جواد طوسی نشست نقد و بررسی مستند در آستانه بامداد ساخته مختار شکری پور که شب گذشته در خانه وارطان برگزار شد، گفت: افرادی که برای صحبت کردن در این مستند گزینش شدند در شناخت شاملو جایگاهی دارند و این تعاملی در یک تکثرگرایی است.
وی افزود: در برابر مستند دیگری که یک مستندساز دیگر ساخته و عمدتاً نگاه ژورنالیستی به سینما دارد، نمی‌خواهم به سوءتفاهم‌ها دامن بزنم اما اعتمادبه‌نفسی که باعث می‌شود این کارگردان از نگاه خود دفاع کند، قابل‌توجه است. درباره شاملو کار کردن سخت است خصوصاً وقتی تریبونی که رسانه جناح خاصی است نگاه شما را پخش نمی‌کند و تریبون به دست آوردن، بسیار سخت است نباید همین فرصت‌های محدود را از دست داد. دوستان من می‌گویند حتی نسخه اصلی قدیس نیز یک‌سونگرانه است دفاع‌شان هر چه باشد نمی‌تواند نگاه یک‌طرفه‌شان را پوشش بدهد.
این منتقد سینما گفت: وجوه ستایش‌آمیز اثر شکری پور بسیار غالب است آنچه جواد مجابی محتاطانه درباره آن نظر می‌دهد، یعنی عقاید شاملو درباره شاهنامه و موسیقی، باعث ضعیف شدن کار می‌شود، در موقعیتی که امکان بازسازی مجدد کار را نداریم نباید محتاط باشیم.
وی افزود: شکری پور باید با چند نفر از دوستان و همفکران خودش صحبت کند و حرف‌های آن‌ها راهنما قرار بدهند، متریال انبوه و ویژه‌ای برای این فیلم وجود دارد اما او باید با اثرش کمی بی‌رحمانه روبه‌رو شود. کوتاه شدن منطقی اثر، بسیار بهتر از اطناب بیهوده است. در فیلم مستند تدوین بسیار اهمیت دارد این فیلم می‌توانست بسیار کوتاه‌تر باشد و موجزتر سخن بگوید می‌شد کسانی که حرفشان نقطه مشترک دارد سخنشان را کوتاه‌تر کند. نماهای لایه‌ای در یک اثر مستند باید با دقت انتخاب شود برخی نماها با توجه به سوژه محوری آنکه شاملوست اصلاً توجیه‌پذیر نیست.
طوسی به اهمیت ایدئولوژی در اثر مستند اشاره کرد و گفت: یک حلقه مفقوده در این فیلم ایدئولوژی شاملوست دوره‌ای در دهه ۳۰ و ۴۰ که او گذرانده و بخش قابل‌توجهی از آثار اجتماعی را دربرمی گیرد. شاملو یکی از نمونه‌های شاخصی که در اثرش دارد نفی قدرت و تائید انسانی است.
وی به ایماژهای شاملو که کمتر به آن پرداخته شده اشاره کرد و با خواندن نمونه‌هایی گفت: باید به تصویرسازی‌های شاملو پرداخته می‌شد که این موضوع در این اثر مستند دیده نشده است.
وی ادامه داد: پل ارتباطی بین شعر شاملو و موسیقی، شعر سپید اوست که متفاوت است. به نظر من لازم بود یکی از آهنگسازان برای تحلیل موسیقی شعر سخن بگوید. شعر شاملو به‌قدری آهنگین است که انگار دارد برای آهنگساز فضاسازی می‌کند. در مورد دوره کاری خود در مقام یک ناشر و سردبیر و در مجله خوشه که همگی حساب‌شده و پر وسواس بود و آثار بسیار قابل استنادی وجود دارد که به آن پرداخته نشده است.
طوسی نقطه قوت این اثر را آغاز و پایان آن دانست و بیان کرد: امیدوار بودم این دقت و وسواس در آغاز و پایان‌بندی، در جاهای دیگر هم انجام شود خصوصاً در تغییر پلان‌ها که فضا این‌قدر زمخت نباشد.
وی افزود: این فیلم می‌شد آسیب‌شناسی شرایط اجتماعی باشد، مثلاً آیا شکل حماسی و اسطوره گرایی که لایه‌های اجتماعی شعر شاملو است آیا قابل حرف زدن است یا هنوز هم حرفی برای گفتن دارد؟ من دوست داشتم این جمله معروف شفیعی که می‌گوید جدای از همه این‌ها شاملو یکی دو شعر مهم بیشتر ندارد، مطرح شود و دیگر استادان به این جمله پاسخ بدهند.
طوسی ادامه داد: درعین‌حال شاملو تجربه‌هایی دارد که قابل دفاع نیست مثلاً تجربه‌های سینمایی فکر می‌کنم اگر یک منتقد درباره آن‌ها سخن می‌گفت می‌توانست شناسنامه کاری شما باشد. قطعاً اگر کسانی را دعوت کردید و درباره شاملو سخن نگفتند، می‌گفتید که این افراد حاضر به صحبت کردن درباره شاملو نشدند.
برای یک فیلم مستند، حتی اگر بهترین فیلم ممکن باشد در شرایطی که جامعه حوصله ندارد و ما دیالوگ نداریم نمی‌تواند دو ساعت فیلم قابل ارائه باشد، باید حداکثر ۸۰ تا ۹۰ دقیقه بسته شود. تدوین فیلم ضعیف است اما اگر امکانش نیست که دوباره آن را بسازید بهتر است آن را کنار بگذارید و بعد آن را نگاه کنید، چراکه برای پرمخاطب شدن نیاز به بازی تصویری دارد.
برداشتن یک کاسه از دریای شاملو بود
مختار شکری پور درباره اثرش گفت: من خودم وقتی کارم را می‌بینم فکر می‌کنم چقدر می‌شد بهتر باشد بارها به بازسازی شعرها فکر کردم اما نتوانستم از نظر مالی هزینه‌های آن را تأمین کنم. بسیاری از ایده‌هایم را به خاطر پول کنار گذاشتم و سراغ مواردی رفتم که ذهنم درگیر آن بوده، نتوانستم در تدوین خساست به خرج می‌دهم، می‌خواستم کار را گسترش داده باشم که تائید کلام بزرگان را از یکدیگر بگیرم، برخی موارد را هم نمی‌توانستم به‌وضوح بگویم.
وی افزود: به مواردی مثل شاملو و سینمای شاملو و روزنامه‌نگاری شاملو و موسیقی فکر کردم اما فرصت نشد به آن بپردازم، البته درست است که نگاه ستایشگرانه ای به موضوع شاملو دارم اما بسیاری از فردوسی پژوهان حاضر به جواب دادن نشدند، می‌خواستم کسانی در اندازه مجابی و دولت‌آبادی باشند، من فقط یک کاسه از این دریا برداشتم و این حرف‌هایی است که می‌خواستم در باره شاملو بگویم، خودم هم از این کار آنقدر که باید راضی نیستم.
شکری پور ادامه داد: نماهای بلند خانه او به این دلیل بود که می‌خواستم بگویم مثلاً اگر شاملو از حافظ سخن می‌گوید این‌همه اثر در مورد حافظ خوانده و سندش کتاب‌هایی که در کتابخانه خانه وجود دارد. من خودم هم که بعد از چند که به آثار گذشته‌ام نگاه می‌گنم می‌بینم که می‌توانم بسیاری از مطالب را اصلاح کنم اما امیدوارم که در فیلم رومی که سومین بخش از این سه‌گانه خواهد بود همه این ضعف‌ها برطرف شود.
مستند در آستانه بامداد دربردارنده گفتارهایی است از چهره‌های ادبیات و هنر معاصر ایران، شامل: محمود دولت‌آبادی، سیمین بهبهانی، شهرام ناظری، مسعود کیمیایی، جواد مجابی، علی‌اشرف درویشیان، ایران درّودی، محمدرضا اصلانی، محمد بهارلو، علی رفیعی ، احمد پوری، محمد شمس لنگرودی، حافظ موسوی، علی دهباشی، موسی بیدج، محمد یعقوبی و آیدا شاملو.
اجرای اختصاصی شعری از شاملو با ساز و آوازِ شهرام ناظری یکی از بخش‌های این مستند است. چند نفر از بازیگران سینما و تئاتر نیز شامل: ستاره اسکندری، لاله اسکندری، آیدا کیخایی، علی سرابی و باران کوثری برای ساخت جلوه‌هایی بصری و نمایشی از آثار نمایشی که شاملو ترجمه کرده است، حضوری افتخاری داشته‌اند. در ضمن، علاوه بر چهره‌های هنر و ادبیات ایران، گفتارهایی از چند شاعر جهانی درباره شاملو و شعرهایش شامل: کلارا خانس شاعر اسپانیایی، لین کافین شاعر آمریکایی و خوان خلمن شاعر آرژانتینی نیز درباره شاملو در این فیلم آمده است. این گفتارها برگرفته از اثری ویدیویی با عنوان «ترانه آبی» است. علاوه بر این شاعران، سخنانی از شیرکو بی‌کس، شاعر فقید کرد، درباره شاملو و شعرهایش در این مستند آمده است.
مختار شکری‌پور پیش‌تر مستند دیگری را با عنوان «پرواز در دایره حضور» درباره زندگی و شخصیت احمد شاملو ساخته که علاوه بر حضور در بخش مسابقه هفتمین جشنواره سینما حقیقت، سال ۹۳ توسط موسسه فرهنگی هنری قرن جدید در شبکه خانگی منتشر شد.
این فیلم مستند در سال 1396 ساخته شده اما به تازگی اجازه انتشار دریافت کرده است.
