تدوین نماهای خاص برای ساختمان های اطراف حرم رضوي

در اواخر قرن نوزدهم و با توجه به تحولات علم و صنعت ساختمان، میل به زیباسازی ساختمان ها بیش از پیش شد و بر این اساس بسیاری از معماران ساختمان ساز با الگوگیری از سبک طراحی نمای غربی، شروع به اتد زدن برخی از نقش و نگار های ساده بر روی ساختمان ها کردند.

نما؛ مهم ترین ضلع ساختمان

کشور ایران به دلیل موقعیت چهارفصل در بسیاری از نقاط بسیار سرد و در نقاطی مانند بخش غربی بسیار گرم است بنابراین طراحی خانه ها با توجه به موقعیت های مختلف تفاوت دارد اما مهمترین ضلع ساختمان شامل نما می شود زیرا اولین چیزی که در ساختمان نظر را به خود جلب می کند، نمای ساختمان است.

پس از گذشت زمان مصالح مدرن ساختمانی وارد بازی شدند و دیگر خبری از آجر، سنگ، کاه و حتی گل برای ساخت خانه ها نبود و سنگ نمای مرمر، سنگ های گرانیت نما و در آخر سنگ های تراورتن برای نما مورد استفاه قرار گرفتند. اخیرا نیز تکنولوژی کامپوزیت، استفاده از شیشه برای نما، استفاده از چوب یا رنگ آمیزی چوب ترموود، سنگ های گران قیمت اعیانی و سرامیک، سنگ های خارجی از معادن چین، هند و ترکیه با قیمت های نجومی در نماهای غرب و شمال تهران، محله وکیل آباد مشهد، عظیمیه کرج، وکیلیه شیراز، آبیدر سنندج و بسیاری از نقاط اعیان نشین به چشم می خورد.

تاثیر نما در افزایش دوام و عمر مفید ساختمان ها

البته این مساله قابل کتمان نیست که نمای ساختمانی علاوه بر زیبایی بخشیدن به ساختمان و دادن جلوه ای مقبول به سیمای شهر ها، می توانند در افزایش دوام و عمر مفید ساختمان ها مؤثر واقع شوند.

نما در ساختمان نقش یک عایق حرارتی و برودتی را بازی می‌کند که هم از هدر روی انرژی تولیدی سیستم های گرمایشی و سرمایشی ساختمان ممانعت می‌کند و هم می‌تواند بر حسب جنس، رنگ و میزان سطحی که دارد، باعث دفع و انعکاس گرما در فصل تابستان خصوصا در مناطق گرمسیری و در فصل زمستان برای جذب انرژی خورشیدی و گرم شدن ساختمان ها در مناطق سرد سیری شود.

نمای ساختمان به عنوان عایق صوتی ایده ‌آل و مناسب می تواند نقش خوبی را ایفا کند. کاملا واضح و روشن است که نمای ساختمان نقش بسیار مهمی‌ در کاهش ورود میزان آلودگی های صوتی و صداهای آزاردهنده محیط بیرون به فضای داخلی ساختمان های اداری و مسکونی و … دارد که این مساله در ابر شهرهای با آلودگی های بالای صوتی بیشتر نمود پیدا می‌کند. در ساخت و سازهای عصر حاضر، این عایق کاری صوتی با استفاده از نماهای شیشه ‌ای و با به کارگیری شیشه های چند لایه که ما بین آن ها با گازهایی مانند آرگون یا خلاء پرشده است، به نتایج بهتری همچون بهره ‌گیری از نور بیرون برای تامین روشنایی داخل ساختمان و ممانعت از ورود صداهای ناهنجار به ‌داخل با بازده بالاتری رسیده ‌است. نماهای با جنس سنگ، بتن و آجر نیز عایق های خوبی از نظر صوتی هستند.

یکی دیگر از مزایا نماسازی ساختمان ها کمک به افزایش دوام و پایداری ساختمان ها در برابر شرایط نامساعد جوی و محیطی (زلزله، باد، باران اسیدی و رطوبت های خورنده، یخبندان، گازهای اسیدی موجود در هوای آلوده شهرهای بزرگ، پرتوهای مضر خورشید مثل اشعه ماورای بنفش، گرد و خاک ها و دوده های حاوی مواد شیمیایی) و در نتیجه افزایش عمر مفید ساختمان می شود.

یکی از معضلات بزرگ در بافت شهری نمای ساختمان ها در سطح شهر است

امروزه یکی از معضلات بزرگ در بافت شهری نمای ساختمان ها در سطح شهر است که در اکثر موارد با ترکیبات رنگی و مصالح نامناسب و ناهمگون الگوهای شهری متفاوتی ایجاد است. این موضوع علاوه بر اینکه باعث دید نامناسب در سیمای شهری می شود بلکه تاثیرات منفی را بر ساکنان شهرها ایجاد می کند.

نماهای صرفا هویت شهر را حکایت نمی کنند بلکه هر بنا حاوی پیامی است که زاییده روح معمار بوده که این پیام بدون توجه به هویت، باورها و فرهنگ های عمومی شهر طراحی شده است اما با توجه به اینکه چهره خارجی بنا، به دلیل تأثیرگذاری بر کلیت ساختار شهر، بخشی از مقوله حقوق عمومی و تشکیل‌دهنده چهره فضای عمومی است، وظیفه رسیدگی به آن بر عهده مدیریت شهری است.

«آئین‌نامه پیش‌آمدگی ساختمان‌ها در گذرها»؛ اولین قانون رسمی حوزه نما در ایران

تهیه ضوابط و چارچوب نما در کشور ایران موضوع جدیدی نیست. توجه به پیشینه تدوین ضوابط در ایران نشان می‌دهد که در گذشته مسئله‌ی نما با چنین بحران جدی رو به رو نبوده است. اولین قانون رسمی در این حوزه، «آئین‌نامه پیش‌آمدگی ساختمان‌ها در گذرها» مصوب سال ۱۳۱۸ است اما نقطه عطف آن در ایران، مربوط به قانون «آئین نامه ساختمانی شهر تهران» در سال ۱۳۲۱ است که ضوابط بسیار روشنی را برای ساخت و ساز عنوان کرده و موجبات هماهنگی نماها در مقیاس کلان را فراهم کرده است.

اما سرعت ساخت‌وسازها، وجود بدنه‌های بسیار ناهماهنگ و ساخت‌وسازهای با الگوهای غربی موجب بی‌هویت شدن شهرها شده است که این موضوع سبب ایجاد کمیته‌های نما در ساختار شهرداری و تدوین ضوابط برای ملاک عمل قرار گرفتن در این کمیته‌ها شد.

برای هیچ ساختمان بدون نما پایان کار صادر نمی شود

«محمدرضا حسین نژاد»، معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد در خصوص بررسی نماهای ساختمانی و ارزیابی آن بر اساس طرح های مصوبه شهرسازی، اظهار کرد: با توجه به همیت نماهای ساختمانی و تاثیر آن در زیبایی جلوه شهری از یک مقطعی به بعد دیگر به هیچ ساختمان بدون نما، پایان کار داده نمی شود.

وی افزود: اخیرا حتی ساختمان های جانبی که شهروند به هنگام حرکت رویت می کند نیز به دلیل مسائل مربوط به زیبایی بصری و جلوگیری اختشاشات باید نماسازی شود. بنابراین بر اساس این دو بند برای هیچ ساختمان بدون نما پایان کار صادر نمی شود مگر اینکه نماهای لازمه را ایجاد و به زیبایی شهر کمک کرده باشند.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد بیان کرد: همچنین در محورهای منتهی به حرم و بافت های خاص به دنبال وضع ضوابطی هستیم تا نما ساختمان آنان در شان تشرف به حرم باشد.

تدوین نما خاص برای ساختمان های اطراف حرم

حسین نژاد تصریح کرد: با توجه به اینکه بخش های زیادی از ساختمان سازی در این محدوده شکل گرفته و ساختمان نوساز کم است، دستور کار دیگر این است که با حفظ وضع موجود بتوانیم طرح هایی را ارائه کنیم که ساختمان های موجود در محورهای منتهی به حرم از نمای خاص برخوردار شوند ولی برای ساختمان های جدید قطعا مشخصات نما در کمیته نما بررسی خواهد شد.

ایجاد دفتر تسهیل گری در راستای احیا بافت فرسوده

وی در رابطه با مشوق های شهرداری در خصوص ساخت و ساز در بافت های فرسوده، تاکید کرد: شهرداری مشهد، سازمان بازآفرینی را در این زمینه ایجاد کرده است؛ این سازمان در 64 محله و 8 پهنه به دنبال ایجاد دفاتر تسهیل گری است که بتواند بافت های فرسوده ای را که بیشتر در مرکز شهر قرار دارند را بازآفرینی کند.

حسین نژاد عنوان کرد: به دنبال دفاتری هستیم که با توجه به نقش تهسیل گر بتوانند این ارتباط مشارکتی مردم با شهرداری را افزایش دهند و آن جنبه احیای بافت های فرسوده را به معنی واقعی مسیر خود را پیدا کند.

نمای خارجی ساختمان کاملا رویکردی متفاوت با نمای داخلی و یا حتی دکوراسیون داخلی ساختمان دارد و یک مسئله شخصی نیست بلکه به کل جامعه شهری مرتبط است. عدم هماهنگی در نمای ساختمان و کج سلیقگی در نوع انتخاب نمای ساختمان ، باعث شده تا در برخی از شهرها شاهد نوعی بی نظمی و عدم تناسب در نمای ساختمان باشیم. همین موضوع به ریشه های فرهنگی و تاریخی این مرز و بوم لطمه وارد خواهد کرد. بهتر است مسئولات با توجه به اهمیت این موضوع ، توجه خاص و ویژه ای به عمل آورند تا زین پس مشکلات به حداقل خود برسد.

البته ناگفته نماند که این خود ما هستیم که باید به هویت شهری خود اهمیت بدهیم و تنها وظیفه مسئولان نیست. مردم نیز باید با دقت در نکاتی که مربوط به نمای ساختمان است ، هویت شهر خود را حفظ کنند.

غزاله شهیدی