اردوغان نیاز به شرکای جدید اقتصادی دارد ؛ نام ایران مطرح است

قلم‌نیوز: کرونا موجب شد تا روحانی و اردوغان هم به جمع سیاستمدارانی بپیوندند که از پشت مانیتورهای خود، با یکدیگر دیدار تازه کردند. نشست مجازی که بین ایران و ترکیه برگزار شد، تاکید دو کشور بر گسترش روابط اقتصادی، امنیتی و سیاسی را به دنبال داشت. تهران و آنکارا روابط تاریخی قوی با یکدیگر دارند و این امر موجب شده تا در زمان های گوناگون به یاری یکدیگر بیایند. با این حال اختلافات منطقه ای دو کشور همچنان بر سر جای خود باقی است. به نظر می رسد که دیپلماسی نگاه به شرق از سوی ایران، بعد از اینکه تهران روابط خود را با چین گسترش داد، در حال فرود به مرحله تازه تری است. شعیب بهمن، کارشناس مسائل ترکیه پاسخ میدهد:

نشست اخیر بین روسای جمهور ترکیه و ایران مورد توجه قرار گرفته است. در این نشست مسائل گوناگونی به ویژه در خصوص انرژی و موضوعات امنیتی و اقتصادی مطرح شده است. اهمیت چنین نشستی برای هر دو طرف در چیست؟

نشست های بین ایران  و ترکیه پیش از این هم بین دو کشور برگزار می شده و روابط مستحکمی در حوزه های اقتصادی و امنیتی و فرهنگی و اجتماعی همیشه وجود داشته. تهران و آنکارا روابط عمیق و پایداری در طول تاریخ با یکدیگر داشته اند و در سال های اخیر هم این روابط دنبال شده اند، هرچند که به دلیل مسائل و دخالت های خارجی به ویژه از سوی آمریکایی ها از سطح روابط اقتصادی بین دو کشور در سال های اخیر کاسته شده است. اما به هر حال همسایگی دو کشور روابط را گرم نگه داشته و کمیسیون های مشترک زیادی برگزار شده و از طرح های مشترک زیادی هم صحبت شده است.در شرایط فعلی نشست ها مجازی هستند و نشان می دهد که دو طرف خواهان حفظ و حتی توسعه و گسترش روابط با یکدیگرند.

ایران اخیرا تمرکز خود را بر گسترش روابط با شرق قرار داده است. ترکیه هم چنین رویکرد مشابهی را دارد. پیش از این هر کدام از دو کشور سیاست خارجی متفاوتی را دنبال می کرد اما در یک سال اخیر اوضاع تغییر کرده است. این اوضاع تا چه اندازه بر روابط آنکارا و تهران تاثیرگذار خواهد بود؟

رویکرد سیاست خارجی ایران و ترکیه تقریبا مشابه است. دو کشور در برخی از حوزه ها رویکردهای یکسانی دارند. اما بیشتر گرایش های مشابه در حوزه فکری و اندیشه است. به اضافه این در مواردی مثل برتری طلبی ای منطقه ای و شرق گرایی مانند هم عمل می کنند. ترکیه به صورت سنتی در گروه غرب و ناتو تقسیم بندی می شده و تمایلات غربی داشته. اما در سال های اخیر با توجه به سیاست های خارجی ترکیه، این کشور در منطقه با بی مهری غربی ها مواجه شده. با توجه به اینکه آمریکا و ناتو هم از سیاست های منطقه ای ترکیه استقبال نکردند، آنکارا در سیاست خارجی جدیدی که برای خود تدوین کرده، به چین و روسیه تمایل نشان داده است. در ایران هم اتفاق مشابهی افتاد. دولت که در سال های اولیه تلاش می کرد به واسطه برجام به اروپا نزدیک تر شود، با اتفاقاتی که برای توافق هسته ای افتاد، نگاهش را به سمت شرق دوخت و به روسیه و چین نزدیک شد. این موضوعات باعث ایجاد چشم اندازی مشترک بین ترکیه و ایران شده است.

چنین مسائلی تا چه اندازه می تواند موجبات گسترش روابط را فراهم کند؟

واقعیت این است که در روابط بین دو کشور صرفا نگاه به شرق نمی تواند. تهران و آنکارا اختلافات فکری و عقیدتی زیادی با هم دارند. با این حال تلاش کرده اند تا رویکردهای منطقه ای آنها بر روی روابط دوجانبه تاثیری نگذارد.

روابط اقتصادی بین دو کشور بد نبوده هر چند که به هدف‌گذاری که گذاشته بودند که میزان تبادلات اقتصادی بالاتر برود، نرسیدند. به واسطه تحریم ها علیه ایران، روابط اقتصادی ترکیه با ما با کاهش مواجه بوده است. فشارهای بین المللی و فشارهای آمریکا بر ایران کار خودش را کرده و تجارت بین دو کشور را با محدودیت مواجه کرده است.

یک موضوعی که مدت ها بر سر آن بحث وجود داشت، استفاده از ارزهای منطقه ای برای تبادلات تجاری بود که دست ایران را برای همکاری های اقتصادی با کشورها، به ویژه همسایگان باز می گذاشت. اما با وجود اینکه قول و قرارهایی گذاشته شد و با وجود روابط خوب تهران و آنکارا چنین اتفاقی عملا نیافتاد. علت آن چیست؟

این موضوع استفاده از ارزهای منطقه ای،مدتی در حوزه سیاست خارجی مطرح بود. ترکیه با چین و روسیه هم به این شیوه مبادلاتی دارد. تهران و آنکارا هر دو به چنین اتفاقی روی خوش نشان داده و ازآن استقبال کردند. اما اقتصاد دو کشور هنوز آمادگی کنار گذاشتن دلار را ندارد. شرایط تحریم ها اتفاقا فرصت خوبی بود تا چنین اتفاقی بیفتد اما در ایران حاکمیت دلار کماکان حفظ شده و اقتصاد ترکیه هم وابسته به غرب است و حضور سرمایه گذار خارجی و شرکت های چند ملیتی و .... اقتصاد ترکیه را وابسته به دلار کرده. به همین خاطر چنین طرحی پیش نرفت و عملیاتی نشد.

آیا می توان این را در نظر گرفت که ایران بعد از قرارداد با چین، حالا با ترکیه در آستانه تحولات جدید قرار دارد و سیاست خارجی تازه ای را برای ارتباط با این کشور تدوین کرده است؟

نه نمی شود چنین ارزشی را برای دیدار مجازی که برگزار شده قائل شد. این فصل از روابط بین ایران و ترکیه، متصور بود و مشخص است که سطح تازه ای از روابط آغاز شده. بخشی از این اتفاق به خاطر این است که تهران و آنکارا یک سری علایق مشترک دارند و روابط فرهنگی و انسانی و اجتماعی بین دو کشور قوی است.این علایق باعث روابط اقتصادی هم شده. اما دو کشور چالش هایی هم با هم داشته اند و اختلافات متعددی وجود داشته و دارد. مثلا اختلافات عقیدتی و ژئوپولتیک وجود دارد که نمود آن را می توان در موضوع سوریه  و عراق مشاهده کرد.  این موضوعات  و اختلافات هنوز عوامل پایداری هستند. انتظار می رود که همان روابط سنتی با ترکیه با اندکی تغییرات ادامه پیدا کند. ممکن است توافقات جدید هم شکل بگیرد که میزان تجارت را افزایش دهد.

ترکیه با غرب به خاطر موضوع مدیترانه در افتاده است و به نظر می رسد که اردوغان از رویکردی که اروپائی ها اتخاذ کرده اند، عصبانی است. ایران هم تلاش می کند تا روابط خود را با شرق احیا کند. چنین وضعیتی نمی تواند بر روی میزان همکاری های دو کشور تاثیرگذار باشد؟

هرچه روابط ترکیه و غرب تیره تر شود، گرایش آنها به همکاری با شرق افزایش می یابد. تشدید تنش ها با اروپا و ناامیدی از ایالات متحده می تواند پیامدهایی داشته باشد که منجر به نزدیکی بیشتر دو کشور شود اما تنها عامل نیست و نمی تواند اختلافات ایران  و ترکیه را از بین ببرد. 

آنکارا در چنین شرایطی می تواند در موارد اقتصادی و امنیتی در شرق به دنبال شرکای تازه بگردد. اردوغان نیاز به شرکای جدید اقتصادی دارد و در این میان نام ایران هم مطرح است. در گذشته ما شاهد بودیم وقتی ترکیه در موضوع امنیتی از آمریکایی ها ناامید شد، به دنبال خرید اس400 از روس ها رفت و آنها را جایگزین کرد. پس چنین اتفاقاتی دور از ذهن نیست.