پشت پرده روابط ایران و آمریکا/ برجام تا انتخابات ۱۴۰۰ احیا می‌شود؟

قلم‌نیوز: با پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا گمانه‌زنی‌ها درباره احیای برجام و حتی برقراری کانال مذاکرات محرمانه میان تهران و واشنگتن شدت گرفته است. تحلیلگران، رسانه‌ها، محافل آکادمیک، اندیشکده‌ها همگی با دقت فراوان تحولات ایران و آمریکا را رصد می‌کنند و در انتظار بروز نشانه‌هایی درباره آب شدن یخ روابط ایران و آمریکا هستند. در ادامه همین گمانه‌زنی‌ها، برخی رسانه‌های آمریکا ادعا‌هایی درباره رد و بدل شدن پیام‌های محرمانه میان مقامات ایران و آمریکا مطرح کرده‌اند و حتی درباره چگونگی اجرای برجام سناریوپردازی کرده‌اند.

این سناریوپردازی تا حدود زیادی برگرفته از مواضع قبلی و فعلی دولت روحانی و تیم بایدن است. هردو نسبت به جبران ضرر‌هایی که در دوره ترامپ به برجام وارد شده بود ابراز تمایل کردند، از یک سو بایدن در آستانه انتخابات آمریکا در مقاله‌ای در وب سایت سی‌ان‌ان به صراحت از بازگشت آمریکا به برجام در صورت پیروزی در انتخابات آمریکا سخن گفته است. اگرچه بایدن پس از انتخابات آمریکا هیچ‌گونه اظهارنظری درباره سیاست دولت آینده این کشور درباره توافق هسته‌ای ایران بیان نکرده است، اما تمایل آشکار دولت روحانی برای بهره‌برداری از پیروزی بایدن در جهت احیای برجام با موجی از تحلیل و گمانه‌زنی درباره برقراری کانال‌های پشت پرده مذاکرات و یا حداقل تبادل پیام به راه انداخت.

ایران به دنبال بازگشت آمریکا به برجام

از نخستین روز‌های پس از قوی‌تر شدن احتمال پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران به دولت خود دستور داد که متناسب با «تحولات جدید بین الملل»، برنامه و سیاست جدیدی طراحی کند؛ امری که از سوی برخی ناظران به عنوان تجدیدنظر دولت روحانی در برخی از سیاست‌ها به دلیل پیروزی بایدن تلقی شد. روحانی در این باره هیئت دولت را ملزم کرد که برنامه جامع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و خارجی متناسب با تحولات جدید بی‌ المللی را سریعاً تدوین و به هیات وزیران ارایه دهد.

روحانی مشخص نکرده که منظور او از این برنامه چه مواردی است، اما در اظهاراتی که بعد‌ها از سوی او عنوان شد با لحنی تلویحی از منتقدان خواست تا فرصت‌سوزی نکنند، در اینجا نیز روحانی مشخصا منظور خود از فرصت‌سوزی را عنوان نکرد، اما سخنان او به عنوان هشدار به مخالفان تعامل با آمریکا ارزیابی شد.

در بحبوحه این اتفاقات، ظریف با وزیر خارجه انگلیس تلفنی صحبت و درباره برجام رایزنی کردند. روزنامه نیویورک تایمز نیز مدعی شد که عراقچی، از طریق برخی واسطه‌ها به تیم بایدن پیامی درباره برجام ارسال کرده است.اگرچه ایران ارسال این پیام را تکذیب کرد اما تکذیب تهران مانع از ادامه گمانه‌زنی‌ها نشد. خصوصا که ایران اعلام کرده است که خواستار بازگشت بی‌قید و شرط آمریکا به برجام است.

این در حالی است که نحوه بازگشت آمریکا به برجام و احیای توافق هسته‌ای ایران، اما هنوز مشخص نیست. هنوز هیچ‌کس نمی‌داند که طرح بایدن برای بازگشت به برجام چیست، طرف‌های منطقه‌ای و همچنین در سطوح ملایم‌تر اروپایی‌ها از بایدن خواسته‌اند که بدون قید و شرط به برجام بازنگردد. به عنوان نمونه وزارت خارجه اسرائیل تیمی برای تاثیرگذاری بر سیاست بایدن در برابر ایران تشکیل داده است. سعودی‌ها و اماراتی‌ها بایدن را ترغیب کرده‌اند که سیاست اوباما را در قبال ایران تکرار نکند. هرچند که وزیر خارجه روسیه پیش‌بینی کرده است که بایدن در مسیر اوباما گام خواهد برداشت. منظور این طرف‌ها از سیاست اوباما تفکیک پرونده هسته‌ای از پرونده‌های موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران است.

به عبارت دیگر رقبای ایران در منطقه از آمریکا می‌خواهند که این بار در هرگونه مذاکره با ایران علاوه بر موضوع هسته‌ای، محدودیت‌هایی را بر برنامه موشک‌های بالستیک ایران و نفوذ منطقه‌ای آن اعمال گردد. بایدن هنوز در این زمینه موضعی اتخاذ نکرده است بنابراین باید منتظر ماند و دید که بایدن چه سیاستی را در قبال ایران اتخاذ می‌کند. آیا او صرفا به بازگشت بی قید و شرط به برجام اکتفا خواهد کرد یا اینکه مسیر دشواری را پیش روی ایران خواهد گذاشت.

برخی تحلیلگران از جمله افراد نزدیک به بایدن، اما احیای برجام را آسان نمی‌دانند، به اعتقاد آن‌ها شرایط نسبت به پنج سال پیش تغییر کرده است و برخی از مفاد این توافق رو به انقضا است. همه این موارد به همراه موضوعات دیگر بازگشت به برجام را به یکی از چالش‌های اصلی سیاست خارجی بایدن تبدیل خواهد کرد. محافل رسانه‌ای برای حل و فصل این چالش سناریو‌های مختلفی را مطرح کرده‌اند. از جمله شبکه ان بی سی نیوز که سناریوی بازگشت یک باره به برجام را بعید دانسته و در مقابل سناریوی بازگشت گام به گام را مطرح کرده است.

محتمل‌ترین سناریوی احیای برجام چیست؟

ان بی سی نیوز در این گزارش درباره سناریوی بازگشت گام به گام به برجام به نقل از یک مقامات سابق دولت آمریکا و دیپلمات‌های اروپایی می‌نویسد: به جای رفع یک باره تحریم‌ها علیه ایران و یا بازگشت فوری ایران به تعهدات خود در این توافق، سناریوی محتمل رویکرد پله به پله و تصاعدی در یک بازه زمانی سه تا چهارماهه است. در این سناریو، گام نخست می‌تواند فریز کردن برنامه هسته‌ای ایران در مقابل برداشتن برخی از تحریم‌ها باشد. گام‌های دیگر می‌تواند در نهایت به بازگشت ایران به تعهدات برجامی و برداشتن همه تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران باشد.

یکی دیگر از سناریو‌های مطرح شده در این گزارش به ایجاد یک توافق جدید شامل موضوعات غیر از برنامه هسته‌ای ایران اشاره دارد و می‌نویسد: بایدن و مقامات اروپایی همچنین پیشنهاد توافقی برای پاسخگویی به دیگر موضوعات شامل زرادخانه‌های موشک بالستیک در حال رشد ایران را مطرح کرده اند. توافقی که البته با مخالفت ایران مواجه شده است. علاوه بر آن، هرگونه توافق جدیدی فراتر از توافق سال ۲۰۱۵ باید به تایید کنگره مخالفِ آمریکا برسد. جایی که نتیجه دو کرسی انتخابات میان دوره‌ای در انتخابات پنجم ژوئن مشخص می‌کند که آیا جمهوری خواهان اکثریت خود را در سنا باز می‌گردانند یا نه.

سناریوی محتمل مطرح شده از سوی ان بی سی نیوز هنوز از سوی هیچ یک از منابع رسمی تایید یا تکذیب نشده اند، با این حال ظریف در مصاحبه اخیر خود با روزنامه ایران رویکرد مشابهی را برای احیای برجام مطرح کرده است. او یک برنامه گام به گام مبتنی بر بده بستان برای رفع تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به برجام پیشنهاد کرده است. او در این باره گفت: آمریکا قطعا در جایگاهی نیست که برای ما شرط و شروطی معین کند به عنوان عضو سازمان ملل و عضو دائم شورای امنیت آمریکا موظف به اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ است. اگر این قطعنامه اجرا شود تحریم‌ها هم برداشته خواهد شد. ایران اعلام کرده است که در این حالت پایبندی به تعهداتش ذیل برجام را از سر خواهد گرفت؛ بنابراین اولا آمریکا به تعهداتش ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ بازگردد ما هم به تعهداتمان ذیل برجام بازخواهیم گشت. ثانیا اگر آمریکا دنبال بازگشت به برجام است. ما آماده ایم که درباره شرایط و شروط عضویت واشنگتن در توافق مذاکره کنیم.

 منبع: رویداد24