متخصصان تغذيه معتقدند که پنج علت مهم براي پرخوري احساسي وجود دارد:
1. استرس طولانيمدت: استرس امتحان يا تصادف يا مشاجره با همسر و... که خيلي طول نميکشد يا مقطعي است، تاثير چنداني بر احساسي غذا خوردن ندارد اما وقتي اين استرسها طولاني ميشود، به مرور سطح هورمون کورتيزول (cortisole) که يکي از مهمترين هورمونهاي استرس بدن است، بالا ميرود و بدن به افزايش آن عادت ميکند. در نتيجه کمکم احساس ميکنيد که علاقه عجيبوغريبي به غذاهاي شور يا چرب پيدا کردهايد يا مدام دلتان براي خوردن يک تکه شيريني، يک قاشق مربا و... ضعف ميرود. هرقدر هم استرسهايتان بيشتر شود، اين احساس هم شديدتر ميشود و کمتر ميتوانيد جلوي گرسنگي کاذبتان را بگيريد.
2. احساسات سرکوبشده: ممکن است به دليلي غمگين يا ترسيده باشيد اما نتوانيد از اين احساس با کسي حرف بزنيد يا آن را آنطور که بايد و شايد نشان دهيد؛ در اين صورت بدنتان به عنوان يک سازوكار طبيعي شما را به سمت ميز غذا يا يخچال يا کابينتهاي آشپزخانه يا قفسههاي رنگارنگ فروشگاه هل ميدهد تا با خوردن، اين احساسات سرکوبشده را آرام کنيد.
3. بيحوصلگي: خيلي از افرادي که به متخصص تغذيه مراجعه و از زياد غذا خوردن و بيدليل غذا خوردن و... شکايت ميکنند، دچار احساس پوچي و کسالت هستند، خودشان ميگويند هروقت بيحوصلهاند يا کاري براي انجام دادن ندارند، سراغ غذا ميروند تا به اينترتيب هم دست و دهانشان را مشغول نگه دارند و هم مغزشان را.
4. عادت: تصور کنيد که در دوران کودکي هروقت قرار بوده به شما جايزه بدهند، يک تکه شکلات، يک بسته چيپس يا يک بستني قيفي دستتان ميدادند تا خوشحال و راضي شويد، پس طبيعي است که با اين کار عادت تغذيه سالم را در شما از بين برده و باعث شدهاند به غذا بهعنوان منبعي براي احساسات خوب، شاديآور و آرامشبخش فکر کنيد. اين عادت غلط از دوران کودکي تا بزرگسالي باقي مانده و شما را به سمت غذا خوردن احساسي سوق ميدهد.
5. همرنگ شدن با ديگران: اين ضربالمثل قديمي را شنيدهايد که ميگويد: «خواهي نشوي رسوا، همرنگ جماعت شو»؟ اين دقيقا يکي از علتهاي غذا خوردن افراطي است که باعث ميشود فرد بدون اينکه واقعا گرسنه باشد، پشت ميز يا سر سفره بنشيند و با ديگران همراهي کند. گاهي اين کار استرس حضور در آن جمع را از بين ميبرد و گاهي هم صرف نگاه کردن به افرادي که با اشتها غذا ميخورند، ميل به خوردن را در شما تقويت ميکند.
6. گام براي از بين بردن گرسنگي كاذب
1. براي خودتان مقياس گرسنگي درست کنيد
اگر سالهاست که براي کسب آرامش به غذا پناه بردهايد، خيلي سخت است که بتوانيد گرسنگي واقعي را از احساسات ديگري مانند خستگي، غم يا بيحوصلگي تشخيص دهيد. براي اينکه بتوانيد خودتان را به اين کار عادت دهيد بايد مقياسي براي اندازهگيري احساس گرسنگي درست کنيد که 10 درجه داشته باشد. با خودتان قرار بگذاريد که تا وقتي احساستان به درجه پنج يا هفت نرسيده سراغ يخچال نرويد. اين راهکاري است که دکتر «کريستين کرکپاتريک»
(Kirkpatrick Kristin) از موسسه تحقيقات تغذيه و سلامت کليولند پيشنهاد ميدهد و تاکيد ميکند که اين مقياس را درست مثل دماسنج روي يخچال، روي ديوار محل کار و در ماشينتان نصب کنيد تا نگذارد احساساتتان بر شما غلبه کند.
2. با حواسپرتي غذا نخوريد
غذا خوردن يک عادت سالم و راهي طبيعي براي پاسخ دادن به نيازهاي بدن است ولي به راحتي آب خوردن ميتواند تبديل به يک عادت بسيار ناسالم شود. اين اتفاق در شرايطي ميافتد که شما بدون توجه به چيزي که توي دهانتان ميگذاريد، غذا ميخوريد و توجهي به مقدار خوراکيهاي توي بشقاب و نوع آن نداريد. محققان دانشگاه ليورپول انگلستان متوجه شدهاند، افرادي که موقع غذا خوردن تلويزيون تماشا کرده يا با تلفن همراهشان صحبت ميکنند، 50 درصد بيشتر از کساني غذا ميخورند که فقط روي بشقابشان متمرکزند، پس حتي وقتي تنها هستيد، خودتان را ملزم به نشست پشت ميز غذا کرده، تلويزيون يا رايانه شخصيتان را خاموش کنيد و همه حواستان را متوجه غذايي کنيد که مشغول خوردنش هستيد.
3. متعادل غذا بخوريد
بگذاريد با هم صادق باشيم؛ وقتي از شدت گرسنگي چشمتان سياهي ميرود، خيلي سخت است که بتوانيد منطقي باشيد و انتخابهاي صحيح غذايي را در نظر بگيريد اما اگر درست و متعادل طي سه وعده غذا بخوريد، احتمال کمتري وجود دارد که در طول روز گرسنه شويد و احتمال خيلي کمتري وجود دارد که خودتان را براي خريدن يک اسنک چرب، شور يا شيرين به سوپرمارکت برسانيد. يکي از دلايلي که هوس چنين خوراکيهايي به سرتان ميزند، اين است که در وعده قبل به اندازه کافي پروتئين مصرف نکرديد. يادتان باشد پروتئين بسيار سيرکننده است، مقدار کمِ چربيهاي سالم، پيام سيري و لذت از غذا خوردن را به مغز ميفرستد و وجود فيبر در غذا، قند خون را براي مدت طولانيتري تنظيم ميکند؛ پس اگر ميخواهيد قبل از ناهار درگير غذا خوردن احساسي نشويد، روزتان را با خوردن تخممرغ، ميوه و کره بادامزميني و... شروع کنيد.
4. به خودتان 10 دقيقه زمان بدهيد
اگر آنقدر به خودتان اطمينان نداريد که بتوانيد جلوي گرسنگي کاذبتان را بگيريد، از يک زمانسنج استفاده کنيد و قبل از اينکه دستتان را به سمت غذا دراز کنيد، 10 دقيقه به خودتان زمان بدهيد. البته شرط اينکه اين روش جواب بدهد، اين است که در اين مدت به غذا فکر نکنيد و خودتان را مشغول کار ديگري کنيد؛ مثلا ايميلهايتان را چک کنيد، لباسهاي شسته شده را پهن کنيد يا روزنامه بخوانيد. اگر بعد از 10 دقيقه همچنان گرسنه بوديد و دلتان ميخواست غذا بخوريد، ميتوانيد اين کار را بکنيد. در ضمن فراموش نکنيد که براي کشيدن بشقاب دوم غذا 20 دقيقه به خودتان زمان بدهيد تا مغزتان فرصت کافي براي درک احساس سيري داشته باشد.
5. غذايي را که ميخوريد، در يک دفترچه ثبت کنيد
با اينکه اين توصيه خيلي جديد نيست اما کاملا موثر است و بخصوص براي خانمهايي کاربرد دارد که ميخواهند وزن کم کنند اما بهشدت درگير غذا خوردن احساسي هستند. نتايج مطالعهاي که در مجله «طب پيشگيري» (medical prevention) منتشر شده، نشان ميدهد خانمهايي که هر روز مقدار و نوع غذاي مصرفيشان را ثبت ميکنند، دو برابر بيشتر از کساني وزن کم ميکنند که چنين عادتي ندارند. درواقع تحقيقات نشان داده که اين دفترچه قرار نيست فقط جايي براي ثبت غذاي مصرفي باشد بلکه به شما کمک ميکند تا کنترل احساساتتان را هم به دست بگيريد؛ بنابراين فقط حجم غذاي مصرفيتان را يادداشت نکنيد و در عوض احساسي را هم که موقع غذا خوردن داشتيد، يادداشت کنيد. وقتي در محل كارتان ميبينيد زمان تحويل پروژه که ميشود مصرف شيرينيتان هم خيلي بالا ميرود، دفعه بعد کشوهاي ميزتان را از هرچه شيريني است، خالي ميکنيد و در عوض يک عدد سيب يا چند عدد آلو دم دست ميگذاريد.
6. غذاهاي محرک را دم دست نگذاريد
اگر وقتي چيپس يا کيک پنير ميبينيد، آب از لبولوچهتان راه ميافتد، صبر و قرارتان را از دست ميدهيد، بهتر است اين خوراکيها را از دسترس و جلوي چشمتان دور کنيد. يادتان باشد شما هوس آن چيزهايي را ميکنيد که دائما در معرض ديد يا در دسترستان هستند يا به راحتي در منزل پيدا ميشوند، پس خوراکيهاي محرک را از جلوي دستتان برداريد، آنها را در بالاترين کابينتها بچينيد يا اصلا در منزل نگه نداريد. جالب است بدانيد در پژوهش محققان دانشگاه «کورنل» (Cornell) مشخص شده، افرادي که روي ميز کارشان، شکلات و شيريني نگه ميدارند، دو برابر بيشتر از ديگران از اين خوراکيها استفاده ميکنند، پس به اصطلاح قديمي «دوري و دوستي» پايبند باشيد و نگذاريد خوراکيهاي محرک دائم جلوي چشمتان رژه بروند. در ضمن يکي از بدترين عادتها در افرادي که دچار مشکل غذا خوردن احساسي هستند اين است که با شکم گرسنه به خريد بروند.