اقتصاد ایران در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ با رکود تورمی مواجه بود و شیوع ویروس کرونا در زمستان سال۱۳۹۸ و سال ۱۳۹۹ چالش‌های اقتصادی کشور را تشدید کرد. اما این اتفاق چگونه رخ داد؟
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی به این سوال پاسخ داده است. براساس این گزارش، شیوع ویروس کرونا با بسته شدن مرزها، کاهش تقاضای کالاهای صادراتی و به تبع قیمت آنها، موجب کاهش شدید صادرات نفتی و غیرنفتی کشور شد؛ تا جاییکه تراز تجاری کشور در سال ۱۳۹۸ به‌دلیل تراز تجاری منفی فصل زمستان، منفی گردید. در سال ۱۳۹۹ تا تیرماه نیز همواره تراز تجاری منفی بوده است.
اوضاع وقتی بدتر می شود که به این نکته توجه کنیم که تراز تجاری کشور به‌دلیل اینکه شامل واردات غیررسمی و قاچاق نمیشود برای اندازه‌گیری ناترازی ارزی کشور حاوی کم‌برآورد است و ناترازی ارزی کشور بیشتر از آن چیزی است که آمارهای گمرک نشان میدهد.
برای اینکه برآورد مناسب تری از فضای اقتصادی کشور و وضعیت بازار ارز داشته باشیم، باید روند صادرات غیرنفتی را بررسی نماییم. نمودار زیر نرخ رشد صادرات غیرنفتی و واردات را نشان میدهد که حاکی از کاهش شدید (نرخ رشد منفی دورقمی) از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا تیرماه است. این در حالی است که واردات علیرغم اینکه واردات غیررسمی را شامل نشده و کم‌برآورد دارد، متناسب با صادرات کاهش نیافته است. بدیهی است که تراز تجاری منفی به معنای کمبود حواله ارز است و فشار مضاعف در جهت افزایش نرخ ارز ایجاد می‌کند.
نقش دولت در صیانت از ذخایر ارزی کشور در افزایش نرخ ارز
در ادامه گزارش بازوی کارشناسی مجلس آمده است: «در چنین مواقعی که ناترازی تجاری، مقطعی تشخیص داده میشود، در صورتیکه بانک مرکزی ذخایر ارز کافی در اختیار داشته باشد میتواند با استفاده از ذخایر خود از افزایش نرخ جلوگیری نماید. متأسفانه در سال‌های اخیر به‌علت سیاستها و اقدامات دولت در ارتباط با تخصیص ارز ترجیحی، برداشت‌های مکرر از صندوق توسعه ملی و... صیانت کافی از ذخایر ارزی کشور صورت نگرفت و بانک مرکزی برای مدیریت این شرایط و هموارسازی نرخ تا شرایط طبیعی، دچار محدودیت شدید منابع شد.
علاوه بر این، عدم دسترسی به منابع ارزی کشور در کشورهای مقصد صادرات همچون کره جنوبی، ژاپن، عراق و... نیز موجب شد قدرت مداخله بانک مرکزی در بازار حواله ارز و تأمین ارز کالاهای اساسی کاهش یابد و نتواند از این منابع برای جبران ناترازی تجاری و کنترل نرخ ارز در بازار حواله استفاده نماید.
دریافت این واقعیت (کاهش قدرت مداخله بانک مرکزی) از سوی فعالان بخش واقعی و ازجمله صادرکنندگان، برای بازگشت ارز حاصل از صادرات به آنها انگیزه منفی داد.
به‌طور خلاصه، شیوع ویروس کرونا با ۱- کاهش صادرات غیرنفتی و نفتی، ۲- کاهش تقاضا و به تبع قیمت فلزات، محصولات پتروشیمی، فراورده‌های نفتی و نفت در کنار محدودیت منابع ارزی بانک مرکزی، زمینه‌ساز شد تا نرخ ارز از اسفندماه ۱۳۹۸ با شتاب بیشتری صعودی شده و در شهریورماه ۱۳۹۹ به ۲۷ هزار تومان هم برسد».
منبع: فارس
