احسان مازندرانی :مسئولان بر این باورند که لازم است طرح‌هایی مورد حمایت قرار گیرند که به دنبال اجرای آنها اقتصاد روستا پویا شود تا کسانی که به سودای زندگی بهتر و ارزان‌تر راهی روستاها می‌شوند، درنهایت سرشکسته و مستاصل نشوند.
پدیده مهاجرت به اشکال مختلفی چون مهاجرت از روستا به شهر، از شهر به روستا، از روستا به روستا یا از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ در جوامع اتفاق می‌افتد، شکل غالب مهاجرت نیز در اکثر کشورهای جهان سومی حرکت یک سویه و بدون بازگشت از روستا به شهر است، اما در این میان طی دهه اخیر شاهد شکل‌گیری نوع جدیدی از شکل مهاجرت به نام مهاجرت معکوس هستیم که از شهر به روستا اتفاق می‌افتد.
بر‌اساس آمار منتشر شده، طی سال‌های 90 تا 95، نزدیک به ٣٥٠هزار و ٦٣٢ نفر از استان تهران به سایر استان‌های مختلف کشور مهاجرت داشته اند که 89هزار نفر این مهاجرت‌ها معادل 25درصد به استان البرز بوده است. همچنین بر‌اساس سرشماری نفوس و مسکن، سال 95 تعداد 50هزار و 885 نفر از البرز به تهران مهاجرت کرده‌اند که 10درصد کل مهاجران به پایتخت را تشکیل می‌دهد. بالاترین مهاجرت‌ها به استان تهران پس از البرز از استان‌های لرستان، همدان و خراسان رضوی بوده است.
**مهاجرت معکوس از پایتخت
چند سالی است که شاهد شکل‌گیری پدیده جدیدی در پایتخت به نام مهاجرت معکوس هستیم که طی آن ساکنان شهر تهران بنا به دلایل مختلفی عازم روستا می‌شوند. عمده مقاصد تهرانی‌ها نیز استان‌های البرز، گیلان، مازندران و جزیره کیش هستند. آن‌طور که مسئولان مربوطه اذعان می‌دارند در حال حاضر مهاجرت معکوس از کلانشهرها به روستاهای بالای 20 خانوار در کشور روند رو به رشدی را طی می‌کند که طی آن 134 روستای زیر 20 خانوار پس از سرشماری جمعیت به بالای 20 خانوار افزایش یافته که این نیاز شکل‌گیری اقتصاد خرد در روستاها را طلب می‌کند.
اخیرا ابوالفضل رضوی، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست‌جمهوری در این زمینه گفته است: «هدف ما تلاش در راستای افزایش درآمد و اشتغال‌زایی برای روستاییان است تا مهاجرت معکوس در روستاها اتفاق بیفتد.»
**دلایل مهاجرت معکوس
دلایل مختلفی برای مهاجرت از شهرها به روستاها بیان شده است. گرانی مسکن، آلودگی هوا، زلزله، حمل و نقل و ترافیک عمده دلایل مهاجرت معکوس از پایتخت ایران به روستاهاست. درمجموع، بازگشت به زادگاه، ماندن نزد اقوام و خویشاوندان، پیدا کردن مشاغل بومی در محل، کسب درآمد بهتر، کسب آرامش، تنها و مستقل بودن از خانواده، آب و هوای مناسب برای وضعیت جسمی، فراغت شغلی مثل بازنشستگی، از کارافتادگی و...، قیمت مناسب زمین و مسکن، داشتن زمین و ملک در محل از جمله انگیزه‌هایی است که کارشناسان برای مهاجرت معکوس ذکر کرده‌اند.
همچنین بر‌اساس بررسی‌های انجام شده، شهرنشین‌ها عمدتا بعد از مهاجرت به روستا مشاغلی چون بنگاهداری مسکن و مصالح، عمده‌فروشی (تجارت)، کشاورزی، دامداری، باغداری، پرورش گل و گیاه، پرورش ماهی، خرده فروشی، ماهیگیری و... را به عنوان شغل خود انتخاب می‌کنند.
**گرانی مسکن
همان‌طور که اشاره شد گرانی مسکن در شهر تهران از جمله دلایلی است که پایتخت نشینان را به سودای داشتن مسکن مناسب و ارزان‌تر به روستاها سوق می‌دهد. طبق مطالعات انجام شده عمدتا نوع مسکن شهرنشینان بعد از مهاجرت معکوس به صورت سازمانی (اداری)، خریداری، موروثی، جایزه، رهن و اجاره یا سکونت در منازل بستگان است.
در حالی که به‌طور متوسط 33درصد از هزینه‌های سبد هر خانوار ایرانی صرف هزینه مسکن می‌شود، این رقم در تهران به بیش از 48درصد می‌رسد که این مساله باعث شده خرید مسکن در سایر شهرها جذابیت بیشتری پیدا کند.
**عملکرد معاملات در تهران
آماری که بانک مرکزی در رابطه با معاملات املاک و مستغلات در پایان آذر سال جاری منتشر کرده است، نشان می‌دهد که متوسط قیمت یک مترمربع زیربنای واحد مسکونی معامله شده از طریق بنگاه‌های معاملات ملکی در تهران حدود پنج‌میلیون تومان بوده که بیانگر افزایش4.1 درصدی نسبت به آبان و 14.9درصدی در قیاس با آذر سال گذشته است.
بیشترین رشد متوسط قیمت در این ماه به منطقه پنج با 24.4درصد و کمترین میزان رشد به منطقه 16 با 5.3درصد افزایش اختصاص دارد. در میان مناطق 22گانه شهرداری تهران بیشترین متوسط قیمت یک مترمربع زیربنای مسکونی معامله شده حدود 10میلیون و 600هزار تومان در منطقه یک و کمترین آن با دو‌میلیون و 400هزار تومان در منطقه 18 ثبت شده است که در هر دو مورد افزایش وجود دارد. بنابراین گزارش، در 9ماهه سال جاری تعداد آپارتمان‌های مسکونی در مجموع به 131هزار واحد در تهران رسیده که نسبت به همین مدت در سال قبل 12درصد افزایش دارد.
در این بازه زمانی متوسط قیمت یک مترمربع بنای واحد مسکونی حدود چهار‌میلیون و 700هزار تومان بوده که رشد هشت‌درصدی دارد. گزارش بانک مرکزی از تحولات اجاره‌بها نیز حاکی از آن است که در آذرماه شاخص کرایه مسکن اجاری در تهران 10.8درصد و در کل مناطق شهری 9.7درصد نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش دارد.
**استان‌های برگزیده تهرانی‌ها
گرانی سر به فلک کشیده مسکن در تهران، پایتخت‌نشینان را راهی استان‌های البرز، گیلان، مازندران و جزیره کیش کرده است. آن‌طور که خبرگزاری ایسنا گزارش می‌دهد برای خرید یک آپارتمان 80 متری در منطقه صدف کیش که یکی از بهترین مناطق این جزیره محسوب می‌شود، باید حدود 370میلیون تومان هزینه کرد، در حالی که برای خرید یک آپارتمان 80 متری در مناطق غرب تهران باید حدودا دو برابر این مبلغ را پرداخت کرد.
به‌طور کلی متوسط قیمت آپارتمان در کیش از متری دو‌میلیون و 800هزار تومان با عمر متوسط 15 سال تا حتی متری 25میلیون تومان در برج‌های لوکس متغیر است که این طیف گسترده مطابق با تمام بودجه‌ها و سلایق است. بنابراین، برای خرید یک آپارتمان 80 متری در کیش می‌توان از حداقل 224میلیون تا حداکثر دو‌میلیارد تومان هزینه کرد.
**هزینه بالای زندگی؛ عامل بازگشت به زادگاه
یک عضو کمیسیون عمران مجلس با موثر دانستن سه عامل گرانی خانه، آلودگی هوا و وضعیت اقتصادی خانوار در افزایش مهاجرت معکوس از تهران به روستاها در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: رکود بازار مسکن تاثیرات عمده‌ای بر زندگی مردم گذاشته و واقعا امکان خانه دار شدن در تهران بسیار سخت شده است. به نوعی مردم دور خودشان می‌چرخند. درحالی که سال‌ها تلاش می‌کنند، اما موفق به خانه دار شدن نمی‌شوند.
محمد دامادی می‌افزاید: آلودگی هوا و وضعیت اقتصاد خانوار نیز دو عامل دیگری هستند که بر افزایش مهاجرت معکوس تاثیرگذارند. زمانی که رونق اقتصادی حاکم بود، مردم با امید یافتن شغل و زندگی بهتر به تهران مهاجرت می‌کردند، اما متاسفانه امروز به دلیل عدم گردش اقتصادی، اشتغال کم رونق شده و هزینه زندگی بالا رفته که تمام اینها باعث می‌شود مردم دوباره به زادگاه خودشان برگردند.
او با بیان این مطلب که ما در بخش روستایی خیلی نتوانستیم موفق عمل کنیم، ادامه می‌دهد: طبیعتا افرادی که به روستا می‌روند، در آنجا هم دچار مشکل می‌شوند، چون ما در بخش روستایی فقط به اجرای طرح هادی و ایجاد آسفالت اکتفا کرده ایم و روستاها را از نظر اقتصادی توانمند نساخته‌ایم.
این نماینده مجلس می‌گوید: اگر دولت بتواند طرح‌هایی را حمایت کند که اقتصاد روستا را پویا می‌کنند، درنتیجه موفق خواهد شد و درغیر اینصورت زندگی کسانی که به روستاها مهاجرت کرده‌اند چندان تغییری نمی‌کند و تنها هزینه مسکن و زندگی اولیه آنها کاهش می‌یابد و باز هم بحث رکود بر اشتغال تاثیرگذار خواهد بود و افراد را مستاصل می‌کند.
