد دوباره بازگشتند با منطقه‌ای کاملا خشک روبه‌رو شدند.
یکی از دلایل اصلی این امر کشاورزی است. به‌خصوص کشاوران آب را از تالاب‌های این دره به سمت محصولات خود هدایت مي‌کنند. سوزا و همکارانش برای حل این مشکل با جوامع محلی همکاری کردند. به‌عنوان مثال در سال ۲۰۱۱ میادی آن‌ها آزمایشگاهی در دبیرستانی واقع در شهر کوچک Cuatro Ciénegas تاسیس کردند تا درباره اهمیت منطقه به دانش‌آموزان آموزش دهند. همچنین دانش‌آموزان را به این مناطق مي‌بردند تا در عملیات‌های جمع‌آوری و تحلیل نمونه شرکت کنند. این تلاش‌ها به تغییراتی مثبت منجر شد. به‌عنوان مثال بعضی سیستم‌های آبیاری در Cuatro Ciénegas جایگزین سیستم قدیمی شده و مقادیر کمتری آب از تالاب‌ها خارج مي‌کند. اما سوزا و همکارانش معتقدند این روند همچنان ناکافی است.
کوهن مي‌گوید: واقعا غم‌انگیز است، این حوضچه با این همه ارگانیسم‌های زنده میلیاردها سال در همین منطقه وجود داشته است اماپس از مدت کوتاهی از اختلال انسان، از بین مي‌رود.
