آیا بایدن، تاثیری در روابط تهران و ریاض خواهد داشت؟

ریاض در چهار سال گذشته، دونالد ترامپ را بهترین دوست خود می دانست. رئیس جمهور آمریکا هرچند اغلب با زبان طعنه و گاه توهین با این کشور حرف می زد، اما وقتی پای حساب و کتاب به میان می آمد از فروش سلاح تا تکنولوژی و حتی امنیت به سعودی ها استقبال می کرد. این رابطه تا جایی پیش رفت که بسیاری از آمریکایی ها به خصوص بعد از ماجرای جمال خاشقچی، از دست ترامپ و سیاست هایش در قبال بن سلمان کلافه بودند. کنگره آمریکا تلاش کرد تا برخی محدودیت ها را برای فروش تسلیحات به سعودی ها ایجاد کند و دموکرات ها شیوه برخورد دولت با قتل فرمایشی روزنامه نگار عربستانی در ترکیه را، ناشایست می خواندند. 

با این اوصاف برد بایدن برای سعودی ها یک شوک به حساب آمد. آنها تا بیش از یک روز بعد از اعلام نتایج عکس العملی نشان ندادند و بعد در پیامی کوتاه پیروزی را به بایدن تبریک گفتند. دولت عربستان بر روی حمایت ایالات متحده از این کشور در منطقه، حساب ویژه ای باز می کرد اما حالا ترامپ آنها خود را در وضعیتی ناخواسته می بینند.

جو بایدن می گوید که قصد دارد سیاست متفاوتی را در خاورمیانه اجرایی کند. او از منتقدان سرسخت رفتار بن سلمان در قتل خاشقچی بود و بارها به رفتار ترامپ در قبال سعودی ها خرده گرفته بود. به نظر می رسد که سیاست خارجی بایدن در ادامه سیاست باراک اوباما باشد. او در قبال کشورهای حاشیه خلیج فارس، وضعیت دوری و  دوستی را رعایت می کرد و چندان درگیر مشکلات منطقه نمی شد. اما در عین حال در همین دوران هم دموکرات ها به سعودی به چشم یک متحد نگاه کرده اند.

به نظر می رسد که ترس ملک سلمان و پسرش از حضور بایدن در کاخ سفید آنها را واداشته تا فوری نامه ای بنویسند و شکایت از تهران را به گوش واشنگتن و دولت آینده آن برسانند. 

 سیدهادی افقهی کارشناس مسائل خارمیانه :

روابط ریاض و واشنگتن در دوره ترامپ صمیمانه به نظر می رسید. هر چند رئیس جمهور آمریکا در زمان هایی سعودی ها را به تمسخر می گرفت، اما در عین حال به راحتی بر روی خطاهای این دولت در داخل و خارج از مرزهایش چشم می پوشید. به نظر شما روابط بایدن با عربستان، پس از ورودش به کاخ سفید چگونه خواهد بود؟

در ایالات متحده عموما روابط دولت های دموکرات با عربستان و برخی دیگر از کشورهای عربی، متفاوت از روابط دولت های جمهوری خواه است. اما هر دولتی که در این کشور بر سر کار بیاید، فارغ از اینکه به کدام یک از احزاب ایالات متحده وابسته به نظر برسد، به شش کشور حوزه خلیج فارس توجه ویژه ای از خود نشان می دهند. دلیل این توجه به به خاطر موقعیت ممتاز و سوق الجیشی است که در جهان دارند. مساله دیگری که ایالات متحده را وادار می کند تا با این کشورها به نحوی روابط گرمی داشته باشند، مرزهایی است که این کشورها با ایران دارند. با وجود این مرزها برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس می توانند پایگاه خوبی برای حضور آمریکا و رژیم صهیونیستی باشند. 

کشورهای حاشیه خلیج فارس، به ویژه عربستان و امارات، با اختلاف از نظر انرژی کشورهای غنی هستند و بنابراین چه رئیس جمهور آمریکا دموکرات باشد و چه جمهوری خواه، ریاض از چشمش نخواهد افتاد و در حساب و کتاب های کاربردی آمریکایی ها تفاوت شگرفی ایجاد نخواهد شد.

اما بسیاری معتقدند که سیاست خارجی بایدن در این منطقه به ویژه در قبال سعودی ها با  حضور بایدن از صمیمیت قبل خارج شده و شکل دیگری به خود می گیرد. چنین اتفاقی به چه شکلی می تواند بیفتد؟

بایدن در زمانی که بن سلمان دستور قتل جمال خاشقچی را می دهد، یک مصاحبه تند کرده و در آن بن سلمان و ترامپ را مورد انتقاد قرار می دهد. اما این بدین معنا نیست که بایدن وقتی بر سر کار بیاید، بن سلمان و پدرش را به خاطر چنین رفتاری تنبیه و مجازات کند یا روابط آمریکا با این کشور به دستور بایدن دچار تحول زیادی شود. ترامپ رک و راست و بازاری مسلک بود و حرفش را می زد. آنها را می دوشید و فحشش را هم می داد و در عین حال تجارت می کرد و سلاح می فروخت و... . اما دموکرات ها زبان ارتباطشان با او متفاوت است. آنها با ظاهر نرم و با اتیکت می آید و با پنبه سر می برند.

بایدن با رفتارش و طوری که با توپ پر آمده و همزمان هم کنگره بر روی فروش سلاح به سعودی ها کار می کند، مشخص است که برنامه دارد تا با ترساندن آنها راحت تر بتواند از عربستان پول بگیرد.

از سوی دیگر عربستان بزرگ ترین تولید کننده نفت است و بزرگ ترین حامی تروریست هاست که باعث می شود، آمریکایی ها بخواهند هر دو این موارد را در کنترل خود داشته باشند و به وقتش از نفوذشان بر ریاض برای مثلا کنترل قیمت نفت یا استفاده از گروه های تروریستی استفاده کنند.

امکان ندارد که جو بایدن سیاست خارجه آمریکا در قبال عربستان را 180 درجه تغییر دهد. ممکن است حتی او هم به ماجرای عادی سازی روابط با اسراییل بپیوندد و سعودی ها را مجبور به پذیرش این موضوع کند.

با توجه به سیاست خارجی ترامپ که روشن است و پیشبینی که از رفتار بایدن می شود، کدام یک از این دو برای منطقه سود بیشتری دارد؟

قبل از هر چیز این را روشن کنم که من قبول ندارم ترامپ با سعودی ها رابطه ویژه و خوبی داشت. رابطه زورمندانه ای در کار بود که در ریاض از او می ترسیدند و او هم فقط بخش تجاری و اقتصادی را مورد توجه قرار می داد و بقیه را به اشخاصی مثل پمپئو سپرده بود. ترامپ مدام ریاض و مقامات این کشور را می ترساند که اگر ما حمایت خود را از شما قطع کنیم، امنیت منطقه به خطر می افتد و ایران یک تهدید جدی برای سعودی ها خواهد بود. پیش از این هیچ رئیس جمهوری در آمریکا، رفتاری مشابه با ترامپ با برخی از کشورهای عربی نداشت. آنها البته در دوران بایدن هم باید به واشنگتن باج بدهند و اینکار را هم خواهند کرد چرا که به دنبال تامین امنیت خود از جایی هزاران فرسنگ دورتر می گردند.

به نظر می رسد ریاض از اینکه بایدن انتخاب شده، اصلا خوشحال نیست. نگرانی ملک سلمان و پسرش از روی کار آمدن دموکرات ها از چیست؟

چیزی که سعودی ها را بسیار نگران می کند، این است که جو بایدن به ایران نزدیک شود و فشارهای حداکثری که علیه ایران اعمال می شود، کمتر شود و ایران بدیل به قدرتی با اقتصاد خوب به اضافه صنایع نظامی قوی شود. این کابوس آنهاست. چرا که عربستان توانست با پول خود، ترامپ را بخرد. اما با رویکردی که بایدن از خودش نشان داده، آنها شک دارند که بتوانند سیاست مشابهی را با دولت آینده پیش ببرند.

به نظر شما ملک سلمان و پسرش چه سیاستی را در منطقه، پس از روی کار آمدن جو بایدن در پیش خواهند گرفت؟

در منطقه حاشیه خلیج فارس سه کشور وجود دارند که رابطه ای خصمانه با ایران ایجاد کرده اند. در راس این کشورها عربستان و بعد امارات است که البته رابطه با ایران را قطع نکرده اما اوضاع چندان خوب نیست و بحرین که کاملا سیاست های ریاض را دنبال می کند.

آنها امنیت خود را در این می بینند که به دولتی در آمریکا باج بدهند تا در مقابل ایران در خلیج فارس از آنها محافظت کند. اگر در شرایطی آنها تصمیم می گرفتند که مثلا از طرح صلحی که ایران ارائه داده پیروی کنند، می شد انتظار اتفاقاتی بهتر را در منطقه داشت. آقای ظریف هم صراحتا گفته اند که حالا که ترامپ رئیس جمهور نشده، بهتر است که این کشورها در رفتار و سیاست های خود تجدید نظر کنند. اما هنوز یک هفته از پیروزی بایدن نگذشته که ملک سلمان علیه ایران نامه ای را واشنگتن فرستاده. این دیگر به نظر دشمنی آشکار می آید. ما می گوییم که تهران به دنبال آشتی بین کشورهای منطقه است و شاید در زمان بایدن این فرصت پیش بیاید که بتوانیم مشکلات خود را در همین جا رفع کنیم اما به نظر می رسد که هنوز زمان زیادی نگذشته اما سعودی ها به رفتارهای خصمانه خود ادامه داده اند. به نظر می رسد که سیاست آنها شاید محتاطانه تر شود اما ریاض به دنبال همان شیوه ای است که با دولت ترامپ پیش می برده است.