در این میان انتشار گزارش‌هایی درباره میزان اثربخشی واکسن‌هایی که در ایران تزریق می‌شود، تردیدها را افزایش داده است. گزارش‌هایی که البته از سوی کارشناسان و متخصصان رد شده‌اند. در حال حاضر واکسن سینوفارم با اختلاف، بیشترین سهم را در سبد واکسیناسیون ایران دارد. این در حالی است که بر اساس جدیدترین نتیجه پژوهشی که در پرو انجام شده، میزان اثربخشی این واکسن در برابر کرونا، ۵۰ درصد است، اما واکسن آسترازنیکا که به طور محدودتری در کشور تزریق می‌شود، اثربخشی حدود ۷۸.۱ درصدی دارد.
برخی حالا به دنبال واکسن‌های فایزر آلمانی و مدرنا هستند که گفته
می‌شود اثربخشی بالاتری به ویژه در برابر جهش دلتا دارد. چند روز پیش بود
که رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو اعلام کرد که امکان واردات ۲۰ میلیون دوز
واکسن فایزر به ایران فراهم شده است و از سوی دیگر حتی امکان ورود ۲۰
میلیون دوز واکسن جانسون اند جانسون، از طریق کووکس وجود دارد. انتشار همین
خبرها، حالا به دغدغه جدیدی برای مردم تبدیل شده است. آنها میان
هراس‌افکنی از واکسن‌های موجود در بازار، مرگ و ابتلا و انتظار برای واردات
واکسن‌های با کیفیت‌تر باید دست به انتخاب بزنند.
شاید یکی از
عواملی که واکسن‌هراسی را در جامعه پررنگ‌تر از قبل کرد، انتشار گزارشی
تحلیلی - آماری در فضای مجازی از سوی مرکز مدیریت آمار و فناوری وزارت
بهداشت بود که نسبت به مرگ‌ومیر افراد واکسن‌زده هشدار داد؛ گزارشی که در
فضای مجازی و سایت‌های خبری انتشار وسیعی داشت و منجر به هراس عمومی شد؛
هر چند که حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-۱۹ به محض انتشار
این گزارش، تحلیل‌های آن را نادرست خواند و تأکید کرد که مرکز آمار وزارت
بهداشت دچار سوگیری در تحلیل شده است.
به‌گفته او، بخشی از داده‌ها خطا دارند، ولی الزاما نمی‌توان از آن
داده‌ها نتیجه‌گیری کرد که واکسیناسیون تأثیرش روی مرگ «n» تعداد است.
درحالی‌که در گزارش وزارت بهداشت به اعداد اعلام شده از سوی مرکز آمار
ایران استناد شده بود، اما روز گذشته این مرکز، ارائه این گزارش به وزارت
بهداشت را رد کرد: «این سازمان تاکنون حتی جلسه‌ای در مورد واکسیناسیون
کووید-۱۹ با وزارت بهداشت نداشته و خارج از آن تهیه چنین گزارشی با این
محتوا اصلا جزو وظایف مرکز آمار ایران نیست.»
سوری در همین زمینه با بیان این نکته که با افزایش مرگ در جامعه، تعداد فوتی‌های واکسن‌زده که در گروه‌های سنی بالایی قرار دارند و به بیماری‌های زمینه‌ای هم مبتلا هستند، افزایش پیدا می‌کند به همشهری می‌گوید: «تاکنون هیچ‌کس ادعا نکرده، احتمال خطر مرگ و ابتلا در واکسینه‌شده‌ها صفر است، اما این خطر صدها برابر در واکسن نزده‌ها بیشتر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تزریق واکسن به‌شدت احتمال مرگ را کم می‌کند، احتمال مرگ در واکسینه‌شده‌ها، یک در چند میلیون نفر است؛ درحالی‌که برای سایر افراد این میزان خیلی بیشتر است.»
سوری درباره اظهاراتی مبنی بر اجتناب مردم از تزریق واکسن تا محقق شدن واردات واکسن‌هایی که گفته می‌شود اثربخشی بیشتری دارند، می‌گوید: «هم‌اکنون نباید سراغ چنین مسائلی رفت؛ چراکه با مطرح شدن این موضوعات جامعه دچار آشفتگی می‌شود. ما برای تکمیل سند واکسیناسیون در کشور تا پایان سال‌جاری تقریبا ۲۰۰ میلیون دوز واکسن نیاز داریم، مگر فایزر و مدرنا چه تعداد واکسن در اختیار ما قرار می‌دهند که بخواهیم با اتکا به آنها خودمان را از واکسن‌های موجود محروم کنیم؟ نباید امید واهی ایجاد شود. مردم باید آگاه باشند که میزان اثربخشی‌های اعلام شده درباره برندهای مختلف واکسن‌ها آنطور که اعلام می‌شود، نیست.»
او به موضوع کارایی و اثربخشی واکسن‌ها اشاره می‌کند که ۲ موضوع
متفاوتند: «کارایی در شرایط کارآزمایی در محیط مصنوعی و آزمایشگاهی برای
گروه‌های سنی خاص بدون بیماری‌های زمینه‌ای و بی‌خطر، بررسی می‌شود. اما
اثربخشی در شرایط عادی جامعه مدنظر قرار داده می‌شود و شامل تمام گروه‌های
سنی با احتمال هرگونه بیماری زمینه‌ای و مشکلات دیگر است. تاکنون هیچ
تولیدکننده‌ای ادعا نکرده اثربخشی واکسن در جمعیت عمومی ۹۵درصد است؛ چرا که
اثربخشی همیشه کمتر از کارایی است.»
عوامل مختلفی در واکسن‌هراسی نقش دارد؛ از شایعه‌های مؤثر نبودن واکسن سینوفارم برای سالمندان در مقابله با ویروس دلتا تا اما و اگرهای ابتلا و مرگ پس از تزریق دوز دوم واکسن. مسعود صادقی، یکی از متخصصان شرکت فایزر در بلژیک است و با تحقیقاتی که درباره اثربخشی واکسن‌ها انجام داده درباره این موضوعات مطرح شده، به همشهری می‌گوید: «اخباری که درباره اثربخشی واکسن سینوفارم برای سالمندان در سویه دلتا منتشر می‌شود، به ۳ دلیل نباید منجر به هراس مردم شود؛ اول اینکه بخش زیادی از جمعیت سالمندان کشور واکسینه شده‌اند و اثربخشی واکسن در آنها رخ داده است، دوم این که ساختار ایمنی بدن افراد بالای ۶۰ سال به‌گونه‌ای است که ایمنی به‌صورت آرام‌تر در آنها رخ می‌دهد و نکته سوم اثربخشی پایین تمام واکسن‌ها در برابر سویه دلتاست.»
به‌گفته او، این مسئله نباید منجر به ایجاد حساسیت نسبت به استفاده از برند خاصی از واکسن شود: «در تمام کشورها افراد بدون توجه به نوع واکسن، اقدام به تزریق می‌کنند. به هر حال بخشی از تفاوت برندها، جنبه تبلیغاتی دارد و بخشی هم واقعیت است، اما آنچه تفاوت زیادی ایجاد می‌کند زدن یا نزدن واکسن است.» او ادامه می‌دهد: «گزارش‌هایی درباره مرگ افرادی که هر دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند، وجود دارد، اما تعداد این افراد، حدود یک در ۱۰ میلیون نفر است، اما همین عدد برای افرادی که واکسن نزده‌اند، بسیار بالاتر است.»
با انتشار اخباری مبنی بر ورود برخی واکسن‌هایی که تا کنون به ایران وارد نشده و اکنون گفته می‌شود در آینده نزدیک به بازار خواهد آمد، خیلی‌ها فارغ از رسیدن سن‌شان به گروه‌های اعلام شده برای واکسیناسیون، منتظرند تا همان واکسن را تزریق کنند؛ درحالی‌که صادقی تأکید می‌کند که هیچ پیش‌بینی از آینده شیوع کرونا و نحوه درگیر کردن افراد وجود ندارد. برخی از قربانیان اگر تنها ۵ روز زودتر واکسن دریافت کرده بودند، شاید مرگشان رقم نمی‌خورد: «پروسه خرید واکسن نه برای ایران که برای تمام کشورهای دنیا زمان‌بر است.»
به‌گفته او، تمام واکسن‌های موجود در دنیا چه کرونا و چه دیگر واکسن‌ها از پلتفرم‌های مختلفی تشکیل شده‌اند؛ یعنی روش‌های تولید مختلفی دارند، اما هیچ‌کدام باعث ایجاد بیماری نمی‌شوند. امکان ندارد تزریق واکسن کرونا فرد را به کرونا مبتلا کند. اگر نشانه‌هایی پس از تزریق مشاهده می‌شود، واکنش سیستم ایمنی بدن فرد است. او تأکید می‌کند: «گاهی اتفاق می‌افتد که فرد درست زمانی که ویروس کرونا در بدنش وجود دارد، واکسن تزریق می‌کند و همین مسئله سبب می‌شود تا او با نشانه‌های وخیمی مواجه شود. بعضی مواقع هم افراد پس از تزریق واکسن، دیگر خود را ملزم به رعایت پروتکل‌های بهداشتی نمی‌بینند. واکسن‌ها برای کاهش میزان مرگ و بستری در بیمارستان تولید شده‌اند، نه ریشه‌کن کردن بیماری؛ به همین دلیل رعایت پروتکل‌ها بعد از تزریق دوز دوم بسیار مهم است.»
او در ادامه درباره خرید واکسن فایزر از سوی ایران هم می‌گوید: «شرکت
فایزر ۱۵۷ شعبه در دنیا دارد و همراه با شرکت بیون‌تک آلمان که کار
تحقیقاتی و توسعه این واکسن را انجام داده فعالیت مشترک در تولید این واکسن
دارند. بخش عمده‌ای از واکسن‌های فایزر هم در بلژیک تولید می‌شود و ۲ شرکت
امیدوارند تا پایان سال میلادی ۳ میلیارد دوز واکسن برای عرضه در کل جهان
تولید کنند که اکنون بیش از ۱.۵ میلیارد دوز آن محقق شده است. اینکه مردم
دوست دارند یک برند خاص را تزریق کنند، اتفاق بدی نیست، اما نباید این
انتظار به تهیه واکسن از مجامع خصوصی و قاچاق منجر شود. ما گزارش‌های
بسیاری تأسف‌باری از تزریق واکسن‌های تقلبی دریافت کرده‌ایم و من از مردم
می‌خواهم که به سیستم بهداشت کشور اعتماد کرده و واکسن را تنها از مراکز
مورد تأیید وزارت بهداشت دریافت کنند. رفتن و تهیه واکسن با هر برندی از
مراکز غیرقانونی می‌تواند مشکل‌ساز شده و نباید فرصتی برای سوءاستفاده در
این زمینه فراهم شود.»
محمدرضا هاشمیان، فوق تخصص مراقبت‌های ویژه و استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم به همشهری می‌گوید: «بررسی‌ها در دنیا نشان داده است که میزان مرگ‌ومیر در میان افرادی که هر دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند، بسیار پایین آمده است. حتی در ارتباط با جهش دلتا هم واکسن‌های مختلف، کارایی‌هایی نشان داده‌اند.
آخرین مطالعه‌ای که در پیش مقاله‌ای در بلومبرگ آمده، عنوان شده که واکسن فایزر در برابر دلتا، نزدیک به ۹۰ روز می‌تواند ایمنی ایجاد کند و واکسن آسترازنیکا، بیش از ۹۰ روز. میزان کارایی واکسن‌ها در ارتباط با سوش‌های مختلف، می‌تواند متفاوت باشد، اما اعتقاد دنیا این است که تزریق هر واکسنی می‌تواند در نجات جان آدم‌ها مؤثر باشد.»
او می‌گوید تنها کشوری که مردم و مسئولانش تا این میزان روی برند واکسن‌ها حساسیت دارند، ایران است. این حساسیت هم از مسئولان نظام سلامت شروع شد و به بخش‌های دیگر سرایت کرد. در یک دوره‌ای هم برخی کارشناسان نظرات شخصی خود را در ارتباط با واکسن‌ها مطرح کردند و منجر به دامن زدن به این موضوع شدند: «آمارهای کشوری نشان می‌دهد، میزان مرگ در میان افراد سالمند و غیرسالمندی که واکسن تزریق نکرده‌اند بسیار بالاتر از واکسینه شده‌هاست، اما مشکلی که در ایران پیش آمد، تأخیر در واردات واکسن و روند کند واکسیناسیون است که منجر شد ما نسبت به کشورهای دیگر عقب بیفتیم و میزان مرگ‌های ما از آنها بسیار بیشتر شود.»
هاشمیان تأکید می‌کند برای افزایش ایمنی، کشور نیازمند حجم بالای واکسن و سرعت زیاد است: «باید در مراکز درمانی، واکسیناسیون به‌طور شبانه روز انجام شود، مسئله ما این بود که وقتی سالمندان را واکسینه کردیم، آنها از سایر گروه‌های جامعه دوباره ویروس را دریافت کردند و منجر به وخامت حالشان شد؛ درحالی‌که اگر سرعت واکسیناسیون گروه‌های سنی دیگر هم بالا بود، این ویروس به این شکل منتقل نمی‌شد. همین مسئله سبب شد تا افراد بگویند بعد از واکسن مبتلا شده‌اند و نسبت به تأثیرپذیری واکسن، ابهام و شک ایجاد شود.»
او به نکته دیگری اشاره می‌کند و آن هم واکسیناسیون افراد بدون بررسی ابتلای آنها به کروناست:«زمانی که افراد برای واکسیناسیون مراجعه می‌کنند شرح حال مناسبی از آنها گرفته نمی‌شود، فرد واکسن می‌زند درحالی‌که مبتلا به کروناست یا در همان صف‌های شلوغ واکسیناسیون، هم مبتلا می‌شود و هم واکسن می‌زند. اثربخشی واکسن در همه جای دنیا، قابل‌قبول است و تنها در ایران است که با شک و شبهه مواجه شده است؛ بنابراین نباید کارکرد واکسن را تقلیل داد. باید مردم را تشویق کرد.»
او تأکید می‌کند که باید هر چه سریع‌تر گروه‌های سنی مختلف واکسینه
شوند، در این صورت است که میزان مرگ تا دو، سه‌ماه آینده، روی عدد
پایین‌تری قرار می‌گیرد: «باید سرعت واکسیناسیون در ایران به دنیا نزدیک
شود و این اتفاق باید تا ۳ ماه آینده رخ دهد تا میزان مرگ‌ها پایین بیاید.
شمار مرگ‌های ما نسبت به دنیا خیلی بالاست و باید این میزان کم شود.»
علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری بی‌کیفیت بودن واکسن‌های موجود در کشور را تأیید نمی‌کند، اما به نکته دیگری اشاره می‌کند: «برای گروه‌های سنی بالا به‌علت پیری ایمونولوژی باید واکسن‌هایی استفاده شود که از قدرت ایمن‌زایی بالاتری برخوردار باشد. چیزی که در کشور ما رخ داد و به‌دلیل محدودیت و در دسترس نبودن آسترازنیکا، واکسن سینوفارم برای بالای ۶۵ ساله‌ها و سالمندان مورد استفاده قرار گرفت.» به‌گفته او، در گذشته مطالعات زیادی درباره اثربخشی این واکسن در سالمندان وجود نداشت، اما بعد از مطالعات، مشخص شد که این واکسن در گروه سنی بالای ۶۰ سال اثربخشی مناسب ندارد. این موضوع باعث شد تعدادی از سالمندان با وجود دریافت ۲ دوز از این واکسن در شیوع گسترده واریانت دلتا به بیماری شدید مبتلا و حتی در آی‌سی‌یو هم بستری شوند.
