اورانگوتان‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین پستاندار درخت‌زی در دنیا شناخته می‌شوند. این نخستی‌سان به‌ندرت روی زمین راه می‌رود و به همین دلیل بازوهایی بلند و بسیار قوی دارد. بازوهای اورانگوتان‌ها برای زندگی بر بالای درختان، ابزاری ایده‌آل تلقی می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند که خیلی راحت از شاخه‌ای به شاخه دیگر بپرند و در میان تاج‌پوشش جابه‌جا شوند.
اورانگوتان‌ها به زندگی انفرادی علاقه دارند اما بعضا در گروه‌های خیلی کوچک هم دیده می‌شوند. جالب است که اورانگوتان‌ها خانه‌سازی را بیشتر در شب هنگام انجام می‌دهند و خانه‌هایی هم که می‌سازند معمولا خانه‌های جدید هستند و به‌ندرت دیده شده که آن‌ها خانه‌ای قدیمی را بازسازی کنند.
اورانگوتان‌های نر بالغ به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول اورانگوتان‌هایی هستند که گونه‌های خیلی بزرگی شبیه به بالشتک دارند، کیسه زیرگلوی آن‌ها هم بزرگ است و نوسان‌هایی دارد. به این نوع از اورانگوتان‌های نر در زبان انگلیسی (Flanged male) گفته می‌شود اما گروه دوم، اورانگوتان‌هایی هستند که هیچ‌کدام از این ویژگی‌ها را ندارند و در مقابل حتی جثه آن‌ها هم کوچک‌تر است. این گروه از اورانگوتان‌های نر هم در زبان انگلیسی (Unflanged male) خوانده می‌شوند. اورانگوتان‌های نر گروه اول، در اصل نرهای غالب هستند و قادرند که صداهای بلندی از خودشان تولید کنند اما نرهای گروه دوم بیشتر شبیه اورانگوتان‌های ماده پیر هستند. در بین نخستی‌سانان یک پدیده زیست‌شناسی منحصربه‌فرد وجود دارد که باعث می‌شود نرهای گروه دوم به گروه اول تغییر شکل پیدا کنند اما دلایل این اتفاق هنوز به درستی از نظر علمی شناخته شده نیست.
چند گونه اورانگوتان در دنیا شناخته شده؟
تاکنون سه گونه اورانگوتان در دنیا شناخته شده که هر سه گونه هم در آسیا زیست می‌کنند.
گونه اول با اسم علمی (Pongo pygmaeus)، جمعیتی بیش از دیگر گونه‌ها دارد و در جنگل‌های بارانی استوایی اندونزی (کالیمانتان و سوماترا) و مالزی (ساباه و ساراواک) زیست می‌کند. لازم به ذکر است که جمعیت این گونه در برمه شناخته شده نیست و فقط در منطقه ساباه مالزی است که محققان توانسته‌اند با بررسی‌های هوایی جامع جمعیتی نزدیک ۱۱ هزار فرد را شناسایی کنند. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (آی‌یو‌سی‌ان) این گونه را در رده به‌شدت در معرض خطر (Critically Endangered, CR) طبقه‌بندی کرده است.
گونه دوم با اسم علمی (Pongo abelii)، حیوانی است که براساس آخرین آمارها جمعیت آن 846/13فرد تخمین زده شده و در جنگل‌های اندونزی (سوماترا) زیست می‌کند. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (آی‌یو‌سی‌ان) این گونه را هم در رده به‌شدت در معرض خطر (Critically Endangered, CR) طبقه‌بندی کرده است.
اما گونه سوم با اسم علمی (pongo tapanuliensis) به‌تازگی و در سال ۲۰۱۷ به‌عنوان یک گونه مجزا شناخته و معرفی شد. طبق بررسی‌های انجام شده، جمعیت این گونه بیش از ۸۰۰ فرد نیست و در میان نخستی‌سانان درشت جثه جزو گونه‌های به‌شدت در معرض خطر است. افراد این گونه فقط در اندونزی (سوماترا) زیست می‌کنند.
اورانگوتان‌ها چه می‌خورند؟
دو‌سوم رژیم غذایی اورانگوتان‌ها را میوه به‌خصوص انجیر وحشی و خارگیل (Durian) تشکیل می‌دهد. خارگیل میوه‌ای است که ۳۰ گونه مختلف از آن شناسایی شده و به‌خصوص در اندونزی، تایلند و مالزی به وفور یافت می‌شود. وزن این میوه بین یک تا سه کیلوگرم است و شکل آن گرد یا کشیده است. در اطراف خارگیل، خارهایی مشاهده می‌شود و رنگ داخل آن هم زردرنگ است. اورانگوتان‌ها علاقه زیادی به این میوه دارند و از طرفی هم اشتهای آن‌ها خیلی زیاد است. محققانی که روی اورانگوتان‌ها تحقیق می‌کنند، می‌گویند که آن‌ها گاهی تمام روز را روی درخت می‌نشینند و سرگرم خوردن می‌شوند.
بررسی‌ها نشان داده که اورانگوتان‌ها معمولا بیش از ۴۰ سال عمر می‌کنند و در حدفاصل هفت تا ده‌سالگی هم بالغ می‌شوند. اورانگوتان‌های ماده معمولا فقط یک نوزاد به دنیا می‌آورند اما در بعضی موارد هم مادرهایی با دو فرزند دیده شده‌اند. فرزندان آن‌ها مانند دیگر نخستی‌سانان به‌شدت به مادر وابسته‌اند و تا سه‌سالگی تمام وقت را با مادرشان می‌گذرانند.
چرا جمعیت اورانگوتان‌ها کم شده است؟
در گذشته، اورانگوتان‌ها در جنوب شرقی آسیا و بخش‌های جنوبی کشور چین زیست می‌کردند اما جمعیت آن‌ها در حال حاضر به کمتر از ۳۰ هزار فرد در طبیعت رسیده است. تخمین‌های جمعیتی حاکی از آن است که 700/104 اورانگوتان در بورنئو (سومین جزیره بزرگ دنیا که بین کشورهای اندونزی، مالزی و بورنئی تقسیم شده است)، ۱۳.۸۴۶ اورانگوتان در سوماترا و ۸۰۰ اورانگوتان هم در تاپانولی (شمال سوماترا، اندونزی) زیست می‌کنند.
کارشناسان می‌گویند که تعداد اورانگوتان‌ها بین ۳۰ تا۵۰ درصد در ظرف ۱۰ سال اخیر کاهش پیدا کرده است. بزرگ‌ترین تهدید بقای اورانگوتان‌ها، تخریب زیستگاه‌شان یعنی جنگل‌های بارانی حاره است. در سال‌های اخیر محدوده‌های وسیعی از جنگل‌های بارانی حاره تحت‌تاثیر پروژه‌های مختلف الوارکنی قرار گرفته‌اند. زمین‌های جنگلی مورد اشاره برای کشاورزی کاملا پاکتراشی شده‌اند. چنانچه تخمین‌زده شده که نزدیک ۸۰ درصد از کل جنگل‌های مالزی و اندونزی در سال‌های گذشته تبدیل به الوار شده‌اند اما از سوی دیگر، در دهه ۹۰ میلادی مجموعه‌ای از آتش‌سوزی‌های جنگلی در این جنگل‌ها رخ داد و ماه‌ها هم ادامه داشت که همین امر به شکل بسیار بدی بر جمعیت اورانگوتان‌ها اثر گذاشت.
یکی دیگر از تهدیدات مهم بقای جمعیت اورانگوتان‌ها، کاشت گسترده و انبوه روغن پالم در بورنئو و سوماترا است. روغن پالم، یک روغن گیاهی است که در دنیا به‌شدت طرفدار دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف روغن پالم حتی از روغن سویا هم بیشتر است. تقاضا در کل دنیا برای روغن پالم زیاد است و همین مسئله باعث شده که هرساله جنگل‌های بارانی استوایی بیشتری در اندونزی، مالزی و دیگر کشورهای آسیایی پاک‌سازی و تخریب شوند، چراکه تولید ۸۵ درصد از روغن پالم به این زمین‌ها وابسته است.
تقریبا نیمی از بسته‌های غذایی و تولیداتی که ما انسان‌ها در کل دنیا مصرف می‌کنیم، حاوی روغن پالم هستند. بسیاری از محصولات غذایی که طبخ می‌شوند نظیر کوکی‌ها، نان، چیپس‌های سیب‌زمینی، شکلات و حتی شیرهای حاوی ویتامین A به نوعی حاوی ترکیبات روغن پالم هستند. در گذشته مردم اندونزی به صورت سنتی از روغن نارگیل برای طبخ غذا استفاده می‌کردند اما آن‌ها هم روش‌های سنتی را کنار گذاشته و به مصرف روغن پالم روی آورده‌اند. جالب است بدانید برای تولید بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی از روغن پالم استفاده می‌شود. روغن پالم نقش مهمی در ساخت صابون، شامپو، دترجنت‌ها و حتی خمیردندان‌ها دارد. درواقع کمتر محصولی است که به نوعی با روغن پالم گره نخورده باشد اما مشکل این‌جاست که روغن پالم فقط در جنگل‌های حاره‌ای رشد می‌کند و نیاز بسیار زیادی هم به آب دارد.
مشکل اصلی روغن پالم این است که محدوده‌های وسیعی از جنگل‌های بارانی حاره برای کاشت این محصول پاکتراشی می‌شوند. این صنعت بزرگ که ۱۱ درصد سهم صادرات کشور اندونزی را به خود اختصاص داده، باعث شده اورانگوتان‌ها دیگر جایی برای زندگی نداشته باشند. برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (UNEP) اعلام کرده که کاشت تک محصولی پالم، عامل اصلی نابودی و تخریب جنگل‌های حاره بارانی در آسیاست.
اما جدای از این‌ها، یک عامل دیگر هم بقای اورانگوتان‌ها را تهدید می‌کند: زنده‌گیری اورانگوتان‌ها به منظور استفاده از آن‌ها در تجارت غیرقانونی حیوانات خانگی. باوجود این‌که قانون‌های بازدارنده بسیاری در این زمینه وضع شده اما این مشکل هنوز هم به قوت خود باقی است. برآوردها نشان داده که در حدفاصل سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ در حدود هزار اورانگوتان زنده‌گیری و به‌عنوان حیوان به اصطلاح خانگی به فروش رسیده‌اند. کارشناسان می‌گویند که به ازای هر اورانگوتانی که سالم زنده‌گیری و از طریق قاچاق حیات‌وحش به کشورهای دیگر صادر می‌شود، پنج تا شش اورانگوتان هم هستند که در این پروسه معیوب کشته و تلف می‌شوند.
اورانگوتان‌ها حیوانات بسیار باهوشی‌اند که در دو کشور اندونزی و مالزی تحت پوشش قانون هستند. هر دوی این کشورها کنوانسیون جهانی تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) را امضا کرده‌اند. در سال ۱۹۸۷ میلادی، برنامه عمل نخستی‌سانان آسیا چندین معیار مختلف را برای حفاظت از اورانگوتان‌ها تعریف کرد که از آن جمله می‌توان به برنامه‌ریزی و ساماندهی مناطق حفاظت شده نظیر پارک ملی کونونگ (Gunung National Park) در سوماترا، بررسی‌هایی به منظور استقرار جمعیت و توزیع اورانگوتان‌ها و برنامه‌های مرتبط با آموزش جوامع محلی اشاره کرد.
کارشناسان می‌گویند که در حدود ۶۰ درصد از اورانگوتان‌های بورنئو می‌توانستند حفظ شوند، اگر قوانین حفاظتی با جدیتی بیشتر اجرایی می‌شدند. چندین مرکز بازپروری برای اورانگوتان‌ها تاسیس شده است. این مراکز اورانگوتان‌هایی که از قاچاقچیان حیات وحش ضبط می‌شوند یا آن‌هایی را نگهداری می‌کنند که در اثر الوارکنی بی‌خانمان شده‌اند. تلاش می‌شود که این اورانگوتان‌ها بعدها به مناطقی که امنیت دارند، برده شده و در آن‌جا رهاسازی شوند اما همین کار هم بسیار زمان‌بر و پرهزینه است. تعداد زیادی از اورانگوتان‌ها نیز به باغ‌وحش‌ها سپرده شده‌اند و نوزادان بسیاری هم از آن‌ها در باغ وحش‌ها متولد شده‌اند اما واقعیت این است که آینده برای کل جمعیت اورانگوتان‌ها بالاخص آن‌هایی که در طبیعت هستند، اصلا روشن نیست. هر سه گونه اورانگوتان‌ها در رده به‌شدت در معرض خطر قرار دارند و این به آن معناست که می‌توانند به راحتی و برای همیشه از صفحه گیتی محو شوند.
