مناسبات ایران و آمریکا، بنیان های ثابت و روش های متغیر

پنجاه و هشتمین انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، از عجیب‌ ترین دوره های انتخاباتی این کشور طی یک قرن گذشته بود. انتخاباتی که با نامزدی «هیلاری کلینتون» وزیرامور خارجه پیشین آمریکا و نامزد جریان دموکرات آغاز شد و سرانجام با پیروزی «دونالد ترامپ» تاجر ساختارشکن آمریکایی پایان یافت. 

پیروزی ترامپ بسیاری از معادلات آمریکا و جهان را بهم ریخت. تاثیر پیروزی ترامپ بر منافع ایران و آینده توافق های انجام شده در قالب برجام، از محورهای تحلیلی کارشناسان روابط بین الملل در دوران انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و پس از پیروزی ترامپ بود. 

در این میان برخی کارشناسان داخلی، در مقایسه سیاست ها و برنامه های ترامپ و کلینتون، حضور ترامپ در کاخ سفید را به نفع ایران ارزیابی کردند. 

پس از گذشت نزدیک به یک ماه از روی کار آمدن رییس جمهوری جدید آمریکا به منظور بررسی سیاست های ترامپ در خاورمیانه، آینده برجام و قانون منع ورود شهروندان ایرانی به آمریکا، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با «فواد ایزدی» و«مهدی مطهرنیا» کارشناسان مسائل بین الملل وآمریکا گفت و گو کرده است. 

**ناکامی ترامپ در ایجاد اجماع جهانی علیه ایران

به باور بسیاری از صاحبنظران سیاست های بنیادین آمریکا علیه ایران با تغییر روسای جمهوری این کشور تغییری نخواهد کرد. تنها روش های اجرایی متفاوت خواهد بود. 

فواد ایزدی در این باره معتقد است: روسای جمهوری آمریکا در هر دوره و با هر تفکری همگی برای ایران خطرناک هستند، اما نکته ای که بسیاری از کارشناسان مسائل بین الملل پیش از پیروزی ترامپ بر آن تاکید می کردند، کم خطر بودن او برای ایران در مقایسه با کلینتون بود. 

«تاکید من در آن دوران بر این بود که ترامپ برای ایجاد اجماع جهانی علیه ایران ناتوان تر از کلینتون خواهد بود. در حال حاضر هم بر این موضوع تاکید دارم که اگر کلینتون رییس جمهور بود، راحت تر می توانست جهان را علیه ایران متحد کند. »

این کارشناس مسائل بین المللی افزود: در بسیاری از نقاط جهان نسبت به ترامپ و سیاست هایش حساسیت وجود دارد. بیشتر کشورهای اروپایی ترامپ را به عنوان یک تهدید می نگرند. به همین دلیل معتقدم خانم کلینتون با توجه به دیپلماسی گسترده و نزدیکی به دولت های اروپایی، می توانست راحت تر علیه جمهوری اسلامی دشمنی کند. 

وی گفت : موضوع اجماع جهانی علیه ایران از آن جهت اهمیت دارد که اگر ترامپ نتواند جهان و به ویژه اروپا را علیه ایران متحد کند، کاری از پیش نخواهد بود. زیرا ایران رابطه سیاسی یا اقتصادی خاصی با آمریکا ندارد که ترامپ با قطع آن آسیبی به ایران وارد کند. 

« بنابراین تنها حربه ترامپ تلاش برای ایجاد اجماع جهانی خواهد بود. اگر ترامپ در این حوزه موفقیتی کسب کند برای ایران خوب نخواهد بود. اما ترامپ در این حوزه ضعیف است.»

**آینده برجام در دوران ترامپ

با توجه به اظهارات متناقض ترامپ در دوران تبلیغات انتخاباتی، درباره سند برجام، آینده توافق ایران و کشورهای 1+5 با ابهاماتی روبرو شده است. 

ایزدی درباره آینده توافق برجام در دوران ترامپ معتقد است: ترامپ برجام را پاره نخواهد کرد چون برجام توافق خوبی برای آمریکایی ها است. 

روزنامه واشنگتن پست چند روز پیش در مقاله ای نوشت که اسراییل و عربستان از ترامپ خواسته اند که به برجام متحد بماند و آن را پاره نکند. یعنی نتانیاهو و عربستان نگران پاره شدن برجام از سوی ترامپ هستند. اما کاری که ترامپ خواهد کرد این است که از ظرفیت های برجام به ویژه ظرفیت های نظارتی و بحث احکام دوگانه برای فشار بیشتر به ایران استفاده خواهد کرد. 

«از سوی دیگر ترامپ یا خود تحریم ها علیه ایران را افزایش خواهد داد یا کنگره را برای تصویب تحریم های جدید ترغیب خواهد کرد. این اقدامات در صورت روی کار آمدن خانم کلینتون هم انجام می شد، اما او برای ایجاد این تحریم ها نظر مثبت اروپایی ها را هم جلب می کرد. »

مهدی مطهرنیا نیز به اشاره به اینکه روی کار آمدن ترامپ یا کلینتون در مواضع بنیادین آمریکا علیه ایران تغییری به وجود نخواهد آورد، به پژوهشگر ایرنا گفت: روی کار آمدن ترامپ در ماه های آخر منتهی به انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، یک شگفتی محسوب می شد.

وی ادامه داد : اما حدود بیست روز قبل از انتخابات ریاست جمهوری چهار نوامبر(14 آبان ) ، آرام آرام این معنا پدید آمد که امکان پیروزی ترامپ وجود دارد. بنابراین مسئله ترامپ و آینده ایران وآمریکا در این برهه مهم شد. 

«من در همان زمان معتقد بودم که چه ترامپ سر کار باشد چه کلینتون، دکترین آمریکایی ها علیه جمهوری اسلامی ایران، بعد از ماجرای پرونده هسته ای، متوجه محدودسازی همکاری های بین المللی با ایران در قالب بحران درون برجامی و محاصره تهران در منطقه است. از این رو هر کدام از دو رقیب رییس جمهوری آمریکا می شد، تفاوتی دراین دکترین ایجاد نمی شد .

** چرخش سیاست های آمریکا در خاورمیانه 

تغییر سیاست های خاورمیانه ای آمریکا در طول سه هفته گذشته هرچند نامحسوس اما آغاز شده است. 

به باور کارشناسان ترامپ بار فرماندهی در منطقه را بر دوش رژیم صهیونیستی خواهد گذاشت، هرچند از جلب حمایت های عربستان نیز غافل نخواهد شد. 

مطهرنیا درباره آینده خاورمیانه و موقعیت ایران در این منطقه آشوب زده معتقد است: در صورت پیروزی کلینتون در انتخابات ، او سیاست کلان و دیپلماسی خود را مبتنی بر استفاده از کشورهای عربی با فرماندهی عربستان علیه ایران قرار می داد. اما ترامپ چون نماینده تراست های تسلیحاتی است، بنابراین رهبری محاصره منطقه ای علیه ایران را به اسرائیل خواهد سپرد. 

« ترامپ تلاش دارد در دو لایه علیه ایران وارد عمل شود. لایه نخست لایه بین المللی و فرا منطقه ای است، سیاست ترامپ همگرایی با دولت روسیه به عنوان حامی اصلی تهران در مناقشه سوریه و دیگر بحران های منطقه ای، همگرایی با انگلستان به دلیل نفوذ تاریخی در منطقه به ویژه در تهران سال های پیش از انقلاب و فرانسه به عنوان یک کشور مطرح در حوزه ناتوی جنوبی، است تا از این طریق بتواند خطی از محاصره بین المللی علیه تهران به وجود آورد.»

وی تصریح کرد : از طرف دیگر ترامپ در منطقه تلاش دارد که اسراییل را بر اساس انگیزه هایی که همواره پس از انقلاب وجود داشته، به عنوان فرمانده منطقه ای معرفی کند. و تلاش دارد با استفاده از تئوری ایران هراسی و جنگ های نامتعادل، عربستان را به عنوان حامی و پشتیبان اسراییل در محدود سازی قدرت ایران حفظ کند. 

مطهرنیا می گوید : در مجموع باید گفت ترامپ استراتژی و هدف خود در دوره نخست ریاست جمهوری، را ایران قرار داده است، تا اگر در این زمینه موفق باشد بتواند برگ برنده ای برای دوره دوم ریاست جمهوری رو کند. بنابراین تهران یا باید یک نه بزرگ به ترامپ بگوید یا یک بله بزرگ، و وارد معامله بد با ترامپ شود.

**ابهامات توفیق ترامپ در تحریم ایران

رییس جمهوری تازه آمریکا تنها چند روز پس از ورود به کاخ سفید، با اعلام قانونی جنجالی ورود شهروندان هفت کشور از جمله ایران را به خاک آمریکا ممنوع کرد. هرچند این قانون با اعتراض آمریکایی ها به مرحله اجرای کامل نرسید، اما نگرانی هایی را برانگیخت. 

مطهرنیا گفت: در موضوع منع ورود شهروندان ایرانی به آمریکا، قطعا شهروندان ایرانی اذیت خواهند شد و حتی ممکن است به دلیل فشارهای موجود، دوباره به ایران بازگردند. اما این موضوع در مقایسه با مشکلاتی که کلینتون می توانست با اجماع جهانی علیه ایران به وجود آورد، ناچیز است. 

«اقدامات ترامپ طی این مدت زمان کوتاه چهره واقعی آمریکا را هم به نمایش گذاشت و آمریکا را آن طور که هست به جهان نشان داد. کلینتون در این حوزه ها دقیق تر عمل می کرد. یعنی فشارهای کنونی اعمال می شد اما با پنهان کاری. ترامپ چهره بدون روتوش آمریکا را نمایان ساخت.»

وی با اشاره به ناتوانی آمریکا در تفکیک حکومت و ملت ایران از یکدیگر به پژوهشگر ایرنا گفت: مردم، دولت و حکومت ایران را نمی توان از هم جدا کرد. اندیشکده های سیاسی در آمریکا به این نتیجه رسیده اند که اگر بخواهند مردم ایران را از دولت و حکومت در ایران جدا کرده و زمینه های برخورد و تحریم حکومت (از دیدگاه آمریکا) را به صورت مجزا انجام دهند، موفق نخواهند شد. 

در اقتصاد نفتی که 98 درصد درآمد کشور از آن تامین می شود و نیز در کشوری که اقتصاد و جامعه خصوصی وجود ندارد، نمی توان چنین تفکیکی قائل شد و تحریمی اعمال کرد. هرگونه تحریم و برخورد با دولت و حکومت در ایران به دلیل اقتصاد وابسته به نفت ایران بر مردم فشار وارد خواهد کرد. تحریم منع ورود شهروندان نیز از این قاعده جدا نیست.

مطهرنیا معتقد است: ترامپ یک «اکتور» و «اکتیویزم» است. او طراحی نمی کند و رهبری کار را برعهده ندارد. رهبری کار در اندیشکده های نوپدیدِ تراست های تسلیحاتی، صورت می پذیرد. ترامپ نقش هایی که به او سپرده شده است را به خوبی بازی می کند. او در قالب یک شومن وارد بازی شده است و همان نقشی را دارد که ریگان در فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بازی کرد، ترامپ در ارتباط با تهران می خواهد بازی کند. هرچند این اکتور اکتیویزیوم که قائل به اقدام قاطع است، اما برجام را پاره نخواهد کرد. 

وی گفت : ترامپ تا جایی که ممکن است برجام را به صورت مضیق و محدود تفسیر خواهد کرد تا بند بند برجام با نگرشی بسیار محدود کننده اجرا شود. بنابراین هرگونه تندروی تهران چه در مسائل داخلی و چه در مسائل بین المللی، اجماعی جهانی علیه ایران را شکل خواهد داد. و به عبارت دیگر تمام سعی ترامپ بر این است که ننگ پاره کردن برجام بر پیشانی تهران بنشیند.

روابط ایران و آمریکا در سی و هشت سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره بر بستری از بی اعتمادی قرار داشته است. در این سال ها سیاست های آمریکا در قبال ایران با تغییر دولت یا رییس جمهوری، تغییر خاصی نداشته و بر همان روال خصمانه پیشین بوده است. روالی که با روی کار آمدن ترامپ، پیش بینی آینده همین سطح از روابط هم دیگر ساده نخواهد بود. 

ترامپ از همان ساعت های نخست حضور در کاخ سفید، با امضای فرمانی تحریم های تازه ای را علیه ایران آغاز کرد و نشان داد که سیاست های بنیادی آمریکا در قبال ایران با تغییر رییس جمهوری تغییر نخواهد کرد و تنها ممکن است روش های تحریم و دشمنی دچار تغییرات نا محسوسی شود. 

هرچند نگرانی هایی از آینده توافق برجام و مناسبات ایران و آمریکا در دوران ترامپ وجود دارد اما به باور صاحبنظران ترامپ در مسیردشمنی با ایران نخواهد توانست جهان را با خود متحد کند و این در درازمدت به نفع ایران خواهد بود. از سوی دیگر ترامپ به توافق برجام متعهد باقی خواهد ماند اما این احتمال وجود دارد که شرایط اجرای آن را دشوارتر کند.