چرا شکاف طبقاتی عمیق شد؟

 مثلا همانقدر که خبر درباره تور‌های گردشگری لاکچری به کشور‌های همسایه برای تزریق واکسن کرونا عجیب است؛ خرید قسطی نان در برخی شهر‌های ایران هم عجیب و هم دردناک است.

این را که کنار تصاویر جشن تولد‌ها یا جشن‌های تعیین جنسیت آنچنانی، زایمان در هتل بیمارستان گاندی یا همین آخری جشن تکلیف لاکچری بگذاریم و بعد خبر خودکشی مرد جوان کارگر را هم در همین روز‌ها بخوانیم به دورنمایی زننده از واقعیت جامعه امروز ایران و شکاف طبقاتی که این روز‌ها به گسست رسیده است، می‌رسیم.

 

کمال اطهاری پژوهشگر اقتصاد توسعه در این باره به فرارو گفت: در چارچوب تحلیل‌های نهادگرایی، جامعه ایران به خاطر این‌که الگوی شایسته توسعه را در حوزه سیاسی نتوانسته تدوین و اجرا کند، فرایندی رو به زوال را طی می‌کند. درواقع پس از انقلاب، باید یک الگو و طرح نویی انداخته می‌شد که با آن به خواست انقلاب جواب داده می‌شد. جامعه وقتی انقلاب می‌کند که طرح و الگوی توسعه گذشته‌اش را شایسته خودش نمی‌داند. جامعه ما انقلاب کرد تا کامل‌تر شود. از اساسی‌ترین مواردی که قانون اساسی مشروطه فاقد آن بود و در قانون اساسی جدید خود را نشان داد، رسمیت یافتن عدالت به‌عنوان یک حق همگانی بود. اما آن الگوی توسعه‌ای که می‌بایست براساس عدالت تعریف می‌شد، نشد.

وی افزود: الگوی توسعه‌ای که در جهان امروز تعریف می‌شود این است که ما عدالت را از طریق یک سیاست اجتماعی متحقق می‌کنیم. این سیاست اجتماعی می‌بایست رابطه هم‌افزایی با رشد اقتصادی داشته باشد و شما پیوسته در حال افزایش ثروت باشید و این ثروت را به شیوه سنجیده و از راه‌های عادلانه‌ای به قول دیوید هاروی توزیع کنید. شیوه‌های مختلفی در جهان برای این الگوی سیاست اجتماعی وجود داشته و دارد. سه نوع الگوی دولت رفاه در کشور‌های پیشرفته مانند دولت رفاه سوسیال دمکراتیک کشور‌های اسکاندیناوی، شیوه دولت رفاهی محافظه‌کار در آلمان و یک الگوی توسعه لیبرال در انگلستان وجود دارد. در کشور‌های پیرامونی مانند ژاپن، کره جنوبی، چین و بقیه کشور‌های آسیای جنوب شرقی هم الگوی دولت رفاهی توسعه‌بخش است. هرکدام از این‌ها با انطباقی که با نظام اقتصادی و فرهنگی‌شان دادند رابطه هم‌افزایی بین رشد اقتصادی و عدالت را سامان دادند. مثلاً الگوی سیاست اجتماعی در آلمان به خاطر این محافظه‌کار نام دارد، چون خانواده را محور قرار داده است. الگوی انگلستان هم لیبرال است برای این‌که در نحوه سامان‌دهی به آن جماعات محلی خیلی نقش دارند و دولت مرکزی از بالا فرمان نمی‌دهد. مثلاً طب ملی دارد که در جهان تعداد کمی آن را دارند و فقط کانادا از آن اقتباس کرده است.

اطهاری مطرح کرد: موضوع دیگری که حتی اقتصاددان‌های رادیکال‌های ما هم از آن غفلت کرده‌اند، موضوع انزوای اقتصادی است. انزوای اقتصادی در اقتصاد توسعه در دهه شصت میلادی یک نوع فضیلت شمرده می‌شد، اما اندیشمندان توسعه مانند فرانک و سمیرامین در دهه هفتاد راهبرد انزواطلبانه جایگزینی واردات را پس گرفتند. اما در ایران این را پس نگرفتند. والرشتاین که ابتدا نظریه وابستگی را داشت، عنوان کرد هر جامعه‌ای در نظام جهانی انزواطلبی بکند، دچار فئودالیسم می‌شود، یعنی صاحب یک سیستم بوروکراتیک می‌شود که امتیازات خاصی برای خودش قائل می‌شود. همان‌طوری که الان مجلس درباره ریاست جمهوری می‌خواهد امتیازات خاص برای عده خاصی قایل شود. این امتیازات خاص، انحصار ثروت و قدرت است و، چون الگوی توسعه هم ندارد یک پراید به صد میلیون تومان می‌رسد. این رانت‌خواری است و رانت‌خواری را کامل می‌کند. سالیان سال است که می‌گویند خودکفا شدیم و هر موقع هم از همه سهمیه‌های ارزی و اعتباری استفاده کرده‌اند. در کره جنوبی که دولت توسعه صادرات دارد کسی می‌تواند رانت بخورد که بتواند صادرات بکند، اما خیلی از اقتصاددان‌های رادیکال ما این تفاوت را متوجه نشده‌اند و هنوز که هنوز است می‌گویند نیازی به بازار خارجی نیست. این جزو چیز‌هایی است که پوپولیست‌ها خیلی از آن استفاده می‌کند تا انحصار واردات و ثروتشان را نگه دارند.