احتمالاً در آینده‌ای نزدیک، آب حیات به این راحتی از گلویم پایین نمی‌رود. می‌خواهم ساعتم را جلو بکشم! آن‌قدر که به پنجاه سال بعد بروم... .
اکنون پنجاه سال بعد است. در مرکز شهر قدم می‌زنم. از درخت‌ها جز اسکلتی چوبی باقی نمانده و مردم پیش از آن‌که از اینجا هجرت کنند، در آرزوی روییدن دوباره برگ‌ها، به شاخه‌های خشک و تکیده درخت‌ها پلاستیک سبز گره زده‌اند. تا چشم کار میکند کسی نیست اما نه، از دور ماشینی دیده میشود. سوار می‌شوم. راننده با لبانی خشک و ترک‌خورده سفره دلش را باز میکند و می‌گوید همه قوم و خویشانش این دیار را ترک کرده‌اند و او هم عازم سفر است.
گوینده اخبار رادیو از جو پایدار گردوغبار در آسمان شهر می‌گوید و این‌که در ماه‌های آینده احتمال هوای کمی تا قسمتی ابری با بارشی پراکنده وجود دارد. از ماشین پیاده می‌شوم. اینجا گویا زمانی، مرکز خرید و قلب اقتصادی شهر بوده اما حالا تقریباً خالی از سکنه است. مغازه‌ها و حجره‌ها کرکره‌هایشان را تا نیمه پایین کشیده‌اند. بعضی از طلافروشی‌ها بی‌آن‌که ویترین‌شان را جمع کنند، جان‌شان را کف دست‌شان گرفته و رفته‌اند.
ناگهان سروصدایی بالا می‌گیرد. عده‌ای آن‌طرف گویا برای به دست آوردن چیزی می‌خواهند همدیگر را کنار بزنند. به سمت‌شان می‌روم و مواظبم داخل چاله‌چوله‌ها نیفتم. هرچند متر، فرقی نمی‌کند وسط خیابان یا پیاده‌رو چاهی یا چاله‌ای کنده‌اند. این شهر تشنه حیات است. یکی از کسانی که تا چند دقیقه پیش دعوا می‌کرد، خودش را داخل چاه می‌اندازد و پشت سرش یکی‌یکی داخل چاه می‌روند. احتمالاً بوی کمی آب آنان را مست کرده است.
باورکردنی نیست! سرم می‌خواهد منفجر شود. به هر جا که رو برمی‌گردانم تباهی از دیوارها بالا می‌رود، تباهی از خیابان‌ها بالا می‌رود، تباهی از آسمان بالا می‌رود. اکنون، آینده است. این آینده جایی برای زندگی نیست.
کافی است فقط برای چندثانیه زندگی فرزندان‌مان را در آینده‌ای نزدیک تصور کنید، آن‌گاه شاید دیگر حیاط را با آب شرب نشوییم، برای یک مسواک چند لیتر آب مصرف نکنیم، زیر دوش حمام خاطراتمان را مرور نکنیم و...
فضای گل و بلبل شهری مانع ایجاد دغدغه بحران آب
جمشید ی رئیس انجمن ناجیان آب خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا، می‌گوید: یکی از دغدغههای جدی فعالان محیط زیست و دلسوزان حوزه آب این است که متاسفانه دغدغه کمبود و بحران آب در بین مردم و مسئولان وجود ندارد برای مثال فضای شهری به حدی گل و بلبل است که از طاهر شهر به هیچ عنوان مشخص نیست که با بحران مواجهیم.
وی با اشاره به برخی اقدامات نادرست از سوی مدیریت شهری و بیان میکند: بعضا اقدام به آبیاری فضای سبز شهری در هنگام اوج گرمای هوا به صورت غرقابی هستیم و با وجود لزوم جذب آب در سفرههای زیرزمینی کف تمامی کال‌های واقع در مشهد سیمانی است و سفرههای آب زیرزمینی ما از بارش‌های سیلابی بی‌بهره می‌ماند.
جمشیدی در ادامه عنوان میکند: متاسفانه در تمامی بخش‌ها مصرف آب اسراف گونه است و در این میان میزان اسراف در بخش خانگی نسبت به بخش کشاورزی شاید کم به نظر برسد اما باید توجه داشت که تامین آب شرب هزینه بسیار بیشتری نسبت به سایر بخش‌ها دارد.
رئیس انجمن ناجیان آب خراسان رضوی خاطرنشان میکند: نباید به مردم امید واهی داد، بحران آب جدی است اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که دولت‌ها دوست ندارند مردم را نگران کنند، آن‌ها ذخیره ملی را برای حفظ رضایت‌مندی مردم صرف می‌کنند اما کسی نمی‌پرسد برای 20 سال بعد چه خواهیم کرد؟
وی ادامه می‌دهد: 10 سال قبل به دلیل کمبود آب میلیاردها تومان برای احداث سد دوستی هزینه کردیم و مصرف نیمی از شهر مشهد را به آن وابسته کردیم و اکنون دوباره با کمبود آب مواجه شدیم و برخی پیشنهاد می‌دهند که از دریای عمان آب بیاوریم اما به چه قیمتی؟ آب برای همه و همیشه است اما ما طوری مصرف می‌کنیم که انگار نسل بعدی وجود ندارد.
جمشیدی با بیان این‌که بحران خشکسالی نمایان نیست، می‌گوید: واقعیت بسیار بحرانی‌تر از چیزی است که می‌بینیم و در چندسال آینده وضعیت سایر بخشهای استان هم مانند جنوب خراسان خواهد شد.
خشکسالی بحران نیست!
اسماعیلیان، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز در خصوص اقلیم استان تصریح میکند: باید قبول کنیم که خشکسالی برای خراسان رضوی بحران نیست، بلکه شرایط عادی استان است و باید با آن سازگار باشیم، شهرداری باید الگوی کشت فضای سبز شهری را متناسب با اقلیم تغییر دهد، صنایع کم‌آب‌بر در استان مستقر شود، محصولات کم‌آب‌بر کشت شود و...
وی با اشاره به این‌که تابستان امسال 30 شهرستان استان در معرض تنش آبی هستند، بیان میکند: افت یک متری سطح آب‌های زیرزمینی باعث شده تا حتی در تامین آب شرب شهرها که حیاتی‌ترین نیاز است با چالش مواجه شویم، آب چاه‌ها هر سال افت پیدا میکند و نتیجه نهایت تلاش ما رسیدن به عدد تامین آب سال گذشته است. به عدد تامین آب اضافه نمی‌شود و این در حالی است که شهرها با گذشت زمان توسعه می‌یابد، جمعیت افزایش پیدا میکند، فضای صنعتی، فضای سبز و .. نیز در حال افزایش است.
مدیرعامل آبفا خراسان رضوی تصریح میکند: مساله مهم این است که دیگر امکان اجرای ساختار توزیعی و یا حفر چاه وجود ندارد و تنها راه صرفه‌جویی، افزایش بهره‌وری و فرهنگ‌سازی است، در این میان بحث افزایش بهره‌وری بسیار مهم است و باید از منابع آب موجود حداکثر استفاده را بکنیم و بخش مدیریت مصرف آب بسیار قابل توجه است.
وی به قیمت آب به عنوان یکی از مباحث بازدارنده اشاره و بیان میکند: اگر قیمت واقعی باشد مردم به سمت کمتر مصرف کردن پیش می‌روند اما قیمت آب در حال حاضر اصلا بازدارنده نیست، از طرف دیگر همرا با واقعی‌سازی قیمت آب بحث فرهنگ‌سازی بسیار بااهمیت است. در حال حاضر میزان متوسط مصرف استان از متوسط کشوری کمتر است اما این میزان مصرف با توجه به اقلیم استان قابل توجیه نیست.
اسماعیلیان در خصوص مشترکین پرمصرف استان نیز خاطرنشان میکند:تعریف مشترکین پرمصرف دچار اشکال است، در حال حاضر مانند 15 سال پیش مصرف 20 متر مکعب به بالا در ماه پرمصرف تلقی میشود و این در حالی است که این الگو قدیمی و مربوط به زمانی است که بعد مشترک 4.5 بوده است اما این عدد در حال حاضر 3.3 است، الگوی مصرف کنونی نیازمند بازنگری است اما به هر حال بر اساس همین الگو ما 16 درصد مشترک پرمصرف داریم که 30درصد آب مصرفی را مصرف می‌کنند یعنی حدود دو برابر متوسط مصرف استان.
مدیرعامل آبفا خراسان رضوی در ادامه می‌گوید: با شروع تابستان مصرف آب تا 1.5 برابر افزایش می‌یابد و این میزان افزایش با مصادف شدن 15 روز از ماه رمضان در تابستان تشدید نیز میشود...
وی از تدوین برنامه‌های مدون اصلاح الگوی مصرف به رغم کمبود اعتبار خبر می‌دهد و می‌گوید: در تلاشیم امسال با برنامه‌های مدون با مشکل کمبود آب مواجه نشویم، در حال حاضر در خراسان رضوی برنامه‌های بسیار زیادی به منظور توسعه منابع زیرزمینی صورت گرفته است، البته اقدامات انجام شده کافی نیست و نگرانی ما را در درازمدت حل نخواهد کرد اما در حوزه آب نگاه صفر و یکی وجود دارد.
وی می‌افزاید: برخی کارشناسان بر بحث بهره‌وری و ظرفیت‌های داخلی تاکید می‌کنند و برخی دیگر معتقدند در درازمدت برای تامین مصارف ضروری انتقال آب اجتناب ناپذیر است، اما این دو موضوع باید در کنار یکدیگر قرار داده شود، با توجه به کاهش چشم‌گیر متوسط بارندگی طی 10 سال گذشته و تغییرات اقلیمی پیش رو در دراز مدت نیازمند انتقال آب هستیم اما در میان مدت باید توجه مان به سمت افزایش بهره‌وری باشد.
اسماعیلیان به وضعیت بد بارندگی در نیمه اول سال آبی اشاره و عنوان میکند: بعد از بارندگی‌های نسبتا خوب در نیمه دوم سال آبی مردم فکر می‌کنند مشکل کمبود آب نخواهیم داشت و دغدغه‌ها از بین رفته ولی واقعیت این است که بارندگی‌های فصل بهار به صورت رگبار بود و عمدتا به صورت روان‌آب بود اما بارندگیهایی پایدارند که در نیمه اول سال آبی به صورت برف مستمر و پایدار باشند، ما آن‌قدر سفرههای زیرزمینی را خالی کرده‌ایم که با یکی دوسال بارندگی مداوم مشکلی حل نخواهد شد.
وی با بیان این‌که با افزایش غیرقابل پیش‌بینی دما امکان جیره‌بندی آب وجود دارد، می‌گوید: همه تلاش ما این است که امسال آب جیره‌بندی نشود.
مدیرعامل آبفا خراسان رضوی در مورد وضعیت خراسان رضوی اظهار میکند: اقلیم استان خشک و نیمه خشک است و رودخانه با آبدهی قابل توجه و پایدار در استان وجود ندارد، متوسط بارندگی استان از کشور پایین‌تر است و 80 درصد اتکا مصرف استان به منابع آب زیرزمینی است.
وی ادامه می‌دهد: 1 میلیارد و 100 میلیون متر مکعب کسری آب زیرزمینی داریم و همین موضوع افت یک متری سطح آب زیرزمینی را برای استان در پی داشته است.
کشت محصولات پرآب‌بر با مدیریت درست ممکن است
بهبودی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی نیز معتقد است که تنها ارگانی که در رابطه با صرفه‌جویی در مصرف آب کار میکند جهاد کشاورزی است.
وی در این رابطه ادامه می‌دهد: به منظور صرفه‌جویی در مصرف آب طرح‌های مختلفی را اجرا کردیم که از آن جمله می‌توان به آبیاری‌های نوین اشاره کرد، سالانه 14000 هکتار زمین تحت آبیاری تحت فشار قرار می‌گیرد و این در حالی است که در ازای هر هکتار از این طرح در مصرف 5600 متر مکعب آب صرفه‌جویی میشود.
وی ادامه می‌دهد: هم‌چنین در طرح انتقال آب با لوله از منبع تا زمین با اجرای هر کیلومتر از این طرح 70 هزار متر در مصرف آب جلوگیری میشود، هم‌چنین در استان 6800 رشته قنات وجود دارد که در حال مرمت و بازسازی است و این در حالی است که با اجرای هر کیلومتر از طرح احیا در مصرف 40000 مترمکعب آب صرفه‌جویی میشود.
بهبودی در خصوص کشت محصولات پرآب‌بر در استان نیز اظهار میکند: کشت این‌گونه محصولات چنانچه با مدیریت صحیح صورت گیرد مشکلی نخواهد بود برای مثال با تغییر زمان کشت چغندر قند میزان مصرف آب این محصول به شدت کاهش یافته است.
دیگر حتی نمی‌توانم با جمله آب هست ولی کم است، گزارش را تمام کنم، واقعیت این است که اگر بر همین منوال ما منابع آبی را به غارت ببریم دیگر آبی هم باقی نخواهیم گذاشت، همان‌طور که محیط زیستی باقی نگذاشته‌ایم، همان‌طور که نفتی...و همان‌طور که خیلی چیزهای دیگر را...درست مصرف کنیم، آب برای همه است.
