ایران و اروپا در پیچ سخت برجام

 قلم‌نیوز: اروپایی‌ها در چند روز اخیر اقداماتی انجام داده اند که از رویکرد جدید آن‌ها در برجام حکایت دارد. بعد از هشت سال، آژانس قطعنامه‌ای در محکومیت ایران صادر کرد که اروپایی‌ها آن را تهیه کرده بودند. بعد از صدور قطعنامه، سه کشور اروپایی عضو برجام، طی بیانیه‌ای از احتمال رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران در اواسط ماه اکتبر آینده ابراز نگرانی کردند.

ظاهرا کشور‌های اروپایی در حال تدوین سیاست جدیدی در مقابل ایران و برجام هستند. اجرای این سیاست با صدور قطعنامه آژانس علیه ایران آغاز شد. روز جمعه ۳۰ خرداد (۱۹ ژوئن)، شورای حکام آژانس قطعنامه‌ای دو صفحه‌ای علیه ایران صادر کرد و خواستار همکاری کامل ایران با آژانس در زمینه ارائه دسترسی فوری به برخی سایت‌های مورد نظر آژانس شد.

اروپایی‌ها ادعا می‌کنند که هدف از صدور قطعنامه ترغیب ایران به همکاری کامل با آژانس است. اما اقدامات آن‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها دنبال اهدافی فراتر از ترغیب ایران به همکاری با آژانس هستند. اندکی قبل از صدور قطعنامه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در توئیتی قابل توجه به اروپایی‌ها پیشنهاد کرد که قطعنامه صادر نکنند و به جای آن با ایران درباره بازرسی از سایت‌های مورد نظر آژانس به تفاهم برسند. اما اروپایی‌ها توجهی به پیشنهاد ظریف نکردند.

ظریف توئیت کرده بود: «شورای حکام نباید اجازه دهد که دشمنان برجام، منافع عالی ایران را به خطر اندازند. سه کشور اروپایی که به وظایف خود در برجام عمل نکرده‌اند، نباید همدست (این کار) باشند. ما چیزی برای پنهان کردن نداریم. بازرسی‌های آژانس در ایران طی پنج سال گذشته، از کل بازرسی‌ها در تاریخ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیشتر بوده است. راه حل مبتنی بر توافق امکان‌پذیر است، ولی صدور قطعنامه آن را نابود خواهد کرد.»

آلمان، فرانسه و بریتانیا بدون توجه به پیشنهاد ظریف، قطعنامه را صادر کردند. سپس اندکی بعد، وزرای خارجه این سه کشور بیانیه‌ای صادر کردند که اهداف اروپا را برملا کرد. سه کشور اروپایی عضو برجام در این بیانیه، برای نخستین بار به طور رسمی و علنی از «تبعات بزرگ» رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران در اکتبر آینده ابراز نگرانی کردند. در این بیانیه آمده است: «سه کشور اروپایی به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ که از طریق آن برجام در سال ۲۰۱۵ تایید شد، متعهد هستند. با این حال، معتقدیم که رفع برنامه‌ریزی‌شده تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل در اکتبر آینده که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ مقرر شده، برای ثبات و امنیت منطقه‌ای تبعات بزرگی خواهد داشت. ما یادآوری می‌کنیم که تحریم‌های اتحادیه اروپا بر صادرات سلاح‌های متعارف و فناوری موشکی، تا ۲۰۲۳ برقرار باقی خواهند ماند.»

در ادامه بیانیه اروپایی‌ها آمده: «ما متقاعد هستیم که باید در بلندمدت به نگرانی‌های مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران، برنامه موشک‌های بالستیک و فعالیت‌های بی‫ثبات کننده منطقه‌ای آن بپردازیم.»

اروپایی‌ها به صراحت اعلام نکرده‫اند که آیا از تلاش دولت آمریکا برای تمدید نامحدود تحریم‌های تسلحاتی سازمان ملل علیه ایران حمایت می‌کنند یا نه؟ اما از بیانیه‌ها و اقدامات آن‌ها می‌توان استنباط کرد که آن‌ها مشکلی با تمدید این تحریم‌ها ندارند و می‌خواهند در عین تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، برجام را حفظ کنند. اما این کار ممکن است به مرگ برجام منتهی شود. کمتر از دو ماه پیش، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، در توئیتی به اروپایی‌ها هشدار داده بود: «پیکر کم‌جان برجام با دور زدن قطعنامه ۲۲۳۱ و تداوم غیرقانونی تحریم تسلیحاتی ایران به مرگ ابدی خواهد رفت. ویروس تحریم، ابزار کاخ سفید برای بقای هژمونی رو به افول آمریکا است. اروپا کدام سو ایستاده؛ حفظ آبرو و تقویت چندجانبه گرایی یا پذیرش مجدد تحقیر و کمک به یک جانبه گرایی؟»

روزنامه وال ستریت ژورنال اخیرا در گزارشی مدعی شده بود که اروپایی‌ها قصد دارند تحریم‌های تسلیحاتی ایران را به طور محدود تمدید کنند. آن‌ها برای این با روسیه و چین رایزنی می‌کنند. اروپا در مسئله تحریم های تسلیحاتی سر دو راهی قرار گرفته است. از یک طرف مایل است این تحریم ها تمدید شوند و از طرف دیگر مایل به حفظ برجام است. اما حفظ برجام و نقض آن (از طریق تمدید تحریم های تسلیحاتی) ممکن است برای اروپا مقدور نباشد.

درخواست‌های اخیر آژانس برای دسترسی به دو سایت هسته‌ای در ایران به طور مستقیم ارتباطی با برجام ندارند. چرا که این سایت‌ها مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ادعایی دو دهه پیش است. نام این سایت‌ها در آرشیو هسته‌ای ایران که اسرائیل ادعا کرده آن را به سرقت برده است، مطرح شده و ارتباطی با برجام ندارند. اما ظاهرا مسئله بازرسی‌ها از این سایت‌ها به راهی برای زمینه‫سازی جهت تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تبدیل شده است. چنانچه اختلافات ایران و آژانس پیرامون بازرسی‌ها حل و فصل نشوند، این امکان وجود دارد که پرونده هسته‌ای از شورای حکام به شورای امنیت منتقل شود. در چنین حالتی، اروپایی‌ها می‌توانند برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی به روسیه و چین فشار بیاورند.

اما حتی اگر اختلافات ایران و آژانس به شورای امنیت کشیده نشود، باز هم حل و فصل این اختلافات در شورای حکام آسان نیست. ایران به دلایل متعدد تمایلی به موافقت کردن با درخواست‌های آژانس درباره بازرسی از برخی سایت‌ها ندارد. اولا این درخواست‌ها به وضوح ریشه در اسناد ادعایی اسرائیل دارد. ثانیا اگر ایران به بازرسان آژانس اجازه دسترسی به سایت‌های مورد نظر آژانس را بدهد، این احتمال وجود دارد که آژانس در آینده نه چندان دور ادعا کند که مواد هسته‌ای در این سایت‌ها کشف کرده است و بدین ترتیب بحران دیگری را رقم بزند.

ثالثا حتی اگر آژانس در سایت‌های مورد نظرش مواد هسته‌ای پیدا نکند، باز هم اعطای دسترسی به سایت‌های مرتبط با فعالیت‌های چند دهه پیش، سابقه خطرناکی ایجاد می‌کند. اسرائیل ادعا می‌کند نیم تن سند هسته‌ای از ایران سرقت کرده است. بنابراین بعید نیست که بعد از بازرسی از دو سایت مورد مناقشه فعلی، آژانس باز هم با استناد به اسناد اسرائیل درخواست بازرسی از سایت‌های دیگری را مطرح کند.

به هر حال، ابهامات پیرامون برجام و روابط ایران و آژانس بیشتر شده است. این بار به جای آمریکا، اروپا زمام امور را به دست گرفته است. این احتمال وجود دارد که اروپا سعی کند تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پرونده برجام را مدیریت کند و سپس زمینه مذاکرات یا فشار‌های جدید را بعد از انتخابات آمریکا فراهم کند. از سوی دیگر، همکاری احتمالی اروپا با آمریکا در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، انگیزه ایران برای حفظ برجام را به شدت کمتر خواهد کرد. از این رو، بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، ممکن است برجام به پایان برسد یا مورد بازبینی قرار گیرد.

منبع: فرارو