برای مالکان زمینها، شکارچیان گوزن، دلالهای شکار و... گوزنهای قرمز و عرصههای بدون درختنماد آن اسکاتلندی بودند که آنها دوست داشتند اما این دیدگاهی است که در نزد حافظان حیاتوحش مطلوب نیست. نباید فراموش کرد که گرگ، لینکس یا سیاهگوش و خرسها سالهاست که در اسکاتلند منقرض شدهاند. از سوی دیگر سالها طول کشیده تا جمعیت گوزن قرمز در این کشور زیاد شود و بهاندازه فعلی برسد اما جمعیت کنونی گوزن در این کشور هم مشکلات خاص خود را دارد بهطوری که کارشناسان از آن باعنوان «مشکل گوزنها» یاد کنند.
در سال ۱۹۵۹ میلادی، کمیسیونی به نام کمیسیون گوزن قرمز در اسکاتلند تشکیل شد. در ابتدا این کمیسیون به خطرات ناشی از کشاورزی و جنگلداری توجه میکرد و جمعیت گوزنها هم در آن زمان حدود ۱۵۰ هزار راس برآورد شد. 30سال بعد اما این جمعیت دو برابر شد چنانچه امروز جمعیت گوزنها در اسکاتلند بالغ بر ۴۰۰ هزار راس تخمین زده میشود. درست است که این افزایش جمعیت مطلوب است اما از سویی هم باید توجه داشت که این تعداد گوزن برای چرا به عرصههای بکر نیاز دارند و به این معناست که نهتنها پوششهای گیاهی، علفزارها و جنگلها در معرض تعلیف زیادند بلکه در مقابل این افزایش تعداد بقای نسل خود گوزنها هم به مخاطره افتاده است.
یک مشکل دیگر که گوزنها هماکنون در اسکاتلند ایجاد کردهاند، افزایش آمار تصادفات جادهای است. هرساله در اسکاتلند، هفت هزار تصادف جادهای اتفاق میافتد که به نوعی با گوزنها در ارتباط است و بالطبع برای مدیریت جابجاییهای آنها بهطور مرتب برنامههای جدید فنسکشی اجرا میشود. واقعیت این است که مشکل گوزنها در اسکاتلند، معضل جدیدی نیست. کمیسیون گوزن قرمز بعد از بررسی نظرات کارشناسی به این جمعبندی رسیده است که حداکثر و بهترین تعداد جمعیت گوزن قرمز در این کشور، رقمی در حدود ۶۰ هزار راس است. باوجود اینکه مالکان زمین و علاقهمندان به شکار گوزن در بعضی نقاط از تراکم جمعیت گوزنها کاستهاند اما تعداد گوزنها در بعضی مناطق همچنان خیلی زیاد است.
مشاجرات بیپایان
در دهههای اخیر، همچنان که اثر چرای بیرویه بر سلامت اکولوژیکی مناطق کوهستانی بهتر شناخته شده است، یک جنگ ایدئولوژیکی هم بین مدیران سنتی گوزن و آنهایی که برای از دست رفتن جنگلهای بومی اسکاتلند تاسف میخورند، شکل گرفته است. درحال حاضر جنگلهای بومی اسکاتلند، فقط سهدرصد از قلمرو طبیعیشان را پوشش میدهند. شواهد امر نشان میدهد که ظاهرا این جنگ ایدئولوژیکی، یک مشاجره پایانناپذیر در بین اسکاتلندیهاست. اسکاتلندیها میگویند که موضوع گوزنها بیش از آنکه یک مشاجره و جنگ بر سر مسائل اکولوژیکی باشد، یک گروکشی سیاسی است. مسئله اینجاست که تعداد و محل زیست گوزنها موضوع چندان مهمی در این مشاجرات نیست بلکه دیدگاههای متفاوت به آینده عرصههای کوهستانی در اسکاتلند است که اساس و زیربنای این مشاجره بیپایان را شکل داده است. بهعنوان مثال در اسکاتلند زمینهای کوهستانی هستند که بیش از ۲۰۰ سال بهواسطه پتانسیلی که برای شکار گوزن، شکار مرغابی و ماهیگیری داشتهاند؛ ارزشگذاری شدهاند و اکنون فنسکشیهای گستردهای در همین زمینها برای دور نگه داشتن گوزنها از محدودههای کاشت جنگلهای تجاری صورت میگیرد که این امر از دید بسیاری از مالکین به هیچوجه خوشایند نیست.
توماس مکدونل (Thomas MacDonell)، مدیر بخش حفاظتی عرصههای بکر میگوید: «این تغییرات روی زمین خیلی سریع اتفاق افتاده و به همین دلیل است که چالشهایی جدی ایجاد شده است. مردم درباره درختانی صحبت میکنند که به آرامی و کندی تپهها را میپوشانند اما مسئله این است که وقتی فشار چرای بیرویه از این عرصهها برداشته شود، آنگاه سرعت رشد درختان چند برابر خواهد شد. جوانههایی که برای کاشت در این تپهها مورد استفاده قرار میگیرند، از درختان کهنسال به دست آمدهاند و ما شاهد هستیم که جنگلهای جوان به سرعت شروع به رشد میکنند.»
برای احیای زیستگاه و کسب منافع اقتصادی برای جوامع محلی لازم است که این اختلافنظرها هرچه سریعتر پایان داده شود. درختان در عرصههای کوهستانی اسکاتلند میتوانند بدون هیچ نیازی به فنسکشیها رشد کنند اما این امر فقط زمانی ممکن خواهد بود که فشار چرای بیرویه از روی این عرصهها برداشته شود اما سوال اینجاست که چنین کنترل جمعیتی در گوزنها چطور به نظر خواهد رسید؟ اصلا چه تعدادی گوزن، مازاد است و باید حذف شود؟ این سوالات در اصل بدنه تحقیقات کارشناسی را تشکیل میدهند و میبایست از جنبه اکولوژیکی به بهترین نحو ممکن پاسخ داده شوند.
به هر صورت کشمکشها در بین اسکاتلندیها بر سر گوزنهای قرمز همچنان ادامه دارد. فصل شکار آهو در اسکاتلند از ماه جولای تا اکتبر است و گوزنهای ماده هم از اکتبر تا فوریه شکار میشوند. شکارچیان گوزن اسکاتلندی میگویند که هیچیک از این دو برای شکارچیان طبیعی محسوس نیستند. هر ساله حدود ۶۰ هزار گوزن قرمز در اسکاتلند شکار میشود. اهداف مدیران شکار و مالکین محلی زمین در این کشور متفاوت است اما واقعیت این است که برای شکار گوزن در اسکاتلند هیچ محدودیت رسمی وجود ندارد. یک راهنمای محلی اسکاتلندی برای یک روز معمولی شکار گوزن بین ۳۵۰ تا ۵۵۰ یورو درآمد کسب خواهد کرد. بسیاری از مالکان زمین هم در فصل شکار از طریق اجاره منازل مسکونی کسب درآمد میکنند و درآمد هفتگی آنها نیز حدود هفت هزار یورو تخمینزده میشود اما به هر صورت موضعگیریهای مختلفی نسبت به مشکل گوزنها در اسکاتلند وجود دارد.
وضعیت متفاوت گوزنهای قرمز در نقاط مختلف جهان
درست است که کشور اسکاتلند با افزایش تعداد گوزن قرمز مواجه است اما این وضعیت در بسیاری از نقاط دیگر جهان مصداق ندارد. گوزن قرمز هماکنون در کشورهایی مانند سوریه و اردن منقرض شده است و در ایران هم نگرانیهایی جدی برای بقای آن وجود دارد. گوزنهای قرمز غربی (Western Red Deer)، چندین زیرگونه دارند که زیرگونه موسوم به مرآل را میتوان در فلات آناتولی سراغ گرفت. گوزنهای قرمز ما در ایران نیز از همین زیرگونه (Cervus elaphus maral) هستند. متاسفانه بخش اعظم شکار مرآلها در ایران در فصل موسوم به گاوبانگی رخ میدهد.
گاوبانگی (Rut) فصلی است که در آن نرهای بالغ برای جلب مادهها و دفاع از حرمسرای خود با یکدیگر به رقابت میپردازند. از جمله شاخصترین رفتارهای مرآلها در این دوره نعرههای مبارزهجویی، عرض اندام برای رقبا و در نهایت نیز شاخبازی میان نرهاست. گاوبانگی در اصل نعرهای شبیه به بانگ گاو است که گوزن نر با آن اعضای خانوادهاش را گردهم میآورد و حریف را هم همزمان به مبارزه دعوت میکند.
از آنجا که نعره گوزن نر بسیار باصلابت و پرقدرت است بنابراین گاهی حتی از کیلومترها دورتر هم شنیده میشود و همین صدا ردیابی مرآلها را برای شکارچیان تسهیل میکند. این صدا بیشتر صبح زود و هنگام غروب شنیده میشود. ویژگی این صدا بسته به شرایط محیطی در زیستگاههای مختلف و جمعیتهای مختلف تفاوتهایی با هم دارد. برای این صدا در بخشهای مختلف ایران اصطلاحات گوناگونی وجود دارد بهعنوان مثال در گلستان به آن گوکل، در مازندران گوچمر، ورزاچمر، اشکاریونگ و در گیلان به آن گنجهگوری، گاوگوره یا مرآلونگه گفته میشود.
در گذشته جمعیت مرآلها در ایران زیاد بود اما شاید کمتر کسی فکر میکرد که روزی برسد که نسل مرآلها در ایران تا به این اندازه در معرض خطر قرار گیرد. کاهش چراغ خاموش جمعیت مرآلها در ایران به حدی نگرانکننده است که باید برای حفاظت از آنها قدمهای استوارتری برداشته شود.