برجام در ایستگاه آخر؛ توافق نهایی نزدیک است؟

رئیس تیم مذاکره کننده ایران در مذاکرات وین، با بیان اینکه آمریکایی‌ها تا کنون اعلام آمادگی کرده‌اند که بخش بزرگی از تحریم‌ها علیه ایران را بردارند، گفت: جدیت در همه طرف‌ها برای رسیدن به یک راه حل و احیای مجدد برجام وجود دارد و این را هیات‌ها هر کدام به نوعی بیان کردند، اخباری که از سمت آمریکایی‌ها نیز به ما منتقل می‌شود بیانگر این است که آن‌ها نیز برای بازگشت به برجام جدیت دارند و تا الان اعلام آمادگی کرده‌اند که بخش بزرگی از تحریم‌ها را بردارند.

در همین حال روز گذشته سیدعباس عراقچی همچنین از احتمال تمدید مهلت همکاری هسته‌ای تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی بر سر بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای ایران خبر داده است.

فریدون مجلسی کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه مذاکرات برجام به توافق نهایی نزدیک شده است، اظهار داشت: هر چند که طرفین به توافق بسیار نزدیک شده اند، اما باید این نکته را در نظر داشت که خصومت و مشکلی که بین ایران و آمریکا وجود دارد برطرف نخواهد شد، با توجه به موضع رسمی ایران در قبال نابودی اسرائیل و تاکید بر آن موضع، به هر حال این مسئله بر روی مذاکرات برجام تاثیر گذار است و می‌تواند در این زمینه نقش تخریبی ایفا کند.

وی افزود: طی سه سال گذشته که آمریکا و در زمان ترامپ سیاست فشار حداکثری را از طریق افزایش تحریم‌ها در دستور کار قرار داد، مدعی بود که این فشار‌ها برای مقابله با اقدامات دولت ایران است، درحالی که این تحریم‌ها مستقیماً مردم کشورمان را نشانه رفت و باعث به وجود آمدن خسارات زیاد اقتصادی و معیشتی به مردم شد، سازمان‌های حقوق بشری باید به این مورد ورود کنند که این تحریم‌ها جنبه عمومی داشته و ضربه بسیار زیادی را به مردم ایران وارد کرده، بنابراین آن‌ها که در مورد مسائل حقوق بشری صحبت می‌کنند چنین موضوعی را نیز باید در گزارش‌های خود منعکس کنند هرچند که انجام چنین اقدامی بعید به نظر می‌رسد.

مجلسی با تاکید بر اینکه مهم‌ترین تحریمی که آمریکا می‌تواند آن را رفع کند و این مسئله به معنای بازگشت این کشور به برجام است، تحریم‌های بانکی به حساب می‌آید، اضافه کرد: با توجه به اخباری که از وین مخابره می‌شود، آمریکا در ازای بازگشت ایران به تعهدات برجامی و غنی سازی سه و نیم درصدی تحریم‌های بانکی، مالی، نفتی و گازی و پتروشیمی ایران را رفع خواهد کرد، این تحریم‌ها شدیدترین تحریم‌هایی است که آمریکا طی سه سال گذشته علیه ایران وضع کرده با لغو این تحریم‌ها کشور ما می‌تواند به جامعه جهانی و تجارت بین الملل برگردد.

این دیپلمات سابق کشورمان ادامه داد: به نظر می‌رسد در مورد تحریم بانکی آمریکا این کار را به صورت مشروط انجام خواهد داد، بدین نحو که هر نقل و انتقال مالی که ایران و یا طرف‌های ایرانی بخواهد انجام دهند این موضوع مورد بررسی قرار خواهد گرفت و اگر به تشخیص آمریکا این موضوع برای اهداف تجاری انجام شود با اجرای آن تراکنش مالی موافقت خواهند کرد، به نظر نمی‌رسد که به صورت کامل چنین تحریم‌هایی را بردارند، این در حالیست که اگر هم چنین تحریم‌هایی را بردارند، بسیاری از مشکلات کشورمان با انجام نقل و انتقالات مالی انجام شده و وضعیت اقتصادی کشور نیز به مرور بهبود خواهد یافت.

وی با اشاره به اینکه آقای عراقچی و تیم مذاکره کننده به نمایندگی از کلیت نظام مشغول مذاکره هستند، تصریح کرد: هرگونه چانه‌زنی و امتیازی که در مقابل درخواست‌های آمریکا داده می‌شود با اجازه بالاترین مقامات کشور انجام شده و دولت در این زمینه اختیاری از خود ندارد که بخواهد به تشخیص خود هر کاری را انجام دهد، بنابراین این گزاره که مذاکرات هسته‌ای به ابتکار دولت کلید زده شده به هیچ عنوان درست نیست، از سوی دیگر طرف‌های برجامی شامل آمریکا، اروپا، چین و روسیه نیز می‌دانند که طرف حساب آن‌ها کلیت نظام است نه دولت، زیرا آن‌ها اگر این استنباط را داشتند که دولت در این زمینه اختیاری از خود دارد، نمی‌آمدند با دولتی که تنها سه ماه به پایان کار خود مانده حاضر باشند مذاکره کنند، بنابراین تغییر دولت نیز نمی‌تواند خللی در روند مذاکرات و ایفای تعهدات ایران به وجود بیاورد.

مجلسی افزود: اتفاقاً طی این سال‌ها همواره دولت پنهان به دنبال ایجاد خلل در کار دولت مستقر بوده، اما حالا اگر در انتخابات خردادماه یک دولت اصولگرا به قدرت برسد، آن زمان دولت پنهان دیگر هویدا خواهد شد و باید بابت عملکرد و موضع گیری‌هایی که می‌کند هزینه آن را نیز خواهد بپردازد و دیگر دولت حسن روحانی در کار نیست که هزینه عملکرد دولت پنهان به حساب او نوشته شود.

علی بیگدلی کارشناس مسائل بین الملل با اشاره به اینکه تا به حال هیچ زمانی ایران و آمریکا برای احیای برجام و سروسامان دادن به اوضاع میان خود تا به این حد جدی نبوده اند، اظهار داشت: چنین عزمی که دو طرف نیز از آن سخن گفته‌اند، هیچگاه به این اندازه نبوده، این نشان دهنده آن است که دو طرف می‌خواهند هرچه زودتر توافق برجام به ثمر بنشیند، اظهارات این روز‌های مقامات دو طرف نیز خود موید این موضوع است.

وی افزود: اما به طور طبیعی مذاکرات دارای جزئیات فنی و اقتصادی زیادی است و زمان بر خواهد بود که توافق نهایی حاصل شود، اما آن چیزی که قطعی به نظر می‌رسد این است که در نهایت برجام احیا خواهد شد، به بیان دیگر ایران و آمریکا به تعهدات خود که در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ذکر شده بر خواهند گشت و چیز دیگری نیز به برجام کنونی اضافه نخواهد شد، این امری است که ایران از اول بر روی آن تاکید کرد و در نهایت نیز آمریکا و اروپا نیز چنین موضوعی را قبول کردند، اما در این رابطه آمریکا از اول اعلام کرد که همه تحریم‌ها را یکجا بر نخواهد داشت.

بیگدلی یادآور شد: آمریکا بخشی از تحریم‌ها را به عنوان گرو برای انجام مذاکرات منطقه‌ای و عدم دخالت ایران در امور کشور‌های دیگر به زعم خود، برداشته و مذاکرات ایران و عربستان که نیز به صورت مستقیم در حال انجام است، در همین رابطه ارزیابی می‌شود، به نظر می‌رسد در مورد سایر موضوعاتی که غربی‌ها نسبت به آن موضع دارند نیز گفتگو‌هایی صورت گیرد، هرچند که در این رابطه به طور حتم فعل و انفعالات زیادی رخ خواهد داد و نمی‌توان به این زودی امید داشت که به غیر از برجام سایر مسائل نیز مورد حل و فصل قرار گیرد.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: چیزی که باعث شده این مذاکرات به درازا بینجامد، این است که آمریکا حاضر نیست تمام تحریم‌های ایران را یکجا بردارد و بعد از آن نیز منتظر راستی‌آزمایی ایران باشد، بایدن و دولتش نیز در همان ابتدا اعلام کردند که تعهدات به صورت گام به گام اجرا خواهد شد، اما ایران در گذشته اعلام کرد که زیر بار چنین عملی نخواهد رفت، اما مشاهدات نشان می‌دهد که برجام به صورت گام به گام اجرا خواهد شد و همه تحریم‌ها یکجا برداشته نمی‌شود، این در حالیست که آمریکا تحریم‌های بانکی و نفتی را لغو خواهد کرد.

این تحلیلگر مسائل بین الملل با تاکید بر اینکه فضای خاورمیانه در حال تغییر است، گفت: با توجه به چنین تحولی نیز است که آمریکا به دنبال حل مسائل خود با ایران است و از طرف دیگر به دنبال پایان دادن به جنگ یمن بوده، حل مناسب مناقشات بین ایران و عربستان نیز از جمله مسائلی به شمار می‌رود که در این راستا در حال رخ دادن است، همچنین سعودی‌ها در حال بهبود روابط خود با دولت بشار اسد بعد از نزدیک به یک دهه هستند.

وی یادآور شد: در سایه چنین تغییراتی ایران اگر بخواهد همان مواضع قبلی خود را ادامه دهد، در منطقه بدون شک در انزوای بیشتری قرار خواهد گرفت، بنابراین احیای برجام و یا مذاکره مستقیم با عربستان نیز ناشی از چنین تغییراتی است که خاورمیانه در حال تجربه آن است به نوعی می‌توان گفت که منطقه در حال پوست اندازی است و به زودی شاهد تحولات بیشتری در این نقطه جهان خواهیم بود.

منبع: فرارو