بهترین راهبرد ایران در مقابل دولت بایدن

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان بایدن قصد دارد تا سیاست خارجی خود را در ادامه سیاست اوباما طراحی کند. پیشبینی می شود که بخشی از مشاوران او همان کسانی باشند که طی هشت سال اوباما را همراهی می کرده اند. بایدن می گوید که سیاست خارجی متفاوت از دولت ترامپ خواهد داشت و یکی از همین تفاوت ها نحوه برخورد این دو رئیس جمهور با مساله برجام و اختلافات با ایران است. بایدن معتقد است که توافق هسته ای با ایران، توافقی مناسب برای همه طرفین بوده است. او البته اغلب جانب احتیاط را رعایت می کند تا همپیمانان آمریکا که به دنبال افزایش تنش با ایران هستند، از دولت او دل نکنند. اما به نظر می رسد برای رئیس جمهور آینده آمریکا مساله توافق با ایران، به نوعی رسیدگی به یک پرونده حیثیتی است تا بار دیگر ایالات متحده بتواند پایبندی خود به قول و قرارهایش را به رخ کشورها بکشد.

در تهران، مقامات ایرانی می گویند که بایدن فرصت خوبی برای بازگشت به توافق و کاهش تنش دارد. تهران ترجیح می دهد که بایدن هر چه زودتر حسن نیت خود را در رابطه با ایران نشان دهد و میان دولتش با دولت ترامپ خط کشی مشخصی در مورد ایران داشته باشد. در عین حال ایران می گوید برنامه های خود را بر اساس اینکه چه کسی در کاخ سفید است نمی چیند. همچنین بحث پرداخت غرامت از سوی ایالات متحده به کشورمان هم مطرح است. غرامتی که می تواند بخشی از ضررهایی که در سال های دولت ترامپ بر اقتصاد ایران وارد شد را جبران کند. 

دیاکوحسینی، کارشناس مسائل بین الملل:

بایدن مایل است تا از سیاست خارجی ترامپ در خصوص ایران فاصله بگیرد و به نظر می رسد که ایران هم اگر چنین عزمی را در دولت جدید آمریکا ببیند، سیاستی متناسب با آن انتخاب خواهد کرد. به نظر شما تهران چه سیاست خارجی را در قبال دولت بایدن انتخاب خواهد کرد؟

 سیاست خارجی که ایران در چهار سال پیش رو انتخاب می کند، بستگی مستقیمی به رفتار دولت بایدن در ایالات متحده دارد. اگر جو بایدن تلاش کند که ایراداتی که نسبت به ایران در گذشته و به ویژه در دوره ترامپ به وجود آمده را به نحوی اصلاح کند و به سمت مسیرعادی سازی بخشی از دیپلماسی با ایران برگردد، ایران هم بنا به رفتاری که دولت آمریکا از خودش نشان می دهد سیاست خارجی خود را تنظیم خواهد کرد.

آنچه همیشه وجود داشته این است که سیاست های انتخابی ایران در خصوص ایالات متحده واکنش و انعکاسی از رفتار آنها بوده است. هر وقت که آنها فشار بیشتری بر تهران وارد کرده اند و رفتاری غیر دوستانه و حتی دشمنی با ما ورزیده اند، تهران هم سیاستی غیر قابل نفوذ و سخت از خود نشان داده. به همین خاطر اصلاح وضعیتی که ترامپ با بی تدبیری اش ایجاد کرده، بستگی بسیار زیادی به این دارد که خود بایدن چقدر عزم خودش را برای تغییر رویکرد دولت آمریکا در قبال ایران، جزم کند.

عکس العمل مقامات ایرانی تا امروز نسبت به برد بایدن در انتخابات آمریکا محتاطانه بوده ولی در عین حال اعلام کرده اند که اگر او رویکرد مثبتی از خود نشان دهد، می توان راه حلی برای بحران های موجود پیدا کرد. این عکس العمل ها را چطور بررسی می کنید؟

من فکر می کنم واکنش هایی که از مقامات کشورمان دیدیم، بیشتر به خاطر رای نیاوردن و باخت ترامپ بود تا برد بایدن. به خاطر مسائلی که ترامپ به وجود آورد و شدیدترین تحریم ها را علیه ایران اعمال کرد و همچنین دستور ترور سردار قاسم سلیمانی در عراق را داد، رفتن او برای مردم و مقامات ایرانی خوشحال کننده بود. استقبال نسبی و نرم و ملایمی که در تهران شاهد آن بودیم، ناشی از شکست فردی است که سعی داشت همه راه های موجود برای انزوا و شکست ایران را فراهم کند. اما به هر حال نمی توان منکر آن شد که در بخش بزرگی از جامعه این تفکر وجود دارد که آمدن بایدن به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده می تواند تفاوتی در رابطه بین تهران و واشنگتن ایجاد کند.

تقریبا دو ماه دیگر بایدن وارد کاخ سفید می شود تا جای ترامپ را بگیرد. به نظر شما مسیر بازگشت احتمالی او به برجام یا تلاش برای حل بحران های به وجود آمده با ایران در دوره رئیس جمهور قبلی، چه روندی را طی خواهد کرد؟

بایدن از زمانی که کاخ سفید را تحویل بگیرد، فرصت کمی دارد تا حسن نیت خود را به ایران نشان دهد. به ویژه اینکه گروه هایی در داخل کشور معتقدند که آمدن رئیس جمهور جدید نمی تواند تغییر عمده ای ایجاد کند و بهتر است که تهران راه هر گونه گفتگو و حل مسائل مرتبط با توافق را ببندد. پس فرصت زیادی نیست که او بخواهد آن را هدر دهد.

حسن نیتی که از آن حرف می زنیم هم لزوما نباید اقدامی بسیار بزرگ و ویژه باشد. یکی از این اقدامات می تواند کاهش بخشی از تحریم های ایران باشد، روشی که قبلا اوباما آن را امتحان کرده است. او باید نشان دهد که می خواهد و می تواند تحریم ها علیه ایران را لغو و فشارها علیه کشورمان را از بین ببرد.

سیاست رسمی وزارت خارجه ایران را چطور ارزیابی می کنید؟ به نظر شما این سیاست با روی کار آمدن بایدن چه شکلی به خود خواهد گرفت؟

همانطور که قبلا هم گفتم رفتار ایران بسیار وابسته به آمریکاست. ایران به برجام متعهد بوده و اقدامات خصمانه علیه توافق هسته ای کاری بود که ایالات متحده آن را آغاز کرد. تا اینجا تهران فرکانس های مثبتی فرستاده که اگر بایدن هم رفتار مثبتی از خودش نشان دهد، می تواند شروعی برای حل مشکلات باشد. اما در وضعیت فعلی ایران نیازی ندارد تا بیشتر از این کاری کند.

من فکر می کنم که بایدن درک می کند که ترامپ و تصمیماتش در خصوص ایران و دیگر کشورها تصمیمات خوبی نبوده اند. شناخت بایدن از برجام و روابط دو کشور به خاطر اینکه در دوران اوباما معاون اول او بوده، باعث می شود که امید زیادی در مورد بازگشت او به توافق با ایران وجود داشته باشد. دولت ایران اما با وجود اینکه تفاوت میان ترامپ و بایدن در سیاست خارجی را درک می کند، بیش از اندازه امیدوار نیست و برنامه توسعه و حل مشکلات خود را به تصمیم امریکا متکی نمی داند.

تهران شروطی را برای ایالات متحده تعیین کرده. از جمله اینکه در مورد مسائلی که قبلا مذاکره کرده، حاضر به گفتگو نیست و ... . این شروط را چطور می بینید؟

این فقط از سوی ایران نیست. اتفاقی که افتاده این است که بایدن و مشاورانش هم در رابطه با برگشت به توافق به تازگی شروطی را مطرح کرده اند و اصلا بحث شرط و شروط گذاشتن را آنها آغاز کردند و در جواب ایران هم گفت که مثلا واشنگتن باید غرامتی را به خاطر تحریم گسترده ایران، پرداخت کند.  این شرط گذاشتن ها می تواند کار را سخت تر و پیچیده تر و البته زمانبرتر کندو اما چاره ای نیست وقتی که می بینیم طرف مقابلی که خودش از توافق خارج شده چنین رفتاری دارد.

اگر بایدن در ماه های پیش رو بخواهد بدون شرط گذاشتن به برجام برگردد و در قالب 5+1 با ایران گفتگو کند، ممکن است که تهران هم شرایط را کمی نرم تر کند. اما اگر بخواهد از تحریم علیه ایران به عنوان ابزار فشار استفاده کند، وضعیت بدتر و پیچیده تر خواهد شد.

چقدر احتمال دارد که دولت بایدن دست به چنین کاری بزند؟ در تهران برخی معتقدند که بایدن هم بهتر از ترامپ نیست و نمی شود هیچ امیدی به سیاست های او داشت. برخی هم به موضوع تحریم های گسترده علیه ایران در دوران اوباما اشاره می کنند.

یک برداشت غلط در آمریکا بین جمهوری خواهان و دموکرات ها به صورت مشترک وجود دارد و آن هم این است که تحریم ها ایران را تحت فشار شدید قرار داده و ایران بسیار مشتاق رفع آنهاست و با این حساب اگر ایالات متحده بتواند از این حربه استفاده کند، می شود ایران را به پای میز مذاکره ای کشاند که در آن آمریکایی ها برد کنند. این دیدگاه خطرناک است. نگاه کردن به تحریم های ایران به عنوان ابزار چانه زنی می تواند ضربه ای اساسی بزند و این ضربه متوجه خود بایدن هم خواهد شد چرا که برای همه روشن است آن کسی که از برجام خارج شده و عهد شکنی کرده است، آمریکاست و ادامه آن سیاست می تواند وجهه بین المللی آمریکا را بیش از پیش در خطر قرار دهد.  از سوی دیگر چنین تکنیکی در جامعه ایران و در میان حاکمیت هم با واکنش تندی روبه رو خواهد شد.