محمدحسن طالبیان که صبح روز یکشنبه (۲۵ تیر) در نشست خبری «ثبت جهانی شهر تاریخی یزد» در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری صحبت می‌کرد، گفت: مردم یزد یک جریان خلاقانه را در کویر ایجاد کردند، اما مهم این بود که مردم یزد تلاش کردند این شهر تاریخی را حفظ کنند.
او با بیان اینکه از سال ۹۳ تقریبا همه مردم بومی، مسئولان، دستگاه‌های اجرائی شهر با ثبت جهانی یزد همراه شدند افزود: با این وجود توجه داشتیم که ثبت جهانی یزد کار آسانی نیست، اما این شهر یکی از استثناها بود، به همین دلیل کار پر مخاطره‌ای را آغاز کردیم که هدف‌مان بیشتر حفاظت از شهر و وقوع یک گفتمان بود.
* ثبت جهانی یزد یک گفتمان حفاظتی است
وی با اشاره به اینکه از زمان ثبت جهانی شهر تاریخی یزد، تماس‌ها و گفت‌وگوهای زیادی از سوی مسئولان شهر های تاریخی در دیگر شهرهای کشور داشته که با بیان اشتباهات گذشته خود تمایل به آغاز کار برای ثبت جهانی شهر خود بوده‌اند، بیان کرد: این که موضوع ثبت جهانی یزد به گفتمان حفاظت آقار تاریخی تبدیل شود، اهمیت دارد.
او نمونه‌ی این شهرها را در هرمزگان و حتی بندر گنگ دانست و ادامه داد: این اتفاق در حالی رخ داد که هنوز برخی از شهرها به این اتفاق به عنوان یک مطالبه عمومی نگاه نمی‌کنند. هرچند از چند سال گذشته تلاش کردیم بتوانیم توجه به این جریان را به جنبه‌های مختلف دیگر مانند میراث طبیعی نیز تعمیم دهیم.
طالبیان در ادامه به همراهی دستگاه‌های مختلف دولتی به ثبت جهانی بیابان لوت اشاره کرد و افزود: با بروز این اتفاق همه دستگاه‌ها متوجه شدند که باید در این زمینه کمک کنند، امروز نیز برنامه‌ها برای ثبت میراث طبیعی در کشور ادامه دارد، حتی بحث تهیه پرونده‌های زنجیره‌ای بیشتر مانند باغ‌های ایرانی در دستور کار است، برای انجام این اقدامات در درجه اول باید به بحث حفاظتی و در درجه دوم باید به کیفیت کار توجه داشت.
وی با بیان اینکه تهیه پرونده‌های زنجیره‌ای برای ثبت جهانی در استان‌های مختلف کشور و در طول سال‌های گذشته ادامه‌دار بوده است، افزود: در زمینه شهرهای تاریخی، شهر تاریخی یزد نخستین تجربه ما بود که دارای وسعت زیادی است که مورد توجه قرار گرفت.
طالبیان با اشاره به اینکه در سال ۸۴ حریم بافت تاریخی یزد با شماره ۱۵۰۰۰ ملی شد و تصویب همه دستگاه‌های ذی‌ربط را داشت، افزود: در دولت گذشته تلاش شد تا در کمیسیون ماده پنج، ۲۰۰ هکتار از این مساحت کاهش پیدا کند، اما خوشبختانه در دولت تدبیر و امید آن مصوبه لغو و عرصه و حریم ملی سال ۸۴ برای یزد مبنا قرار گرفت.
وی تأکید کرد: مسلما بسیاری از آثاری که ما در سطح ملی قرار می‌دهیم اهمیت دارند، اما در بحث ثبت جهانی باید این آثار ملی را با کل آثار جهانی مقایسه کنیم. ما در بحث ملی همه آثار را ثبت می‌کنیم چون برایمان اهمیت دارند، اما چیزی که ارزش‌های جهانی دارد را باید برای بحث جهانی در نظر بگیریم. این قضیه مانند پرونده زنجیره‌ای قنات است که ۳۷ هزار قنات زنده در کل کشور داریم، اما نماینده بهترین قنات‌ها را انتخاب کردیم و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رساندیم.
مسئول تدوین پرونده‌های ثبت جهانی یونسکو با تأکید بر اینکه طرح مدیریتی در نقاطی که به ثبت جهانی می‌رسند اهمیت فراوانی دارند، گفت: در یزد مردم بومی و دستگاه‌ها کمک کردند و یک طرح مدیریتی امضا شد و با یک دستورالعمل مشخص آن اجرایی شد. در این طرح موارد خوب و بد مشخص شدند.
او با تأکید بر اینکه برای ثبت جهانی یزد فقط بحث تدوین پرونده نبود، اظهار کرد: اشکالاتی در سر راه وجود داشتند مانند ساماندهی شهر که از سه سال پیش کار آن آغاز شد. خیابان‌ها، کوچه‌ها و برطرف کردن عوامل مخدوش‌کننده منظری مهمترین اقداماتی بودند که در طول سه سال گذشته آن‌ها را در دستور کار داشتیم تا نگاهی که می‌توانست یک نگاه سازماندهی شده برای بناهای تاریخی یزد باشد را اجرایی کنیم. مانند قنات زارچ که بیش از ۳۰۰ کامیون لجن از آن استخراج و ۱۷ چاه فاضلاب آن بسته شد.
وی با تأکید بر اینکه امروز می‌توان زیر شهر یزد را هم نگاه کرد، گفت: یزد یک استقرار در مرکز و در منطقه کویری ایران است که در سال‌های گذشته مسیرهای مختلفی از آن عبور می‌کرده و حتی با توجه به قنات‌های موجودش، آب از آن‌جا منتقل می‌کردند. بنابراین یک کیمیاگری داشته است. به همین دلیل یونسکو این شهر تاریخی را با معیارهای ۳ و ۵ در فهرست میراث جهانی خود به ثبت رساند.
شهر تاریخی یزد چطور به ثبت رسید؟
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه در چهل‌ویکمین اجلاس یونسکو ۳۸ پرونده در ردیف طبیعی و فرهنگی به کمیته یونسکو ارائه شده بود، ادامه داد: در زمان برگزاری اجلاس، تعدادی پرونده‌ها ثبت، تعدادی مشمول اصلاحات جزئی و تعدادی مشمول اصلاحات کلی شدند. بنابراین از این تعداد ۲۱ اثر پس از بحث و گفت‌وگوهای فراوان به ثبت رسیدند. در این میان شهر تاریخی یزد جزو ۲۱ پرونده بود.
او با اشاره به قرائت دو قطعنامه برای برخی شهرهای تاریخی که در حال حاضر در تصرف اشغالگران هستند، به بحث‌هایی که برای حفاری‌های کرانه باختری و ثبت جهانی شهر تاریخی الخلیل در فلسطین رخ داد اشاره کرد و گفت: این اتفاق باعث شد شهر الخلیل در فهرست میراث در خطر یونسکو به ثبت برسد.
طالبیان با اشاره به اینکه پرونده ثبت جهانی یزد از ساعت ۱۷:۵۰ دقیقه عصر روز شنبه - ۱۷ تیرماه - آغاز و با صحبت چهار کشور تا ساعت ۱۸:۲۰ دقیقه ادامه داشت، گفت: به دلیل خستگی ادامه بررسی پرونده به روز بعد یکشنبه موکول شد. حدود ۱۷ کشور برای صحبت درباره یزد نوبت گرفته بودند، اما در روز بعد پس از صحبت چند کشور به توافق رسیدند که یزد ثبت شود. این در حالیست که ایکوموس معمولا یک ماه قبل از برگزاری اجلاس سالانه زمانی که جواب یک پرونده را می‌دهد، حرف خود را دیگر عوض نمی‌کند اما این بار اعلام کردند که شهر تاریخی یزد را ثبت می‌کنیم.
او در ادامه به ثبت دو اثر از دو کشور آنگولا و اریتره برای نخستین‌بار اشاره کرد و گفت: به واسطه ثبت برجی در مرکز تاریخی وین، این بخش تاریخی در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار گرفت. همچنین باغ ایرانی "شالیمار" در پاکستان به واسطه عبور یک بزرگراه از ۲۷ متری آن اخطار خروج از ثبت گرفت.
طالبیان با بیان اینکه یکی از معیارها برای ثبت جهانی یزد وجود ادیان الهی مختلف در این شهر است، اظهار کرد: برای شناخت بیشتر یزد علاوه‌بر برداشت‌های هوایی، یکسری نقشه‌ها نیز تهیه شده بود. این شهر تاریخی تقریبا به نسبت نقاط دیگر در کشور وضعیت بهتری دارد و منظر خط آسمان شهر حفظ شده است. مسلما کل محدوده تاریخی اهمیت دارد، اما برای میراث جهانی این اهمیت دارد که این ارزش‌ها که نماینده همه ارزش‌های شهر یزد هستند، کدام بخش هستند. بنابراین محدوده و حصار آن شامل محلاتی از قرون اولیه اسلام تا پهلوی به لحاظ سلامت، کیفیت ارزشی، تکنیک و کیمیاگری ارزش‌ها مطرح شد. به همین دلیل است که تأکید داریم برای میراث جهانی مهم آن است که بهترین نماینده انتخاب شود که آن در چه محدوده‌ای باشد. این اقدامات در سال‌های مختلف پایش شده‌اند و هر چند تغییرات کوچکی وجود داشته اما خوشبختانه با بررسی همه آن‌ها نیز برطرف شده‌اند.
تلاش می‌کنیم خانه‌های آینده در یزد با خشت ساخته شوند
معاون میراث فرهنگی با تأکید بر اینکه همه شهر تاریخی یزد دارای ضوابط طرح جامع و تفصیلی است، گفت: یونسکو در برخی موارد برای شهر تاریخی ایراداتی وارد کرده بود. مانند باغ دولت‌آباد، محله زرتشتی‌ها و برخی ساخت و سازها که برای باغ دولت‌آباد یزد با ارائه مستندات بالادستی آن برطرف شد. در بحث ساخت و ساز محله زرتشتی‌ها هم با توجه به اینکه نظام مهندسی ساخت خانه‌های خشتی را قبول ندارد در یکی، دو سال گذشته تلاش کردیم هیأتی از دانشگاهیان و مدیران محلی در این زمینه اقداماتی انجام دهند تا در آینده دیگر ساختمان‌های بتنی در شهر تاریخی یزد ساخته نشود و خانه‌ها با استانداردهای بالا و براساس اقلیم و به صورت سنتی در یزد ساخته شوند.
وی ادامه داد: در محله زرتشتی‌ها چند ساختمان بتنی داشتیم که همه با ارتفاع کم و رعایت تراکم ساخته شده بودند، اما موضوع این است که تعدادی از مالکان در محله زرتشتی‌ها آن‌ها را تبدیل به کاربری‌هایی مانند مهدکودک، خانه سالمندان یا زائرسرا برای زرتشتی‌ها کرده‌اند. با این وجود مهم این است که در اینجا مهمترین اجتماعات زرتشتی‌ها در جهان است. در واقع یونسکو می‌خواست عرصه محله زرتشتی‌ها کوچک‌تر شود در حالی که موضوع ما خود محله بود.
طالبیان با تأکید بر اینکه نگاه اروپایی‌ها هنوز قدری موزه‌ای است، افزود: این در حالیست که وقتی شهر زنده‌ای را ثبت می‌کنیمریال بحث محله‌ای بودن آن شهر نیز وجود دارد.
او با اشاره به ایراد دیگر یونسکو مبنی بر اینکه دو خیابان شمالی-جنوبی و شرقی-غربی در وسط بافت تاریخی یزد به اعتقاد کارشناسان یونسکو خیابان‌های جدیدی هستند، گفت: به آن‌ها تأکید کردیم که این دو خیابان در دوره پهلوی کشیده شده و این دوره نیز جزو دوره‌های تاریخی ماست که باید به آن اهمیت داده شود، بنابراین یونسکو این بحث را نیز پذیرفت.
وی با تأکید بر اینکه ایکوموس امسال خوش سلیقگی زیادی برای شهر تاریخی یزد داشت و تعداد عکس‌هایی در اجلاس برای ثبت این شهر نشان داد، بسیار جالب بودند، گفت: در طول سه سال گذشته پایگاه شهر تاریخی یزد را احیا کردیم، همچنین از دانش استادکاران یزدی برای این احیا استفاده‌های زیادی کردیم.
او همچنین به مصوبه وزارت راه برای آغاز یک کار ویژه برای شهر تاریخی یزد اشاره کرد و گفت: معتقدیم باید ساخت بناهای خشتی در این شهر تمرین شود تا با توجه به کیفیت‌بخشی یک الگو برای شهرهای دیگر داشته باشیم.
