گرچه این برداشت میتواند برای مسابقات درگ یا فرمول یک صحیح باشد اما برای رقابتهایی که چندین ساعت و حتی یک روز کامل به درازا میکشند، نیاز به مفهوم دیگری با نام «دوام» داریم. مفهومی که توان عملیاتی خودروها و رانندگان را در مدت و مسافت طولانیتری نسبت به مسابقات رایج، مورد محک و آزمایش قرار میدهد. رانندهای که در این سری از رقابتها شرکت میکند، نهتنها باید حواسش به جاده باشد بلکه باید از قطعات خودرو محافظت کند تا بیشترین مسافت را طی کند. به همین جهت رانندگی در سبک استقامتی کاری طاقتفرسا و دشوار است که هرکسی نمیتواند از پس آن بربیاید.
فدراسیون جهانی اتومبیلرانی (FIA) سالانه مسابقات مختلفی در این رده برگزار میکند تا بهترین خودروها از نظر قدرت، دوام و همچنین قویترین رانندگان از لحاظ روحی و جسمی در شرایط سخت پیستهای اتومبیلرانی مشخص شوند. در میان انبوه مسابقات استقامتی مختلف، شاید دو رقابت بیستوچهارساعته لمان و دیتونا مهمترین آنها باشند؛ چراکه به دلیل مدتزمان برگزاری و تاریخ پرافتخارشان، بیشتر از دیگران در کانون توجه قرار دارند. روزگاری لمان و دیتونا بستر تحقق «عصر طلایی موتوراسپرت» بودند و نبرد فورد و فراری را امکانپذیر کردند. هرچند این رقابتها دوران پرفرازونشیبی را تجربه کردهاند اما پس از یک دوره افول، چند سالی میشود که با کمک فدراسیون جهانی اتومبیلرانی و انجمن بینالمللی ورزشهای موتوری (IMSA)، رقابتهای استقامتی جانی دوباره گرفته و روزبهروز بر تعداد طرفدارانشان افزوده میشود؛ مسابقاتی که از دید بعضی طولانی و کسلکننده به نظر میرسد اما هیجانش در سبقتهای آخر مسابقه و تکاپوی تیمها در پیت استاپ مشخص میشود.
{متن اصلی}
از نوربرگرینگ تا میله میا در جنگ دوام!
در اوایل قرن بیستم و با پیشرفت کیفی خودروها، بهآرامی نوع دیگری از رقابتهای موتوری شکل گرفتند که مسابقات استقامتی از جمله آنها بود. از اولین رقابتهای این سبک متفاوت میتوان به «کوپا فلوریو» اشاره کرد که برای سه دهه در ایتالیا و فرانسه برگزار شد و بعضی از معروفترین خودروسازان ایتالیایی هم در آن شرکت داشتند. کمی پسازآن هم رقابت «تارگا فلوریو» در کوههای سیسیلی و نزدیکی شهر پالرمو آغاز شد و تا سالها جزو سختترین رقابتهای اروپایی بود. در همین زمان و در آمریکا برای نخستینبار رقابتی بیستوچهارساعته در کلمبوس اوهایو برگزار شد که چندان مورد استقبال مردم قرار نگرفت. با رسیدن به اواسط دهه 1920 و فاصله گرفتن از جنگ جهانی اول، صنعت خودرو و ورزشهای موتوری پیشرفت قابلملاحظهای کردند و به این ترتیب اولین دور از مسابقه بیستوچهارساعته لمان و میلهمیا (در ایتالیایی به معنای هزار مایل) برگزار شدند. در آن زمان هنوز فدراسیون جهانی اتومبیلرانی ساختار منسجمی نداشت و به همین دلیل رقابتها به شکل محلی بودند. این رویه تا سال 1953 ادامه پیدا کرد تا اینکه نخستین فصل سری مسابقات «خودروهای اسپرت قهرمانی جهان» با برنامهای مشخص و میزبانی پیستهای متنوع برگزار شد.
میلهمیا و «تارگا فلوریو» در ایتالیا، «کررا پانامریکانا» در مکزیک، «لمان» فرانسه، نو«ربرگرینگ» آلمان و «سیبرینگ» آمریکا از جمله پیستهای معروف این سری در سالهای ابتدایی بودند. در آن زمان خودروها براساس نوع بدنه و حجم موتور در کلاسهای مختلفی طبقهبندی میشدند تا شرایط رقابت برای همه شرکتکنندگان به هم نزدیک باشد. این روش که تا به امروز هم مورداستفاده قرار میگیرد، هم به جذابیت مسابقه کمک میکند و هم اجازه میدهد تیمهای کوچکتر و شخصی توان خود را محک بزنند.
با ورود به دهه 1960 میلادی (۱۳۴۰ شمسی) سبک برگزاری و عنوان این سری از رقابتها تغییر کرد و کلاسبندی خودروها بر اساس حجم موتور تعیین شد. همچنین در این دهه، تعداد پیستهای میزبان مسابقات استقامتی افزایش یافت تا علاقهمندان در نقاط مختلف دنیا بتوانند از نزدیک رقابت میان خودروها و رانندگان را دنبال کنند؛ رانندگانی که بیشتر تجربه حضور در فرمول یک را هم داشتهاند و به همین جهت از تجربه بالایی برخوردار بودند.
پس از دهه 1990 و تعطیلی سری مسابقات خودروهای اسپرت قهرمانی جهان، کلوب اتومبیل غرب (ACO) در فرانسه که وظیفه برگزاری رقابت بیستوچهارساعته لمان را بر عهده داشت، به مدت دو دهه بدون همراهی فدراسیون جهانی سری رقابتهای مختلفی را برنامهریزی کرد که از جمله آنها میتوان به جام لمان بینقارهای (ILMC) اشاره کرد. با گذر زمان، این کلوب در سال 2012 با فدراسیون جهانی برای ازسرگیری رقابت استقامتی قهرمانی جهان قراردادی امضا کرد و حالا چند سالی میشود که این سبک از رقابتها با حمایتهای گسترده مالی و معنوی در کانون توجهات قرار گرفته است. البته در تقویم این رقابتها خبری از مسابقه دیتونا یا سیبرینگ نیست و به همین دلیل انجمن بینالمللی ورزشهای موتوری که مسئولیت برگزاری رقابتهای اتومبیلرانی را در آمریکای شمالی بر عهده دارد، با احیای سری «قهرمانی ایمسا جیتی» مسابقات بیستوچهارساعته دیتونا و دوازدهساعته سیبرینگ را در تقویم «خودروهای اسپرت قهرمانی ایالاتمتحده» قرار داده است.
یک قرن با لمان
لمان را میتوان یکی از قدیمیترین رقابتهای اتومبیلرانی دانست که در مسیر شهر لمان فرانسه برگزار میشود. این مسابقه در کنار جایزه بزرگ موناکو و ایندیاناپولیس500 جزو سه رقابت اصلی «تاج سهگانه» دنیای موتوراسپرت است؛ تاجی که بسیاری از رانندگان بزرگ دنیا آرزویش را دارند. پیست میزبان این رقابت با داشتن طول 13.6کیلومتر «دو له ساخت» نامیده میشود و یک قرن از افتتاح آن میگذرد. در مسابقه لمان خودروهای کلاس LMP1 میتوانند بیش از پنج هزار کیلومتر طی کنند که این رقم نزدیک به 18 برابر مسافتی است که یک خودروی فرمول یک در طول دو ساعت میپیماید. معمولا رقابت بیستوچهارساعته لمان در خردادماه برگزار میشود و گاهی هم باران شدیدی در پیست میبارد که میتواند هوای موردنیاز پیشرانه این خودروها را کاهش دهد. حدود 60 خودروی در چهار کلاس مختلف با هم رقابت میکنند و برحسب اینکه در چه کلاسی قرار دارند، باید قوانین مشخصی را رعایت کنند.
نخستین دور از مسابقات لمان در 26 و 27 مه 1923 برگزار و برنده مسابقه براساس بیشترین مسافت پیموده در طول 24 ساعت اعلام شد. در آن زمان تیمها و رانندگان فرانسوی، ایتالیایی و انگلیسی عموما در بین پیشتازان قرار داشتند. مسابقه لمان در جریان اعتصاب بزرگ فرانسه در سال 1315 ه.ش لغو شد سه سال بعد به دلیل جنگ جهانی دوم تا یک دهه تعطیل شد. پس از جنگ و بازسازی پیست در سال 1949، فراری توانست به پیروز اولین لمان پس از جنگ تبدیل شود و تا سالها این روند را حفظ کند. افزایش سرعت خودروها و تغییر سبک طراحی آنها باعث تغییراتی در شیوه برگزاری و شروع مسابقه در دهه 1970 شد؛ بهطوریکه رانندگان بهصورت «رولینگ استارت» یا شروع متحرک مسیر بیستوچهارساعته خود را آغاز میکردند؛ چیزی شبیه به استارت رقابت ایندیاناپولیس 500 در سری مسابقات ایندی کار.
در آن دوران بیشتر خودروهای آلمانی به پیروزی میرسیدند و فرانسویها حضور چندان قدرتمندی نداشتند؛ هرچند که بعدها ماترا-سیمکا و رنو با همکاری یکدیگر اولین پیروزی خانگی را جشن گرفتند. بازگشت جگوار و مرسدس در دهه 1980 روحی دوباره به این رقابتها دمید و اتفاقا جگوار در همان ابتدا نوار پیروزیهای پورشه را قطع کرد. همچنین در سال 1991 مزدا به نخستین خودروساز ژاپنی تبدیل شد که توانست با مدل 787B در لمان به پیروزی برسد. در سالهای بعد نیز پژو با مدل افسانهای 905 به این عنوان دست یافت. پس از لغو برگزاری سری مسابقات خودروهای اسپرت قهرمانی جهان در سال 1993، لمان میزبانی رقابتهای محلی و قارهای را ادامه داد. از سال 2012 این مسابقه جزو مهمترین بخش تقویم WEC است و در ماه ژوئن میزبانی را برعهده دارد. هرچند که امسال رقابت بیستوچهارساعته لمان به دلیل پاندمی کرونا قرار است در 19 سپتامبر (29 شهریورماه) برگزار شود.
بسیاری از فناوریهایی که امروزه در خودروهای شهری میبینیم، چندین سال قبلتر در خودروهای استقامتی و از جمله کلاس پروتوتایپ لمان مورداستفاده قرار گرفتهاند. برای مثال میتوان به طراحی آیرودینامیکی سیال، پیشرانه وانکل یا دورانی، سیستم بازیافت انرژی جنبشی (KERS)، سیستم ترمز ضدقفل و ترمزهای کربنی با الیاف کربن اشاره کرد.
فاجعه 55
شاید بدترین اتفاقهای دنیای موتوراسپرت مربوط به حادثه لمان 1955 باشد که طی آن نزدیک به 300 نفر کشته یا زخمی شدند. در آن سال نبرد سختی میان خودروسازان مطرح اروپایی در جریان بود. مرسدس-بنز بعد از کسب پیروزی در رقابت میلهمیا تصمیم گرفته بود که از برگ برنده خود در لمان بهره ببرد؛ 300 SLR با بدنهای از جنس آلیاژ منیزیوم، فوقالعاده سبک بود و از فناوریهای جدیدی مانند ترمز دیسکی استفاده میکرد. روز مسابقه اما اتفاقی افتاد که تا چهار دهه منجر به کنارهگیری مرسدس از سری رقابتهای خودروهای اسپرت قهرمانی جهان شد. در آن روز و پس از گذشت 35 دور، مایک هاوثورن راننده تیم جگوار بهمنظور توقف در پیت لین سرعت خود را کاهش داد. این اتفاق همانند اثر پروانهای روی تمامی خودروهای پشت سرش تاثیر گذاشت و سبب شد تا لنس مکلین، راننده تیم آستین-هیلی برای جلوگیری از برخورد با او، به سمت چپ تغییر مسیر دهد، جایی که دقیقا پیر لیوگ راننده تیم مرسدس حضور داشت. برخورد این دو آن هم در سرعتی بیش از 200 کیلومتر بر ساعت، به یکی از دهشتناکترین تصادفهای تاریخ موتوراسپرت منجر شد. وجود نداشتن پیت وال، افزایش سرعت خودروها در طول سالیان متمادی و بیتوجهی مدیران پیست به ایمنی، از جمله دلایل این حادثه عنوان میشود.
فورد علیه فراری
بیراه نیست که بگوییم بخشی از تاریخ لمان و رقابتهای استقامتی به نبرد فورد و فراری برمیگردد؛ چراکه این نبرد صرفا یک مسابقه عادی نبود و هنری فورد دوم، مدیرعامل شرکت میخواست انتقام تحقیرش را در جلسه با انزو فراری بگیرد. همین عامل هم سبب شد با هزینه گزافی در رقابتهای استقامتی شرکت کند. تیم «فورد موتور کمپانی» در سال 1964 با همکاری شرکت انگلیسی لولا در رقابت لمان حاضر شد اما نتوانست مسابقه را به اتمام برساند و در اولین گام شکست خورد. باوجود این هنری فورد دوم دست از تلاش نکشید و از کارول شلبی خواست که خودرو فورد جیتی 40 را ارتقا دهد تا در رقابت لمان به پیروزی برسد. او هم با کمک فیل رمینگتون و کن مایلز، ماهها روی این خودرو وقت صرف کرد و درنهایت در سال 1966 سه خودرو جیتی 40 جلوتر از همه مسابقه را به اتمام رساندند. البته این پیروزی فوقالعاده به کام کن مایلز تلخ شد؛ چراکه هنری فورد دوم از کارول شلبی خواسته بود تا سه خودرو پیشتاز در کنار هم از خط پایان عبور کنند. کاری که عملا قهرمانی لمان را از او گرفت. مایلز دو ماه بعد به علت آتش گرفتن «خودرو-جی» جان باخت و هرگز نتوانست به تاج سهگانه مسابقات استقامتی برسد. باوجوداینکه در دو رقابت سیبرینگ و دیتونا پیروز شده بود و تنها به مقام نخست رقابت لمان نیاز داشت.
فورد با نبود راننده تستش در رقابت دیتونا 67 از برد فراری ضربه سختی خورد اما بار دیگر فیل رمینگتون به کمک این شرکت آمریکایی آمد و با تغییرات روی خودروی-جی، جیتی 40 مارک 4 را خلق کرد. خودرویی که توانست بار دیگر در رقابتهای لمان پیروزی را برای گاراژ فورد و شلبی آمریکن به ارمغان بیاورد.
قوانین لمان
همانند هر مسابقه اتومبیلرانی، لمان هم قواعد خاص خودش را دارد و خودروهای هر کلاس باید از قوانین مشخصی پیروی کنند. این قوانین گرچه هرسال دچار تغییراتی میشود اما کلیت آن تفاوت زیادی با سالهای قبل ندارد. از حدود دو سال قبل دو تیم پورشه و آئودی به علت رسوایی شرکت مادر یعنی فولکسواگن در اعلام تست آلایندگی، از رقابتها کنار رفتند و تنها تویوتا به عنوان یک شرکت خودروسازی در کلاس LMP1 حضور دارد. به همین جهت فدراسیون جهانی اتومبیلرانی تصمیم گرفت به جای حذف این کلاس، تیمهای خصوصی را به حضور در آن تشویق کند. از سال 2018 تا به امروز، خودروهای غیرهیبریدی خصوصی در کنار اتومبیلهای هیبریدی تویوتا در کلاس LMP1 رقابت میکنند. البته قدرت پیشرانه خودروهای تویوتا به علت داشتن سامانه بازیافت انرژی (ERS) تا حدی بالاتر است و به همین دلیل فدراسیون جهانی با تغییر قوانین مثل در نظر گرفتن وزن کمتر برای خودروهای غیرهیبرید، توانسته قدرت تیمهای خصوصی را به رقیب کهنهکار ژاپنی نزدیک کند.
LMP1
نمای کلی:
خودروی پروتوتایپ با کابین بسته
رانندگان و تیمهای کارخانهای و خصوصی حرفهای
زیرمجموعه: خودروهای هیبرید و غیرهیبرید
بهترین زمان یک دور
3:17.297
تویوتا TS050 هیبرید
روش شناسایی: چراغهای قرمز
شماره مسابقهای روی رنگ قرمز
طول: حداکثر 4650 میلیمتر / عرض: حداکثر 1900 میلیمتر
حداقل وزن: 833 کیلوگرم (غیرهیبرید)
878 کیلوگرم (هیبرید)
پیشرانهها: موتور چهارزمانه با پیستون متقابل
تایرها: حداکثر 18 اینچی
مطابق با قوانین مسابقات
WEC
LMP2
نمای کلی:
خودروی پروتوتایپ با کابین بسته
تیمهای خصوصی
چهار سازنده شاسی: دالارا، اورکا، ریلی-مولتیماتیک، آنروک
بهترین زمان 2019
3:27.611
اورکا 07 - گیبسون
روش شناسایی
چراغهای آبی
شماره مسابقهای روی رنگ آبی
طول: حداکثر 4750 میلیمتر / عرض: حداکثر 1900 میلیمتر
وزن
930کیلوگرم
پیشرانهها
تنها موتور ساخت گیبسون
4.2 لیتری هشت سیلندر خورجینی 600 اسب بخار
مخزن سوخت
حداکثر 75 لیتر
تایرها
حداکثر 18 اینچی
مطابق با قوانین مسابقات
WEC و ELMS (سری مسابقات لمان اروپا)
LM GTE PRO
نمای کلی:
خودروی اسپرت، مطابق با قوانین جادهای، دو در
رانندگان و تیمهای حرفهای
توازن عملکرد میان خودروهای مختلف (BOP)
بهترین زمان 2019
3:49.831
پورشه 911 RSR
روش شناسایی
چراغهای سبز
شماره مسابقهای روی رنگ سبز
عرض: حداکثر 2050 میلیمتر (بهجز آینهبغل)
وزن
هزار و245کیلوگرم (بسته به BOP ممکن است کمتر یا بیشتر شود)
پیشرانهها
موتور بنزینی تنفس طبیعی: حداکثر 5500 سیسی
موتور بنزینی توربو: حداکثر 4300 سیسی
مخزن سوخت
حداکثر 120 لیتر (برای مدلهای بعد از 2016)
حداکثر 90 لیتر (برای مدلهای قبل از 2016)
تایرها
حداکثر 18 اینچی
مطابق با قوانین مسابقات
WEC
LM GTE AM
نمای کلی:
خودروی اسپرت، مطابق با قوانین جادهای، دو در
رانندگان آماتور
توازن عملکرد میان خودروهای مختلف (BOP)
بهترین زمان 2019
3:52.567
پورشه 911 RSR
روش شناسایی
چراغهای نارنجی
شماره مسابقهای روی رنگ نارنجی
عرض: حداکثر 2050 میلیمتر (بهجز آینه بغل)
وزن
1245 کیلوگرم (بسته به BOP ممکن است کمتر یا بیشتر شود)
پیشرانهها
موتور بنزینی تنفس طبیعی: حداکثر 5500 سیسی
موتور بنزینی توربو: حداکثر 4300 سیسی
مخزن سوخت
حداکثر 120 لیتر (برای مدلهای بعد از 2016)
حداکثر 90 لیتر (برای مدلهای قبل از 2016)
تایرها
حداکثر 18 اینچی
مطابق با قوانین مسابقات
WEC، ELMS (سری مسابقات لمان اروپا) و Asian LMS (سری مسابقات لمان آسیا)
24 ساعت در کنار ساحل دیتونا
باوجوداینکه مسابقه دیتونا زیر سایه دیگر رقابتهای اتومبیلرانی در آمریکا قرار گرفته اما بازهم علاقهمندان خاص خودش را دارد. این مسابقه بیستوچهارساعته در پیست دیتونا واقع در فلوریدا آمریکا برگزار میشود. برخلاف مسیر لمان که جادههای شهری جزو اصلی پیست هستند، دیتونا در پیست بیضیشکل 5.73 کیلومتری نسکار قرار دارد و تغییراتی روی لیاوت آن انجام گرفته است. مسابقه بیستوچهارساعته دیتونا جزو سری رقابتهای قهرمانی خودروهای اسپرت ایالاتمتحده است؛ این سری که از سوی انجمن بینالمللی ورزشهای موتوری (IMSA) برگزار میشود، شامل مسابقاتی در کانادا و آمریکاست که از جمله مهمترین آنها میتوان به واتکینز گلن و سیبرینگ اشاره کرد. این رقابت در ابتدا به شکل ششساعته یا هزار کیلومتری با همکاری کلوب خودروهای آمریکایی و فدراسیون جهانی اتومبیلرانی در پنجم آوریل 1959 برگزار شد و کمی بعد به فرمت سه ساعته با نام «دیتونا کانتیننتال» تغییر کرد. سپس میزان مسافتی که هر خودرو باید طی کند به دوهزار کیلومتری افزایش یافت اما درنهایت در سال 1966 رقابت دیتونا به شکل بیستوچهارساعته درآمد و تا به امروز این فرمت را حفظ کرده است.
این مسابقه را میتوان پس از لمان، مهمترین رقابت بیستوچهارساعته تاریخ اتومبیلرانی دانست؛ رقابتی که در سال 1970 به علت مسائل ایمنی از سبک استارت لمان با آن ظاهر جذابش فاصله گرفت و به شکل «رولینگ استارت» یا شروع متحرک درآمد. دو سال بعد رقابت دیتونا به شکل ششساعته برگزار شد؛ چراکه حمایت غرب از رژیم صهیونیستی در جنگ یوم کیپور، اعراب را برآشفته کرد و آنها هم در پاسخ شیرهای نفت را بر آمریکا و کشورهای اروپایی بستند. این اتفاق به حدی تاثیرگذار بود که رقابت دیتونا 1974 بهکلی تعطیل شد. در سالهای بعد و با لغو سری خودروهای اسپرت قهرمانی جهان، دیتونا در تقویم رقابتهای مختلفی ظاهر شد اما امروزه جزئی از سری مسابقات «خودروهای اسپرت قهرمانی ایالاتمتحده» است. درمجموع چهار کلاس خودرویی در این مسابقه حضور دارند: پروتوتایپ بینالمللی دیتونا (Dpi) و پروتوتایپ لمان 2 (LMP2) به همراه گرند تورینگ لمان (GTLM) و گرند تورینگ دیتونا (GTD) که از لحاظ طراحی شباهت زیادی با کلاسهای لمان دارند و تنها در جزئیات متفاوتند.
البته قرار است در سال 2022 کلاس جدیدی با نام لمان دیتونا اچ (LMDh) با همکاری IMSA و ACO جایگزین کلاس پروتوتایپ بینالمللی دیتونا شود. به عبارت دقیقتر این کلاس به منظور قرار گرفتن رقابت دیتونا و لمان در یک تقویم ایجاد شده است. هرچند که مشخص نیست این اتفاق چه زمانی رخ خواهد داد.
تاج سهگانه استقامتی
گرچه عنوان «تاج سهگانه موتوراسپرت» به پیروز سه رقابت بیستوچهارساعته لمان، جایزه بزرگ موناکو و ایندیاناپولیس 500 اطلاق میشود اما در رقابتهای استقامتی هم این عنوان به شکل دیگری وجود دارد. کسی که بتواند در هر سه مسابقه دیتونا، لمان و سیبرینگ به پیروزی دست یابد، عنوان غیررسمی «تاج سهگانه مسابقات استقامتی» را دریافت میکند. نخستین کسی که توانست به این افتخار برسد، فیل هیل راننده آمریکایی در سال 1964 میلادی بود. پس او رانندگانی چون دن گرنی، هانس هرمان، جکی الیور، جکی ایکس، هارلی هیوود، ای. جی. فویت، آل هولبرت، اندی والاس، مائورو بالدی و مارکو ورنر توانستهاند عنوان تاج سهگانه را به دست آورند. آخرین نفر در فهرست دوازده نفره دارندگان این لقب، تیمو برنهارد از آلمان است. او همچنین رکورد سریعترین دور در پیست نوربرگرینگ را با پورشه 919 هیبرید Evo دارد؛ خودرویی که با قوانین کلاس LMP1 ساخته شده است. در میان رانندگان دارنده تاج سهگانه، هارلی هیوود و آل هولبرت از آمریکا توانستهاند بیش از یکبار این عنوان را به دست آورند.