دکتر محمدرضا وفا؛ استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران و متخصص تغذیه و رژیم درمانی
چاقی در کودکان تبدیل به زنگ خطری برای آینده آن‌ها شده است. آینده‌ای که قطعا با بیماری‌های مختلف گره‌خورده و نمی‌توان از عوارض آن چشم‌پوشی کرد. با این حال آگاهی از روند تبدیل شدن کودکان به یک فرد چاق از جمله ضروریاتی است که می‌تواند به پیشگیری از این اتفاق کمک کند. بخصوص که این آگاهی باید از سوی والدین کسب شود تا بتوانند با کنترل برنامه غذایی فرزندان خود مانع از تبدیل شدن آن‌ها به یک فرد چاق شوند. یادمان باشد که اضافه وزن اگر کنترل نشود و اگر به راهکاری برای از بین بردن کیلوهای اضافی چربی ختم نشود حتما می‌تواند کودک امروز شما را به بزرگسال چاق آینده تبدیل کند؛ برزگسالی که قطعا با مشکلات عدیده‌ای به لحاظ سلامتی روبه‌روست و چه بسا که این مشکلات از همان کودکی همراه او باشند، زمان را رو به جلو طی کنند و با پابه‌پای فرزندن‌تان بزرگ شوند. به همین منظور دکتر محمدرضا وفا؛ متخصص تغذیه و استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره چاقی نوزادان تازه متولد شده و روش‌های پیشگیری از چاقی کودکانی می‌گوید که درخطر این مشکل قرار دارند.
**
دسته کودکان چاق!
دکتر محمدرضا وفا؛ متخصص تغذیه در گفت‌وگو با همشهری تندرستی می‌گوید: «کودکانی که منحنی رشد آن‌ها هرروز در حال افزایش است در دسته کودکان چاق قرار می‌گیرند. بیشتر بچه‌ها از خوردن لذت می‌برند ولی بعضی از کودکان اشتهای سیری‌ناپذیری دارند و دائما می‌خواهند چیزی بخورند و درنتیجه یک مشکل جدی برای والدین‌شان ایجاد می‌کنند. این کودکان براساس جدول رشد از وزن بیشتری نسبت به همسن‌وسال‌های خود برخوردارند و خطرات بیشتری سلامت آن‌ها را تهدید می‌کند.
**
چاقی بچه‌ها از دوران جنینی آن‌ها شروع می‌شود!
دکتر محمدرضا وفا؛ متخصص تغذیه این‌طور توضیح می‌دهد: «چاقی در نوزادان از همان دوران بارداری شروع می‌شود. متخصصان بر این باورند اگر در دوران بارداری که مهم‌ترین دوران رشد جنین است، مادر تغذیه‌ای درست داشته باشد، می‌تواند سلامت کودک دلبند خود را در آینده تضمین کند. درواقع رشد و تکامل طبیعی، سلامت جنین و نوزاد با نحوه صحیح تغذیه مادر در دوران قبل و هنگام بارداری و پس از تولد، با تغذیه صحیح بعدی کودک ارتباط مستقیم دارد. به‌‌عبارت دیگر چنانچه مادر با افزایش وزن وارد دوران بارداری شود و از یک رژیم غذایی مناسب و کافی استفاده نکند که هم ذخیره بدن مادر و هم تغذیه جفت و جنین در حال رشد را تامین می‌کند، اثر نامطلوب در فرایند رشد و تشکیل و تمایز اعضای اولیه جنین و رشد جفت باقی می‌گذارد که ممکن است پیامد آن حتی در تغذیه بعدی هم جبران‌پذیر نباشد. علاوه بر این؛ شانس چاقی در نوزادان از همین 9 ماهه پنهان زندگی آن‌ها شروع می‌شود و می‌تواند این تغذیه نادرست در دوران بارداری، در دهه‌های دیگر زندگی آن‌ها تاثیر مستقیم بگذارد.»
**
تاثیر شیر خشک روی چاقی نوزادان
متاسفانه در جامعه امروز بیشتر مادرها از دادن شیر به نوزادان خود امتناع می‌کنند و برای سیراب کردن آن‌ها از شیر خشک استفاده می‌کنند. گنجاندن شیر خشک در رژیم غذایی کودک می‌تواند الگوی غذا خوردن او را بر هم بزند؛ وابستگی کودک به آن مشکلاتی در درازمدت برای او ایجاد می‌کند. به‌طور مثال بعضی کودکان پس از مصرف طولانی‌مدت از شیر خشک دچار چاقی غیرطبیعی می‌شوند، از سوی دیگر کالری موجود در شیر خشک عمدتا از قند است و مصرف کالری بیشتر برابر است با برهم زدن تعادل سیستم طبیعی بدن نوزادان که در درازمدت دچار نوسان شدید می‌شود. دکتر وفا دراین‌باره می‌گوید: «قند سلامتی کودک را به خطر می‌اندازد و موجب چاقی او می‌شود، در حال حاضر پروتئین در شیر خشک تهیه‌شده از کنسانتره سویا، شیر و نخود است که این ماده مانع از مصرف مواد غذایی دیگر از سوی کودک می‌شود؛ در تولید شیر خشک از طعم‌دهنده‌های مصنوعی استفاده می‌شود که این هم یک دلیل دیگر برای ناسالم بودن این ماده غذایی است.»
**
مراحل پیشگیری از چاقی
دکتر محمدرضا وفا؛ متخصص تغذیه در گفت‌وگو با همشهری تندرستی می‌گوید: «پیشگیری باید از همان دوران بارداری آغاز شود. اگر هر خانم قبل و بعد از بارداری تغذیه صحیح داشته باشد می‌تواند نوزادی سالم به دنیا بیاورد. این اولین قدم از پیشگیری برای داشتن فرزند سالم است اما اگر بعد از تولد یا بعد از شش ماهگی هنوز هم نوزادی چاق دارید باید با استفاده از نحوه درست کالری دریافتی برای کودک، تغذیه‌ای اصولی را در نظر گرفت.»
این متخصص تغذیه عامل موثر دیگر در پیشگیری از چاقی را تحرکات کودک یا بازی کردن می‌داند.
**
تغذیه از صفر تا بیست‌سالگی
نوزاد بعد از تولد باید سیستم تغذیه جدید خود را با نام شیر مادر آغاز کند. این روند شیردهی تا قبل از شش ماهگی بدون دخالت غذاهای دیگر صورت می‌گیرد اما با آغاز شش ماهگی غذاهای کمکی در کنار شیر خودنمایی می‌کنند. محمدرضا وفا می‌گوید: «اگر والدین از شیر خشک برای تغذیه نوزاد استفاده می‌کنند باید به میزان کالری دریافتی آن دقت کنند. این کودکان در کنار شیر خشک باید غذاهای مکملی را مصرف کنند که کالری متعادل‌تری نسبت به غذاهای پرکالری داشته باشد.»
**
تغذیه از دو تا چهارسالگی
استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران از مهم‌ترین دوره زمانی برای رشد کودکان این‌طور می‌گوید: «دو تاچهارسالگی مهم‌ترین سن برای رشد در کودکان است. کودک بعد از دوسالگی نسبت به غذا و خوراکی‌ها علاقه نشان می‌دهد و می‌تواند غذای موردعلاقه‌اش را انتخاب کند اما باید بدانیم که هر نوع غذایی برای این سنین مناسب نیست. به‌عنوان مثال غذاهای مانند همبرگرهای چرب، فست‌فودها یا سیب‌زمینی‌های سرخ‌کرده که بیشتر از همه خوردنی‌ها دل کودکان را می‌برند برای آن‌ها بیشتر ضرر دارد و ممکن است سلامت بچه‌ها را به طور جدی تهدید کند.»
**
خطرات ناشی از چاقی در کودکان
شاید این جمله به گوش‌تان خورده باشد که می‌گویند چاقی مادر همه امراض است. اگر تا شش‌سالگی کودک دچار چاقی مفرط شود این امکان وجود دارد که او به‌عنوان یک انسان تا آخر عمر با این مشکل دست‌وپنجه نرم کند. متاسفانه كودكان چاق امروز بزرگسالان چاق آينده خواهند بود. دکتر وفا در این مورد می‌گوید: «در علم پزشکی و بهداشت سلامت جهانی؛ شانس و احتمال دچار شدن به بیماری‌ها در افراد چاق بیشتر از دیگر افراد در جامعه است. بیماری‌هایی مانند چربی خون، کبد چرب، سرطان‌های دستگاه گوارش بیشتر در این افراد دیده می‌شود. البته فقط بیماری‌های فیزیکی نیستند که این دسته از کودکان را تهدید می‌کنند بلکه بیماری روانی مانند افسردگی از شایع‌ترین آن‌ها هستند. این کودکان بعد از ورود به مدرسه دچار نوعی از افسردگی و گوشه‌گیری می‌شوند و مرتبا خود را با همکلاسی‌هایشان مقایسه می‌کنند. این تازه شروع دور شدن از اجتماع اطراف‌شان است. این افسردگی ناشی از چاقی باعث می‌شود نتوانند با دیگر بچه‌ها ارتباط برقرار کنند. عوارض اجتماعي شامل اضطراب، افسردگي، اعتمادبه‌نفس پايين و موفقيت‌هاي تحصيلي كمتر است.»
**
عوامل موثر در چاقی کودکان
دکتر محمدرضا وفا؛ متخصص تغذیه به همشهری تندرستی می‌گوید: «عواملی زیادی هستند که کودکان را در دام چاقی ابدی می‌اندازند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها عوامل مربوط به ژنتيك و ارث است، خطر ابتلا به‌اضافه‌وزن و چاقي در كودكاني كه والدين چاق دارند يا از مادران ديابتي متولد مي‌شوند، بيشتر از دیگر كودكان است. كودكاني كه يكي از والدين‌شان چاق است حتي با حفظ وزن ايده‌آل، در معرض اضافه وزن و چاقي دوران نوجواني و جواني هستند. عامل دیگر مربوط به محيط و شيوه زندگي شامل رفتارهاي غذايي نامناسب مانند عادت به مصرف غذاهاي پركالري، فست‌فودها، تنقلات با قند بالا و غذاهاي پرچرب زمينه‌ساز ابتلا به‌اضافه‌وزن و چاقي هستند. عامل آخر بی‌تحرکی كودكان بوده که در عصر حاضر بسیار شایع شده است. كاهش فعاليت بدني و صرف کردن بیشتر اوقات فراغت پای تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای و كاهش فرصت‌هاي بازي در خارج از منزل را موجب مي‌شود تا بخشي از انرژي دريافتي از موادغذايي در بدن به‌صورت چربي تجمع پیداکرده و سبب اضافه‌وزن و چاقي شود. کودکانی که بیشتر وقت‌شان را در محیط خانه و بدون تحرک می‌گذرانند بیشتر دچار چاقی‌های ماندگار می‌شوند.»
**
رژیم غذایی از چه سنی باید شروع شود؟
دکتر محمدرضا وفا می‌گوید: «به کودکان زیر هفت سال نباید رژیم غذایی برای لاغری داده شود؛ بهترین روش برای این کودکان تنظیم کالری مصرفی روزانه آن‌هاست. رژیم کاهش وزن برای این سنین اصلا مناسب نیست و باعث مختل شدن صفحه رشد در این کودکان می‌شود. این رژیم‌درمانی باعث می‌شود رشد قد و وزن آن‌ها از بین برود. همچنین بچه‌های بالای 12 سال درگرفتن رژیم غذایی نسبت به سنین بالاتر محدودترند اما بهترین سن برای شروع یک رژیم اصولی؛ هجده‌سالگی است. در هجده‌سالگی منحنی رشد کامل شده و جوانان می‌توانند نوع تغذیه خود را مدیریت کنند و در کنار تغذیه مناسب ورزش را در برنامه روزانه خود بگنجانند.»
**
نقش خانواده در چاقی کودکان
عادات غذايي هر فرد از كودكي شكل مي‌گيرد كه اين عادات متاثر از رفتارهاي تغذيه‌اي خانواده است. علاوه بر این؛ خانواده نقش مهمي در شکل‌گیری عادات كودك در زمینه غذا، فعاليت بدني و كنترل وزن برعهده دارد. والدين تصمیم‌گیرندگان نهايي در انتخاب غذاي خانواده هستند.
**
