چرا سرمایه‌گذاران تازه‌کار نباید از ریزش بورس بترسند؟

چطور می‌توانیم از ریزش بازار در امان بمانیم و چرا می‌توانیم به آینده بازار امیدوار باشیم. شرایط این روز‌ها تفاوت‌های زیادی با سال‌های ۸۴ و ۹۲ به عنوان سال‌های ریزش دارد و برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعلا تکرار اتفاقات آن سال‌ها دور از ذهن به‌نظر می‌رسد. هرچند بعضی دیگر می‌گویند سال ۹۲ هم اتفاقات سال ۹۴ دور از ذهن بود.

کلیدواژه ریزش ۹۲ در اغلب تحلیل‌های وحشتناک به چشم می‌خورد. قدیمی‌های بازار آن را به نام یکشنبه سیاه می‌شناسند.

چراکه این ریزش دقیقا در یک روز یکشنبه شروع شد. بدون مقدمه و پیش‌زمینه روند صعودی بازار به ریزش بزرگ تبدیل شد. شاخص بورس روز به روز رکورد جدید می‌شکست و در آستانه رسیدن به کانال ۱۰۰ هزار واحدی بود، اما نهایتا در محدوده ۸۹ هزار واحد، دنده معکوس بازار جواب نداد و ریزش آغاز شد.

بعد از بازدهی ۳.۸ برابری بورس از مرداد ۹۱ تا دی‌ماه ۹۲، شاخص بورس شروع به روند نزولی کرد. روندی که کسی جلودار آن نبود و باعث شد شاخص بورس تا آذر دو سال بعد یعنی ۹۴ رنگ سبز به خود ندید و به محدوده ۶۲ هزار واحد عقب‌نشینی کرد. در آن ریزش طولانی مدت شاخص بورس حدود ۳۰ درصد کاهش پیدا کرد.

شاخص بورس در ریزش سال ۹۲ حدود ۳۰ درصد اصلاح داشت، ولی خیلی از سهامداران درصد بیشتری از سرمایه‌شان را از دست داده‌اند. به خصوص کسانی که در سبدشان سهام شرکت‌های پالایشگاهی و پتروشیمی داشتند بیشتر از بقیه متضرر شدند. اگر بخواهیم شرایط را کامل برایتان توصیف کنیم، باید بگوییم در زمان ریزش شما هر روز شاهد آب رفتن سرمایه‌تان خواهید بود. کاری از دستتان بر نمی‌آید. حتی نشستن در صف فروش هم فایده‌ای نخواهد داشت.

چراکه حجم معاملات در روز‌های ریزش به طرز چشمگیری کاهش پیدا می‌کند و این یعنی به سختی می‌توان خریدار سهام پیدا کرد. تا زمانی که خریدار نباشد، سهام شما نقدشوندگی خود را از دست خواهد داد و نمی‌توانید پولتان را از بازار خارج کنید و به طور خلاصه، راه فراری نیست. برای درک بهتر می‌توان شرایط دو هفته قبل را که شاخص بورس از محدوده دو میلیون واحد تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحد عقب‌نشینی کرد مثال زد.

در آن روز‌ها سهام اغلب شرکت‌ها بدون در نظر گرفتن اینکه ارزنده هستند یا نه، روزانه پنج درصد کاهش قیمت پیدا می‌کردند. ریزش دو هفته‌ای با کاهش ۲۰ درصدی شاخص بورس و ضرر ۲۵ درصد سهامداران، تا حد زیادی مشابه اتفاقات دو سال بعد از ریزش ۹۲ بود. آن زمان ریزش در دوره طولانی اتفاق افتاد و این بار همه‌چیز در دو هفته پیش روی سهامداران قرار گرفت.

شاید باور کردنش سخت باشد، اما ثبات اقتصادی، مهمترین عامل ریزش بورس در سال ۹۲ بود. از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم در مردادماه سال ۹۲، شرایط اقتصادی رو به بهبود گذاشت. قیمت ارز بعد از دو سال شوک و نوسان عجیب و غریب، ثبات پیدا کرد و طلا و سکه تغییرات روزانه چندانی نداشتند. اگر بخواهیم دلیل اصلی ریزش سال ۹۲ تا ۹۴ را پیدا کنیم، باید سراغ عامل بازدهی چشمگیر ۹۱ و ۹۲ برویم.

آن زمان با وجود اینکه رشد اقتصادی منفی بود، شاخص بورس به خاطر افزایش قیمت دلار و بالا رفتن درآمد شرکت‌های صادراتی رشد کرد. سال ۹۲ با متوقف شدن افزایش قیمت دلار، دیگر عاملی برای ادامه رشد بورس وجود نداشت و همین مورد باعث تخلیه حباب قیمت‌ها و رسیدن آن‌ها به محدوده ارزش ذاتی سهام و حتی کمتر از آن شد.

دوره دو ساله ۹۲ تا ۹۴، بورس دائما قرمز رنگ نبود و برای دوره‌های کوتاه مدت شاهد رشد شاخص بودیم. دوره‌هایی که سهامداران به توافق هسته‌ای امیدوار می‌شدند، شاخص بورس روند صعودی به خود می‌گرفت. آذر ۹۳ همزمان با ضرب‌الاجل توافق جامع هسته‌ای و ادامه مذاکرات اولن بازگشت شاخص بورس به روند صعودی بود، اما این اتفاق چندان دوام نیاورد تا اینکه بیانه لوزان در فروردین‌ماه ۹۴ وضعیت بورس را به طور ناگهانی مثبت کرد و شاهد رشد ۱۵ درصدی شاخص در دوره کوتاه مدت بودیم.

نهایتا با امضای برجام در تیرماه ۹۴، دوران ریزش دو ساله پایان پیدا کرد و بعد از آن بورس وارد روند عقلانی شد و نهایتا از دی‌ماه ۹۴ بورس دوباره صعود خود را آغاز کرد و در کمتر از یک سال به جایگاه اولیه یعنی محدوده ۸۰ هزار واحد برگشت.

ترس از ریزش سال ۹۲ هم به سراغ سهامداران آمده بود. گزارش‌ها و مقاله‌های مختلف درباره ریزش محتمل بورس بعد از رشد چشمگیر هشدار می‌دانند. مثل حالا که خیلی‌ها از ریزش ۹۲ صحبت می‌کنند، آن زمان کلیدواژه ریزش ۸۴ بین تحلیل‌گر‌ها رواج داشت. چراکه آن زمان هم اتفاق مشابهی افتاد و شاخص بورس با ریزش ۳۰ درصدی در یک سال کام سهامداران را تلخ کرد. مهرماه سال ۸۴ شاخص بورس در حال نزدیکی به محدوده ۱۳ هزار واحد بود و قبل از رسیدن به آن وارد روند نزولی شد و نهایتا تا پایان سال ۸۴ به کمتر از ۱۰ هزار واحد بازگشت.

البته آن زمان بورس چندان در اقتصاد کشور مطرح نبود. کمتر از ۱۰۰ هزار نفر در بورس فعال بودند و از ۴۲۰ نماد حاضر در بازار سرمایه، صرفا ۲۰۰ نماد معاملات منظم روزانه داشتند. به عبارتی معامله‌ای برای سهام ۲۲۰ شرکت انجام نمی‌شد و کل بازار حدود ۴۴ میلیارد تومان ارزش داشت. آن زمان ۱۰۰ هزار نفر فعال بورسی تک و تنها بودند و دولت برنامه‌ای برای حمایت از بورس نداشت. ریزش سال ۸۴ هم بعد از یک دوره چشمگیر اتفاق افتاد.

روند رو به رشد از مهرماه ۸۲ شروع شد و تا فروردین ۸۳ بازدهی ۶۰ درصدی را رقم زد. این بازدهی مثبت تا پایان سال ۸۳ ادامه داشت و سرمایه سهامداران را در یک سال دو برابر کرد. نهایتا ریزش بورس در سال ۸۴ بعد از بازدهی چهار برابری آغاز شد و حدود ۳۰ درصد به سهامداران ضرر رساند. ضرری که تنها بخشی از سود دو ساله بورس‌باز‌ها را تحت تاثیر قرار داد.

تشکیل سبد متنوع از سهام شرکت‌های مختلف شعار اصلی کارشناسان و مشاوران سرمایه‌گذاری است. مفهومی که به درستی جا نیافتاده و همچنان نمی‌تواند در برابر ریزش بورس مقاومت داشته باشد. چراکه خیلی‌ها فکر می‌کنند سبد متنوع یعنی سهام چند شرکت را بخریم. درحالی که تشکیل یک سبد خوب برای مقابله با ریزش بازار، کمی پیچیده‌تر از این حرف‌ها است. بعضا پیشنهاد می‌کنند بخش قابل توجهی از سرمایه‌تان را به صندوق‌ها بسپارید.

آن هم نه صندوق‌های سهامی. چراکه صندوق‌های سهامی در برابر ریزش بورس مقاوم نیستند. پیشنهاد اصلی سرمایه‌گذاری بخشی از دارایی‌ها در صندوق‌های درآمد ثابت است که حتی در روز‌های منفی بورس، به شما سود می‌رسانند.

مورد دیگری که باعث می‌شود در دوران ریزش بورس کمتر آسیب ببینید، توصیه‌ای است که همه فعالان بورسی آن را می‌دانند، ولی کمتر کسی به آن عمل می‌کند. گرفتن وام، پول قرض کردن، فروش خانه و خودرو شما را در برابر ریزش بورس آسیب‌پذیر می‌کنند. چراکه در چنین حالتی اصل سرمایه شما در معرض خطر قرار می‌گیرد. درحالی که اگر صرفا پس‌انداز خود را با دید بلندمدت به بورس بیاورید، می‌توانید در دوران ریزش صبر داشته باشید و منتظر صعود بعدی بمانید. ولی اگر پول قرض کرده باشید، چاره‌ای جز خروج با ضرر قابل توجه نخواهید داشت.

خارج کردن بخشی از سود، یکی دیگر از استراتژی‌ها برای دوام آوردن در دوران ریزش بورس است. بعضا آن را سیو سود صدا می‌کنند. زمانی که سرمایه ۱۰ میلیونی شما به ۲۰ میلیون تومان رسید، باید منتظر اصلاح باشید و بهتر از قبل از شروع آن بخشی از سودتان را به پول نقد تبدیل کنید. این مورد کمک می‌کند تا در صورت ریزش احتمالی، شما به اندازه کافی سود کرده باشید و ریزش بازار نتواند آسیب چندانی به سرمایه شما وارد کند.

هرچقدر تحمل ضرر کردن دارید، سهام بخرید. اگر ضرر روزانه یک میلیون تومانی اعصاب شما را خرد می‌کند، بهتر است بیشتر از ۲۰ میلیون تومان در سهام سرمایه‌گذاری نکنید و مابقی را به صندوق‌های درآمد ثابت ببرید. چراکه با یک روز ریزش بازار و از بین رفتن پنج درصد از سرمایه شما، ضر یک میلیونی برایتان گران تمام می‌شود و ممکن است سراغ تصمیم‌های احساسی بروید که اغلب آن‌ها در آینده باعث پشیمانی می‌شوند.

شرایط امروز بورس به کلی با سال ۸۴ متفاوت است. جمعیت فعالان بورس رشد چندبرابری داشته و حالا ارزش معاملات روزانه به اندازه کل ارزش بازار در ریزش‌های قبلی است. همین مورد تکرار وقایع سال ۸۴ را به کلی رد می‌کند. شرایط امروز همچنین با سال ۹۲ هم تشابه زیادی ندارد. آن زمان رشد دلار متوقف شده بود و دیگر دلیلی برای رشد بورس وجود نداشت، اما فعلا چشم‌اندازی برای ثبات قیمت دلار وجود ندارد.

دلار نیمایی به ۲۰ هزار تومان رسیده و با افزایش قیمت دلار، درآمد شرکت‌های بورسی هم افزایش پیدا می‌کند و به دنبال آن شاهد افزایش ارزش و قیمت سهام شرکت‌ها خواهیم بود. ریزش‌های بورس در شرایط فعلی عموما در مقاطع کوتاه مدت مثل آنچه در دو هفته گذشته شاهد آن بودیم خواهد بود و ضرر سهامداران در کوتاه‌مدت جبران خواهد شد.