دکتر راحله مهديان؛ دكتری علوم تربيتي و مشاور آموزشي و تحصيلي کودکان
زمانی که کودکان به جای بازی کردن با تبلت و تلفن‌همراه با همسن‌وسال‌های خود بازی می‌کردند و ارتباط آن‌ها با دنیای اطراف‌شان فقط به محیط چهاردیواری منزل ختم نمی‌شد. متاسفانه دنیای کودکان امروزی کاملا متفاوت است و با فناوری عجین شده. اگر هم شما بخواهید کودک‌تان را از این وسایل دورنگه دارید تبلیغات تلویزیونی مانع می‌شوند. با این حال می‌توان با مدیریت صحیح و از استفاده زودهنگام کودکان از وسایل این‌چنینی جلوگیری کرد که قطعا تبعاتی را به همراه دارد. دکتر راحله مهديان؛ دكترای علوم تربيتي و مشاور آموزشي و تحصيلي از بهترین راهکارهای صحیح تربیتی و مدیریت کردن استفاده از تبلت و تلفن همراه برایتان بازگو می‌کند.
**
آیا استفاده از تبلت و تلفن‌های هوشمند برای کودکان مضر است؟
دکتر راحله مهديان به همشهری‌تندرستی میگوید: «در عصر حاضر و جامعه دانش‌محور، کم کردن شکاف اطلاعاتی و بهره‌مندی موثر از ابزارهای الکترونیکی یکی از دغدغه‌های خانواده‌هاست و نمی‌توان در چنین عصری کودکان را از فناوری دور نگه داشت. کودکان امروز کمتر امکان دویدن در حیاط‌های بزرگ یا بازی‌های حرکتی را دارند از این رو بیشتر به استفاده از تبلت‌ها، آیپدها و گوشی‌های هوشمند علاقه نشان می‌دهند. فناوری مطلق بد نیست، لازمه زندگی سلامت در دنیای امروز آشنایی با فناوری نوین است. ما باید کودکان خود را با علم روز و پیشرفت‌های جهانی منطبق کنیم اما آنچه خانواده‌ها را نگران کرده بی‌تعادلی در استفاده از این وسایل از سوی کودکان است که عوارض آن زودتر از آنچه تصور می‌شد، کودکان را درگیر کرده است. ابتدا والدین از این خوشحال می‌شوند که فرزندشان توانایی استفاده از لوازم مربوط به فناوری را دارد و این مسئله را به‌عنوان شاخصی برای باهوش بودن فرزندتان در نظر می‌گیرند. درصورتی‌که استفاده زودهنگام کودکان از فناوری می‌تواند تبعاتی به همراه داشته باشد که جبران‌ناپذیر است. متاسفانه گاهی والدین به علت مشغله‌های زیاد از مدت‌زمان استفاده کودکان‌شان از تبلت یا تلفن‌همراه بی‌خبرند و همین امر باعث شده این کودکان از دنیای واقعی فاصله بگیرند و نتوانند به‌راحتی با دیگران در ارتباط باشند.
**
صدمات ناشی از استفاده طولانی‌مدت از تبلت یا تلفن‌های همراه
استفاده بیش ازحد از تبلت یا تلفن‌های همراه خطرهای زیادی را با خود به همراه دارد و ممکن است درروند رشد کودک اختلال ایجاد کند. اولین یا شاید بهتر است بگوییم مهم‌ترین خطری که کودک را تهدید می‌کند؛ اختلال در حواس پنجگانه و فرایندهای ذهنی مغز او است. کودک باید از حواس پنجگانه برای زندگی‌اش در حال و آینده استفاده کند اما این حواس باید در محیط و طی تعامل کودک با عوامل محیطی تقویت‌شده و رشد کنند. هنگامی‌که کودک بیشتر وقتش را با چنین ابزار‌هایی می‌گذراند، فرایند رشد ذهنی کودک که با حواس پنجگانه در ارتباط است، به تاخیر می‌افتد. همچنین؛ هوش هیجانی کودک کاهش پیدا می‌کند. این به آن معنی است هوش هیجانی که بخش مهمی از هوش در انسان‌هاست دیگر توان کنترل هیجانات را ندارد. گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها، نه‌تنها باعث کاهش توانایی کودکان در برقراری ارتباط با دیگران و فعالیت‌های اجتماعی‌شان می‌شوند بلکه نمی‌توانند در برابر احساسات واکنشی مناسب از خود نشان بدهند. در این روند نزولی از دایره کلمات کودک کم می‌شود و درنتیجه مهارت‌های کلامی، مکالمه و یادگیری در او کاهش پیدا می‌کند. این‌ها فقط صدماتی نیستند که به کودک وارد می‌شود؛ بلکه چاقی، اختلال در سیستم‌های حرکتی، کم‌خوابی و در بعضی موارد سرطان می‌تواند گریبانگیر کودکانی باشند که از این وسایل بیش از اندازه استفاده می‌کنند.
**
بدخوابی کودک یکی از چندین درد استفاده از تبلت و تلفن‌همراه!
دکتر راحله مهديان، مشاور تربیتی کودکان میگوید: «صفحات تاچ اسکرین غیر از امواج الکترومانیتیک، امواج بلولایت هم دارند؛ این امواج با اخلال در ترشح هورمون ملانین در مغز نظم ساعت بیولوژیک بدن کودک را به هم می‌زند. درنتیجه کودک به سختی به خواب می‌رود و عمق خواب او کمتر می‌شود. کم‌خوابی باعث خستگی مزمن در کودک شده و اثر مخربی بر روند رشد کودک به‌ویژه در سن بلوغ می‌گذارد. به همین منظور شما باید به‌عنوان یک پدر یا مادر تمام سعی‌شان را برای دورنگه داشتن او از این وسایل انجام دهید. راهکار تربیتی در این مواقع سرگرم کردن کودک با وسایل بازی دیگر یا خواندن کتاب و داستانسرایی برای اوست.»
**
روش‌های پیشنهادی یا جایگزین
همیشه به راه‌های متفاوت فکر کنید. دادن تبلت یا تلفن همراه فقط راه فرار شما از نق‌زدن‌های مکرر کودک نیست. شما به‌عنوان یک والد باید توانایی برقراری ارتباط با کودک‌تان را در حالت گریه یا عصبانیت داشته باشید. شاید کار دشواری به نظر برسد اما با آگاهی از خلق‌وخوی کودک به‌راحتی می‌توانید بر او تسلط پیدا کنید. در این مواقع آرامش‌تان را از دست ندهید؛ کودک‌تان را به پارک ببرید، شاید راهکار مناسبی برای پرت کردن حواس او از این وسایل باشد.
**
نقش تبلیغات تلویزیونی
اخیرا در تلویزیون تبلیغات تبلت و تلفن‌های همراه برای کودکان پخش می‌شود که با نظر کارشناسان و روان‌شناسان کودک در این حوزه کاملا متفاوت است. درست است که این تبلت‌ها مختص کودکان ساخته شده است اما می‌تواند به همان میزان مخرب باشد و صدماتی جبران‌ناپذیر به همراه داشته باشد. البته بنا به تحقیقات انجام‌شده دو نوع تبلت برای کودکان وجود دارد. یکی از تبلت‌ها که با ساختار پلاستیکی ساخته شده و فرم اسباب‌بازی دارد که توانایی گفتن قصه‌های متفاوت، شعرهای متنوع و آموزش الفبا را دارد، بسیار مفید و کاربردی هستند اما دسته دیگر که بیشتر در تبلیغات دیده می‌شوند، توانایی‌های بالاتری داشته و قابلیت تبلت‌های واقعی را یدک می‌کشند. این تبلت‌ها عکس می‌گیرند به اینترنت متصل می‌شوند و بازی‌های آن‌لاین را پشتیبانی می‌کنند. خطرات این نوع از تبلت‌ها قطعا بیشترند و باید تا آن‌جا که می‌شود دور از دسترس کودکان زیر شش سال قرار گیرد. برای رفع این مشکلات در فضای مجازی یا تلویزیون، مشاوران تربیتی و روان‌شناسان کودک باید نظرهایشان را در رسانه‌ها و روزنامه‌ها مطرح کنند تا بتوانند راهگشایی برای خانواده‌ها و تربیت صحیح فرزندان باشند.
**
نقش والدین در استفاده بیش از حد از گوشی و تبلت و تاثیرپذیری کودک از آن‌ها!
دکتر راحله مهديان بر این باور است که کودکان ما بسیاری از عادات‌شان را به‌واسطه تماشای رفتار والدین کسب می‌کنند. والدینی که بیشتر وقت‌شان را صرف گوشی، تبلت و فضای مجازی می‌کنند، ناخودآگاه این رفتار را به کودک آموزش می‌دهند. همچنین بعضی والدین برای این‌که بتوانند وقت‌شان را صرف کارهای شخصی کنند از کودک‌شان می‌خواهند سرگرم گوشی‌های هوشمند و تبلت شود. والدین باید سعی کنند با مدیریت زمان استفاده از این ابزار و اختصاص وقت بیشتر برای تعامل با کودک و نوجوان خود الگوی مناسبی برای آنان باشند. نقش والدین یک نقش کلیدی است و رعایت کردن تمام نکات تربیتی می‌تواند راهگشای تربیت کودک باشد.
**
آیا می‌توان ساعات مشخصی برای استفاده در نظر گرفت؟
دکتر راحله مهديان به همشهری‌تندرستی میگوید: «کودکان کمتر از دو سال اصلا نباید به گوشی تلفن همراه یا تبلت نگاه کنند. کودکان سه تا شش‌ساله فقط روزی یک ساعت، کودکان و نوجوانان شش سال به بالا فقط روزی حداکثر سه ساعت مجازند با تبلت یا گوشی‌های تاچ‌اسکرین بازی کنند. البته در نوجوانان استفاده از این ابزار فقط به منظور بازی نیست. انتظار داریم کودکانی که سواد خواندن و نوشتن دارند و همچنین نوجوانان از این ابزار استفاده‌های بهینه دیگر از جمله مطالعه کتاب‌های الکترونیکی و جست‌وجوهای علمی و پژوهشی کنند.»
**
آیا کودکانی باهوش‌ترند که از تبلت و گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند؟
شاید بچه‌های چهار، پنج‌ساله بتوانند مهارت «تکرار یک دستور» را با کمک تبلت یاد بگیرند و از طریق پخش موسیقی، بازی کردن و لمس تصادفی صفحه زودتر از همسالان‌شان این توانایی ذهنی را به دست بیاورند اما سرگرم کردن کودکان دوساله با تبلت ایده خوبی به نظر نمی‌رسد. دکتر راحله مهديان میگوید؛ «فناوری مزایای زیادی دارد اما برای بچه‌های زیر دو سال، بازی کردن با پازل و اسباب‌بازی‌های بسیار ساده از کشف قابلیت‌های ابزارهای تکنولوژیک مفیدتر و تاثیرگذارتر است. آن‌ها برای پرورش مهارت‌های ذهنی‌شان به مشاهده، شنیدن و لمس کردن دنیای اطراف‌شان نیازمندند. بازی‌های ساده کودکانه نه‌تنها قدرت ذهن این کودکان را بالا می‌برد، بلکه به توانایی‌های جسمی‌شان هم کمک می‌کند. کودکی که به جای مدام نشستن روی مبل و بازی با تبلت، روی زمین قدم برمی‌دارد، زمین می‌خورد و گاهی خرابکاری به بار می‌آورد در هماهنگ کردن ذهن و جسمش زودتر توانمند می‌شود.»
**
استفاده زیاد از این وسایل می‌توانند باعث منزوی شدن کودک شود؟
این وسایل باعث تخریب روابط اجتماعی در بین کودکان می‌شود. به‌عنوان مثال اگر شما در جمعی حضورداشته باشید قطعا می‌توانید کودک منزوی را از کودک شاد و پرجنب‌وجوش تشخیص دهید. پس تا دیر نشده این فناوری‌ها را از دست کودک‌تان بگیرید و در عوض راه‌های صحیح استفاده از آن را به او آموزش دهید. برای شروع ساعت‌هایی را طی روز برای بازی با تبلت انتخاب کرده یا در ازای کار خوبی که انجام می‌دهد به او اجازه بازی بدهید. این کار را به مرور زمان کم و کمتر کنید تا بتواند زمان بازی خود را مدیریت کند. در نتیجه شما شاهد فرزندی شاداب‌ترید که دیگر سرش داخل تبلت یا گوشی همراه شما نیست.
**
این دستگاه‌ها چه تاثیری می‌تواند روی سیستم آموزشی و درس خواندن بچه‌ها بگذارد؟
کودکان ما در عصر ارتباطات و اطلاعات زندگی می‌کنند، گوشی‌های هوشمند و تبلت‌هایی که آن‌ها را از خانه‌های امن‌شان با تمام دنیا مرتبط می‌کند ابزارهای جدانشدنی از زندگی‌شان خواهد بود. لزوم آگاهی بخشی در زمینه مدیریت، انتخاب، شناخت و درک پیام‌ها بر کسی پوشیده نیست. داشتن تفکر انتقادی در مواجهه با فضای مجازی، آگاهی آن‌ها را افزایش داده و آن‌ها را در این مسیر برای داشتن انتخاب‌های هوشمندانه کمک می‌کند. بسیاری از کشورها آموزش سوادرسانه‌ای را درجهت پرورش تفکر انتقادی دستور آموزش‌وپرورش خود قرار داده‌اند تا کودکان در مواجهه با فضای مجازی آگاه‌تر، هوشمندانه‌تر مدیریت و رفتار کنند. این آموزش‌ها باید از همان سال‌های اول مدرسه در برنامه‌های درسی گنجانده شود تا کودکان نسبت به محتوا عملکرد فضای مجازی واکنش مناسب داشته باشند. در این مواقع تبلت‌ها و تلفن‌های همراه هوشمند می‌تواند به دو شکل کاملا مجزا برای کودک‌تان عمل کند. دکتر راحله مهديان می‌گویند: «این ابزار می‌توانند در آموزش درسی بسیار کارآمد باشند و با دانلود برنامه‌های کمک‌درسی به راحتی به کودک آموزش دهند اما از سوی دیگر اگر کودک‌تان به تبلت وابستگی شدید داشته باشد، می‌تواند در روش‌های آموزشی مخرب باشند. پس والدین باید هوشمندانه عمل کنند و بهترین روش را برای فرزند خود برگزینند.»
**
