دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۵ تیر ۱۳۹۷/ ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸ در پی تصمیم رئیس جمهوری آمریکا به خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های آن کشور علیه ایران به علت نقض معاهده ۱۹۵۵ بین دو کشور توسط امریکا، نزد دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کرد. البته مبنای صلاحیت دیوان در این دعوی برجام نبوده بلکه در چارچوب عهدنامه مودت ۱۹۵۵ (بند ۲ ماده ۲۱) طرح دعوی شد که به صدور دستور موقت به نفع ایران منتهی شد و در همان آغاز روند رسیدگی، دستاورد مهمی برای کشورمان رقم زد.
در دادخواست ایران آمده است که آمریکا از طریق تحریم های ۸ می و دیگر تحریم ها علیه ایران، مواد مختلفی از عهدنامه مودت ۱۹۵۵ را نقض کرده است. در این دعوی ایران خواهانِ پایان فوری تحریم ها؛ تضمین پذیرش رای دیوان از جانب آمریکا و تضمین این کشور به عدم تکرار نقض های پیاپی عهدنامه مودت و نیز پرداخت غرامت مقتضی به ایران شد.
ایران لایحه تفصیلی خود مربوط به شکایت از تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده را به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه تسلیم کرد. این لایحه مشتمل بر ۷ جلد ادله و مستندات و بالغ بر حدود ۳ هزار صفحه است که دلایل نقض معاهده ۱۹۵۵ توسط ایالات متحده به علت وضع مجدد تحریم‌ها علیه کشورمان و همچنین آثار زیانبار تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده بر اقتصاد و تجارت و زندگی روزمره مردم ایران را تشریح می‌کند.
دیوان بین المللی دادگستری از ۱۴ الی ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۰ به ریاست قاضی عبدالقوی یوسف، جلسات استماع عمومی خویش را پیرامون «ایرادات مقدماتی» آمریکا برگزار کرد که به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت ویدئویی برگزار شد.
در جلسه استماع شفاهی و رسیدگی به ایرادات مقدماتی، نمایندگان آمریکا از دیوان درخواست رد کامل دادخواست ایران و اعلام غیرقابل پذیرش بودن آن را به دلیل خارج بودن از حیطه صلاحیت دیوان و مستثنی شدن از مواد عهدنامه مذکور و ارتباط موضوع اقدامات مورد استناد ایران با کشورهای ثالث خواستار شدند.
در مقابل ایران نیز خواستار رد ایرادات مقدماتی آمریکا به صلاحیت دیوان شد و از دادگاه لاهه درخواست کرد صلاحیت خویش را نسبت به تمام دادخواست مطروحه ایران به رسمیت شناخته و آن را قابل پذیرش اعلام نماید. نماینده دولت جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی خود ضمن توضیح کلیات و ساختار دفاعیات ایران، تاکید کرد که مبنای ادعای ایران نزد دیوان در این پرونده صرفاً عهدنامه دوجانبه ۱۹۵۵ بین دو دولت است و نه برجام که ایالات متحده تلاش دارد آن را به دیوان القا کند. همچنین بیان شد که عهدنامه مودت فراتر از یک معاهده دوجانبه سرمایه گذاری است و اطلاق عنوان «روابط اقتصادی» بر آن موید گستردگی دامنه آن است.
همچنین آمریکا با ارائه تفاسیر مضیق از عهدنامه مودت، مباحثی راجع به دامنه اختلاف از حیث ارتباط به عهدنامه در چارچوب «اختلاف واقعی» (real dispute) مطرح کرد که نمایندگان ایران با توجه به تصریح بند (۲) ماده (۲۱) که اشعار می دارد: «هر اختلافی بین طرفین معظمین متعاهدین در مورد تفسیر یا اجرای عهدنامه فعلی که از طریق دیپلماسی به نحو رضایت‌بخش فیصله نیابد به دیوان‌دادگستری بین‌المللی ارجاع خواهد شد مگر این که طرفین معظمین متعاهدین موافقت کنند که اختلاف به وسائل صلح‌جویانه دیگری حل شود»، قائل به پذیرش چنین تفسیری مضیق از سوی آمریکا نبوده و دفاعیات محکمی در این زمینه ارائه و پرونده ایران را کاملاً مرتبط با عهدنامه توصیف کردند. بر اساس اظهارات نماینده ایران نزد دیوان، ایالات متحده نه تنها تفسیر یکجانبه و مغرضانه‌ای را از مواد معاهده و همچنین قواعد دیوان ارائه می دهد بلکه هیچ احترامی برای اصول و قواعد بین المللی و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت قائل نیست و کشورهای دیگر را تهدید کرده است که در صورت رعایت این قطعنامه آنها را مجازات خواهد کرد.
دکتر «حمیدرضا علومی یزدی» رئیس مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری و نماینده دولت ایران در دیوان بین المللی لاهه، در دفاع از حقوق ملّت ایران نزد دیوان اعلام نمود که بر خلاف ادعاهای واهی ایالات متحده، تحریم‌های ایالات متحده علیه دولت‌های ثالث نبوده بلکه مشخصاً زندگی روزمره مردم ایران را هدف قرار گرفته است.
وی با یادآوری اینکه اطلاعات و اسناد مربوط به مبلغ خسارات وارده در مراحل بعدی رسیدگی به دیوان ارائه می شود، تاکید کرد: به رغم دستور موقت دیوان، ایالات متحده در رفع موانع و تحریم های مربوط به صادرات مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی و قطعات مربوط به ایمنی هواپیماهای مسافربری قصور کرده است و کماکان از دستور دیوان پیروی نمی کند.
نماینده ایران ادامه داد: همانطور که در لوایح کتبی ایران توضیح داده شده تحریم ها و خسارات ناشی از آنها با تعهدات مختلف ایالات متحده در عهدنامه ۱۹۵۵ مغایرت دارد.
به گفته وی، ایرادات ایالات متحده به صلاحیت دیوان یا فاقد مبنای حقوقی بوده یا مبتنی بر اتهامات بی اساس به ایران است و یا مربوط به ماهیت دعوا می باشند که باید در مرحله بعدی به آنها رسیدگی گردد.
رییس مرکز امورحقوقی بین المللی ریاست جمهوری و نماینده دولت ایران خطاب به رییس و قضات دیوان افزود که دیوان هم اینک فرصت تاریخی دارد تا در کنار حقوق بین الملل و جامعه بین المللی در مقابل یک جانبه گرایی و قانون گریزی دولت آمریکا بایستد و اعتراضات بی پایه ایالات متحده امریکا را مردود دانسته و وارد رسیدگی ماهوی این پرونده مهم شود.
پس از استماع مدافعات پایانی ایران، دیوان بین‌المللی دادگستری ختم جلسه رسیدگی به پرونده را اعلام نمود. تاریخ اعلام تصمیم دیوان راجع به ایرادات مقدماتی آمریکا راجع به صلاحیت متعاقباً اعلام خواهد شد؛ پیش بینی می‌شود که این رأی ظرف چند ماه آینده صادر شود.
این روزها غرش های ببر کاغذی دیگر گویی وحشتی در دل کشورهای دیگر ایجاد نمی کند. همراه ساختن میکرو دولت هایی چون دومینیکن یا درخواست از امارات برای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی نمایش کمدی آمریکا در صحنه تئاتر جهانی است که هیچ کس بهایی برای خرید بلیط آن نپرداخته است.
ترامپ و پمپئو در حالی در افکار دن کیشوت وار خود جهان را در صورت عدم همراهی با خود تهدید می نماید که به قول وزیر امور خارجه کشورمان این امر در ۷۵ سال گذشته که شورای امنیت وجود داشته، بی سابقه بوده است که آمریکا طرحی را به شورای امنیت ببرد و فقط ۲ رای بیاورد.
مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا بامداد یکشنبه به وقت تهران با صدور بیانیه ای و به رغم مخالفت جهانی، در اقدامی یکجانبه مدعی شده بود که تمام تحریم های سازمان ملل از جمله تحریم های تسلیحاتی علیه ایران از سر گرفته می شود در حالی که هیچ کشوری حاضر به شنیدن استدلال های غیرقانونی وی نشد. چندی پیش نیز شورای امنیت سازمان ملل با رد قاطعانه پیش‌نویس قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران، مخالفت صریح خود را با آن اعلام کرد و به جز آمریکا، تنها دومینیکن به آن رأی مثبت داد. همه اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد به‌جز دومینیکن، به همراه ریاست این شورا اعلام کرده‌اند که آمریکا به دلیل خروج از برجام در جایگاهی نیست که بتواند مکانیسم ماشه را فعال کند و شورای امنیت هیچ اقدامی در این خصوص نخواهد کرد
رسوایی های دومینو وار آمریکا در سطح بین المللی به دلیل نقض یکجانبه و خروج یکجانبه از برجام، این کشور را در عرصه سیاسی سخت منزوی ساخته و در برابر اقتدار و عقلانیت جمهوری اسلامی ایران شکست های پیاپی را بر آن متحمل کرده است. دولت ترامپ که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا روزهای سخت و دلهره آوری را سپری می کند؛ اینک به تکاپو افتاده و به پیکار در کارزار حقوقی در مقابل ایران چشم امید دوخته است. رسوایی اخیر آمریکا که هنوز انتقادات رسانه های جهان و مقامات کشورهای مختلف را به دنبال دارد یکی از تلخ ترین شکست های قرن برای واشنگتن محسوب می شود.
قطار هژمونی آمریکا به ایستگاه پایانی خویش رسیده و اکنون این دست و پا زدن های دولت ترامپ ثمره ای جز فرو رفتن بیشتر در باتلاق انزوا برای واشنگتن به دنبال ندارد. نقض پیمان های مختلفی چون برجام و عهدشکنی این کشور به ویژه از زمان روی کار آمدن ترامپ تلاشی مذبوحانه برای حفظ قدرت پوشالی این کشور است که بی نتیجه خواهد ماند.
آنچه همواره پس از انقلاب اسلامی ایران، سرلوحه شعار و عمل جمهوری اسلامی ایران بوده، ایستادگی در برابر زیاده خواهی های کشورهایی است که قصد تضییع حقوق و منافع ملت ایران را داشته باشند. قدر مسلم در این راه تمامی ظرفیت های حقوقی و سیاسی بین المللی به کار بسته خواهد شد که طرح شکایت از آمریکا که در دیوان بین المللی دادگستری می گذرد یکی از آن هاست.
