منافع اقتصادی خرید واکسن

سه واکسن کرونا تاکنون به مرحله نهایی نزدیک شده و کشورهای مختلف دنیا برای خرید این واکسن‌ها صف کشیده‌اند. بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت بر تزریق این واکسن تاکید دارند. علاوه براین، اقتصاددانان نیز هزینه خرید این واکسن را به نسبت هزینه‌ای که قرنطینه و هزینه‌های بهداشتی بر دوش اقتصاد تحمیل خواهد کرد به صرفه‌تر می‌دانند. «دنیای‌اقتصاد» در سه سناریو هزینه‌هایی را که همه‌گیری ویروس کرونا بر اقتصاد کشور تحمیل کرده بررسی و با هزینه‌ای که خرید واکسن خواهد داشت مقایسه کرده است.

همه‌گیری ویروس کرونا از چند جنبه بر معیشت و اقتصاد مردم اثرگذار بوده است. در همان ابتدای این پاندمی اقتصاددانان این مساله را مطرح کردند که بحرانی که شیوع این ویروس در اقتصاد دنیا ایجاد خواهد کرد به‌دلیل اثری که بر عرضه کل و تقاضای کل اقتصاد دارد، با سایر بحران‌های اقتصادی متفاوت است. تجربه تقریبا ۹ ماهه از اعلام شیوع این ویروس در دنیا نشان داد به‌دلیل اینکه داروی موثری برای جلوگیری از این ویروس وجود ندارد، بهترین راه نجات افراد، شناسایی فرد مبتلا و شکستن حلقه انتقال ویروس است.

در نتیجه اولین و موثرترین راه برای جلوگیری از ابتلای تعداد بیشتر افراد به این ویروس، قرنطینه افراد و تعطیلی شغل‌هایی است که انتقال این ویروس را راحت‌تر می‌کند. بنابراین یکی از مهم‌ترین اثراتی که این ویروس روی اقتصاد دارد تعطیلی مشاغل و به‌دنبال آن کم شدن عرضه خدمات و کالاها از یکسو و افزایش بیکاری از سوی دیگر است. علاوه براین، به‌دلیل اینکه افراد در شرایط قرنطینه و نیمه قرنطینه به سر می‌برند، تقاضا برای بسیاری از کالاها و خدمات کاهش پیدا می‌کند. یکی از اولین صنایع که به‌دلیل ویروس کرونا با بحران جدی مواجه شد، صنعت هتلداری و گردشگری بود.

در نتیجه اثراتی که این ویروس روی تقاضای کل و عرضه کل اقتصاد دارد بسیار گسترده بوده و محاسبه دقیق هزینه‌هایی که بر اقتصاد تحمیل می‌کند پیچیده است. به‌علاوه باید هزینه‌های بهداشتی نیز که دولت‌ها برای پیشگیری و درمان این بیماری کرده‌اند محاسبه شود. بنابراین اگرچه محاسبه هزینه‌های اقتصادی تحمیل شده به اقتصاد کشورها یکی از سوال‌های مهم به‌شمار می‌آید اما محاسبه آن با دشواری همراه است.

مرکز پژوهش‌های مجلس در ابتدای سال‌جاری در یک گزارش کارشناسی با عنوان «ارزیابی ابعاد اقتصاد کلان شیوع ویروس کرونا» با سه سناریو هزینه‌های تحمیل شده اقتصاد کشور تا پایان سال ۹۹ را تخمین زده است. براساس این گزارش، در سناریوی اول فرض شده دولت تا زمانی که ویروس ریشه‌کن شود، سختگیری‌های خود را ادامه دهد، به این ترتیب در مجموع ستانده کل اقتصاد نزدیک به ۱۱ درصد در سال ۹۹ کاهش پیدا کند.

در سناریوی دوم فرض شده است که سختگیری دولت تا ۲۳ فروردین ماه باشد و بعد از آن آزاد‌سازی نسبی تا پایان حذف کرونا به همراه آموزش‌های غیرحضوری ادامه پیدا کند. در این سناریو هزینه کرونا حدود ۶/ ۸ درصد از ستانده کل اقتصاد را شامل می‌شود. در سناریوی سوم نیز فرض شده سختگیری دولت تا ۲۳ فروردین باشد و آزاد‌سازی نسبی بعد از آن با فرض باز شدن مراکز آموزشی از هفته دوم اردیبهشت رخ بدهد.

در این حالت نیز پیش‌بینی شده که این میزان تعطیلی در اقتصاد فشاری در حدود ۴/ ۷ درصد ستانده کل داشته باشد. می‌توان با تقریب خوبی به‌جای ستانده کل، از تولید ناخالص داخلی با قیمت اسمی استفاده کرد.

مرکز آمار کشور تولید ناخالص داخلی با قیمت اسمی برای ۶ ماه نخست سال‌جاری را حدود ۱۹۷۷ هزار میلیارد تومان اعلام کرده که اگر تا پایان سال ۹۹ با همین شرایط ادامه پیدا کند احتمالا GDP اسمی حدود ۳۹۵۳ هزار میلیارد تومان خواهد شد.

اگر محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس‌ را در نظر بگیریم، در واقع در بدترین حالت در سال ۹۹، هزینه کرونا در سناریوی اول، ۴۳۵ هزار میلیارد تومان، در سناریوی دوم ۳۴۰ هزار میلیارد تومان و در سناریوی سوم، ۲۹۳ هزار میلیارد تومان خواهد بود. اگر فرض کنیم واکسن تا سال ۱۴۰۰ به ایران نرسد، باید هزینه‌ای را نیز که کرونا در سال آینده به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند محاسبه کرد.

فرض کنیم که به‌دلیل بهبود شرایط سیاسی و اقتصادی تولید ناخالص داخلی به قیمت اسمی کشور، در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰ درصد نسبت به سال ۹۹ رشد داشته باشد(این رقم در شش ماهه ۹۹ به نسبت شش ماهه ۹۸ حدود ۱۸ درصد رشد داشته است) در نتیجه رقم GDP اسمی در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۷۴۴ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

بنابراین اگر براساس فروضی که در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده هزینه‌های کرونا را برای سال ۱۴۰۰ حساب کنیم، می‌توان گفت با سناریوی اول، هزینه کرونا حدود ۵۲۲ هزار میلیارد تومان، در سناریوی دوم، ۴۰۸ هزار میلیارد تومان و در سناریوی سوم حدود ۳۵۱ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

بنابراین اگر رقم هزینه‌های دو ساله تحمیل‌شده به اقتصاد کشور به‌واسطه شیوع ویروس‌کرونا را محاسبه کنیم، در سناریو اول، ۹۵۷ هزار میلیارد تومان، در سناریو دوم ۷۴۸ هزار میلیارد تومان و در سناریو سوم ۶۴۳ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

برای مقایسه بهتر می‌توان هزینه‌های اقتصادی کرونا را با در نظر گرفتن اینکه هر دلار ۲۰ هزار تومان در سال آینده خواهد بود، محاسبه کرد. با این فرض، تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت اسمی در پایان سال ۹۹ به حدود ۱۹۷ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۳۷ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. بنابراین می‌توان گفت با سناریوی اول، که حدود ۱۱ درصد GDP اسمی به‌واسطه شیوع ویروس‌کرونا هزینه خواهد شد، در دوسال متوالی ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ هزینه محاسبه شده ۴۸ میلیارد دلار خواهد بود. در سناریوی دوم محاسبات نشان می‌‌دهد که هزینه تحمیلی به اقتصاد کشور حدود ۳۷ میلیارد دلار و در سناریوی سوم، ۳۲ میلیارد دلار خواهد بود.

تاکنون سه واکسن شرکت‌های فایزر-بایون‌تک، مدرنا و استرازنکا- آکسفورد به مرحله تست بالینی رسیده است. تخمین‌ها نشان می‌دهد که قیمت واکسن‌های شرکت‌های فایزر- بایون‌تک و مدرنا هر دز بین ۱۰ تا ۳۰ دلار است. با توجه به اینکه هر نفر به دو دز واکسن نیاز دارد باید این قیمت را در دو ضرب کرد. از سوی دیگر قیمت هر دز واکسن استرازنکا- آکسفورد نیز ۳ تا ۴ دلار است. بنابراین می‌توان به‌طور میانگین در نظر گرفت که هر دز واکسن فایزر ۲۰ دلار و واکسن مدرنا ۳۰دلار هزینه خواهد داشت.

برای محاسبه هزینه خرید واکسن باید فرض‌هایی را در نظر گرفت که در مرحله اول وزارت بهداشت در نظر دارد چه درصدی از جمعیت کشور را واکسیناسیون کند. براساس این فرض‌ها سه سناریو می‌توان در نظر گرفت. علاوه براین، مرکز آمار کشور در گزارشی تخمین زده که در سال ۱۴۰۰ در بیشترین حالت جمعیت ایران به حدود ۸۵ میلیون نفر برسد. با توجه به درصد گروه‌های مختلف سنی در سال ۹۵، حدودا جمعیت گروه‌های مختلف سنی در سال ۱۴۰۰ را پیش‌بینی کرده و براساس آن سه گروه برای واکسینه شدن در نظر گرفته شده است.

گروه اول: فرض می‌کنیم در مرحله اول جمعیت 60 سال به بالای کشور برای واکسیناسیون کاندیدا باشند. براساس تخمین‌های زده شده، حدود 9درصد جمعیت کشور در سال 1400 بالای 60 سال سن خواهند داشت که جمعیتی حدود 8 میلیون نفر را شامل می‌شود.

گروه دوم: فرض این است که جمعیت بالای 30 سال واکسینه شوند که حدود 51 درصد جمعیت کشور در سال 1400 را تشکیل خواهند داد. در این فرضیه حدود 43میلیون نفر واکسن را دریافت خواهند کرد.

گروه سوم: فرض این است که کل جمعیت کشور در سال 1400 واکسینه شوند که جمعیتی در حدود 85 میلیون نفر خواهد بود. برای تخمین هزینه احتمالی خرید واکسن کرونا فرض می‌کنیم که سه گروه قیمتی برای هر دز از واکسن‌ها موجود باشد.

گروه اول 4 دلار، گروه دوم 20 دلار و گروه سوم 30 دلار. بنابراین برای برای محاسبه 2 دز از این واکسن‌ها باید هزینه‌ها دوبرابر شود. بنابراین اگر قرار باشد دولت برای گروه اول که 8 میلیون نفر هستند دو نوبت واکسن تهیه کند، برای واکسن 4 دلاری، 62 میلیون دلار، برای واکسن 20 دلاری 314 میلیون دلار و برای واکسن 30 دلاری 472 میلیون دلار هزینه دارد.

هزینه تهیه واکسن برای گروه دوم که حدود نیمی از جمعیت کشور در سال 1400 را تشکیل می‌دهند نیز به ترتیب 364 میلیون دلار، یک میلیارد و 728 میلیون دلار و 2میلیارد و 592 میلیون دلار خواهد بود. اگر دولت بخواهد برای کل کشور واکسن تهیه کند نیز به ترتیب باید 680 میلیون دلار، 3 میلیارد و 396 میلیون دلار و 5میلیارد و 100 میلیون دلار هزینه کند که حداکثر هزینه خرید واکسن به‌حساب می‌آید.

بنابراین محاسبات نشان می‌دهد که دولت حداقل 62 میلیون دلار و حداکثر 5 میلیارد و 100 میلیون دلار برای خرید دو دز از واکسن هزینه در پیش خواهد داشت. اگر فرض کنیم که این واکسن با نرخ دلار نیمایی که حدود 25هزار تومان است خریداری شود، می‌توان گفت هزینه خرید دو دز واکسن 4 دلاری برای حدود 10درصد جمعیت در سال 1400حدود 6/ 1هزار میلیارد تومان و خرید دو دز واکسن 30 دلاری برای کل جمعیت کشور درسال 1400، هزینه‌ای حدود 5/ 127 هزار میلیارد تومان خواهد داشت.

اعداد و ارقام محاسبه‌شده نشان می‌دهد اگر فرض کنیم که واکسن تا پایان سال 1400 در کشور توزیع شود، درواقع اقتصاد برای دو سال یعنی سال 99 و 1400 درگیر پاندمی کرونا خواهد بود. در نتیجه هزینه‌ای که کرونا بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند در بهترین حالت 32 میلیارد دلار و در بدترین حالت 48 میلیارد دلار خواهد بود.

این درحالی است که هزینه واکسن گران‌ترین برای تزریق به کل جمعیت کشور در سال 1400 که بالغ بر 85 میلیون نفر خواهد بود، نزدیک به 5 میلیارد دلار است. البته باید در نظر داشت که این محاسبات بسیار کلی بوده و بسیاری از متغیرها را در نظر نگرفته است زیرا با طولانی‌شدن مدت همه‌گیری، هزینه‌های بهداشت و درمان نیز با روندی به‌شدت صعودی افزایش پیدا خواهد کرد. اما به هرحال این محاسبات نشان می‌دهد که خرید واکسن برای کشور به صرفه‌تر بوده و در نتیجه دولت باید تمام تلاش خود را برای تهیه واکسن انجام دهد.