از اخلاط چهارگانه چه می‌دانید؟
در متون طب سنتی سراسر جهان به ایجاد تعادل و توازن میان اخلاط چهارگانه بدن اشاره شده است. درمانگران و متخصصان طب سنتی ایران، هند، یونان و چین بر این باورند که چهار عنصر سودا، بلغم، صفرا و خون در بدن تمامی انسان‌ها وجود دارد و تعادل و توازن بین این اخلاط است که به حفظ سلامت، تندرستی و نشاط جسمی و روحی آن‌ها کمک می‌کند. درحقیقت این درمانگران بروز هرگونه اختلال در سیستم ایمنی، قوای جسمی، حالات روحی و روانی افراد را در رابطه مستقیم با عدم تعادل و هماهنگی اخلاط و چهار عنصر اصلی بدن می‌دانند. اخلاط چهار گانه بلغم، سودا، صفرا و خون در تمامی گروه‌های سنی و هر دو جنس مرد و زن وجود دارد و چگونگی ترکیب آن‌هاست که مزاج‌های مختلف را در افراد به وجود می‌آورد. براساس دانش طب سنتی ایران میزان اخلاط بدن در تشکیل مزاج هر فرد موثر است و در جهان نمی‌توان دو فرد را یافت که به لحاظ میزان اخلاط در بدن‌شان شبیه به هم باشند و مزاجی یکسان داشته باشند.
انواع مزاج‌ها کدامند؟
در مکتب طب سنتی ایران دو نوع مزاج مرکب و مفرد تعریف شده است. درحقیقت زمانی فردی را دارای مزاج مفرد می‌شناسیم که شاهد غلبه یک کیفیت بر بدن او باشیم. به‌عنوان مثال در طبیعت چهار مزاج مفرد گرم، سرد، تر و خشک داریم که با غلبه هر یک از این کیفیت‌ها می‌توان گفت که فلان فرد دارای مزاج یا طبع گرم، تر، خشک یا سرد است اما در مزاج مرکب که به معنای غلبه دو کیفیت در بدن است، ترکیبی از دو کیفیت غالب را در بدن خواهیم داشت. به این ترتیب می‌توانیم بگوییم که فرد دارای مزاج گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر یا سرد و خشک است.
چرا بهتر است مزاج‌مان را بدانیم؟
درمانگران و متخصصان طب سنتی از زمان‌های دور بر این باورند که شناخت مزاج و طبع افراد در کیفیت و چگونگی زندگی آن‌ها تاثیر مستقیم دارد. به این ترتیب که با شناسایی مزاج هر فرد درمانگر می‌تواند تدابیری را برای او در نظر بگیرد که روند درمان بیماری را سریع‌تر یا میزان ایمنی و قوای بدنی او را افزایش دهد. به این ترتیب با تعیین مزاج افراد می‌توان به‌راحتی بهترین رژیم غذایی و مناسب‌ترین موادغذایی را که متناسب با جسم و روح فرد است برای او توصیه کرد و او را نسبت به پرهیز از موادغذایی آگاهی داد که برای او مضر است.
چگونه مزاج‌مان را بشناسیم
مزاج جبلی یا مادرزادی مزاجی است که از زمان تولد در بدن انسان وجود دارد و تا پایان عمر در بدن تغییر نمی‌کند. برای شناسایی این مزاج لازم است علائم مختلفی در بدن مورد بررسی قرار بگیرد تا به کمک آن‌ها نوع مزاج فرد و مرکب یا مفرد بودن آن مشخص شود. این علائم شامل رنگ موها، چشم‌ها، میزان گوشت و پیه بدن، ساختار بدنی، چگونگی انجام فعالیت‌های روزانه، کیفیت و رنگ فضولات بدن، ساعت خواب و چگونگی رفتار و سلوک آن‌ها و همین‌طور میزان کندی و تندی رفتارشان است. علاوه براین هر فرد در مقاطع سنی مختلف ممکن است تحت‌تاثیر مزاج سن یا مزاج فصل قرار بگیرد و تغییراتی را در خود احساس کند.
هفت مرحله تا شناسایی مزاج
همان‌طور که گفته شد مزاج انسان با شناسایی و بررسی بعضی از فاکتورهایی که در ساختاربدن و رفتار انسان وجود دارد، قابل شناسایی است. البته گاهی تغییراتی که شرایط زندگی و چگونگی آن به افراد تحمیل می‌شود تا اندازه‌ای شناسایی این مزاج را برای افراد عادی و غیرمتخصص دشوار می‌کند. با وجود این توجه به این نکته ضروری است که افراد عادی گاهی با بررسی فاکتورهای مختلف در بدن ممکن است به نتایج ضد و نقیضی برسند که تشخیص نوع مزاج آن‌ها را دشوار کند. همان‌طور که می‌دانید تشخیص مزاج اگر دقیق نباشد ممکن است روند درمان یا صحت افراد را با تجویزهای غلط و مصرف موادغذایی نامناسب به خطر بیندازد. بنابراین همواره توصیه شده که برای شناخت مزاج و نوع آن بهتر است از مشاوره یک متخصص یا درمانگر طب سنتی ایران بهره بگیرید.
مرحله اول؛ بررسی سردی و گرمی بدن
درمانگران با لمس بدن و بررسی سردی، گرمی، سفتی و نرمی بافت بدن می‌توانند به کیفیت مزاج افراد پی می‌برند. در این حالت درمانگر بیشتر به کیفیت مزاج‌های مفرد در بدن افراد پی می‌برد. بنابراین اگر محل لمس شده سرد، گرم، نرم یا سفت بود فرد را به ترتیب دارای غلبه مزاج سردی، گرمی، تری و خشکی می‌دانیم.
مرحله دوم؛ بررسی کیفیت و نوع مو
درمانگران براساس میزان پرپشتی، رنگ و حالت موها نیز می‌توانند مزاج افراد را شناسایی کنند. بنابراین پرپشتی و سیاهی موها از جمله نشانه‌های گرمی و خشکی بدن است و از طرفی کم‌پشتی و روشن بودن رنگ موها از جمله نشانه‌های مزاج سرد و تر است. توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که میزان خشکی و رطوبت بدن از طریق موها به‌واسطه میزان مجعد بودن و لختی موها قابل بررسی است. موهای مجعد نشانه غلبه خشکی در بدن و موهای لخت نشانه غلبه رطوبت در بدن است.
مرحله سوم؛ بررسی پوست و زبان
رنگ پوست و زبان افراد نیز در شناسایی مزاج آن‌ها بسیار پراهمیت است. براساس قواعدی که در متون طب سنتی به آن‌ها اشاره شده سفیدی و کدری پوست و رنگ زبان نشانه سردی مزاج و سرخی یا زردی آن از نشانه‌های گرمی مزاج در افراد است.
مرحله چهارم، بررسی کیفیت خواب
یکی دیگر از شیوه‌های شناسیایی سردی و گرمی مزاج بررسی میزان ساعت خواب و کیفیت آن است. افرادی که برای دریافت انرژی کافی لازم است بیشتر از هشت ساعت بخوابند و استراحت کنند در گروه افراد سرد مزاج و افرادی که در کمتر از هشت ساعت خواب سرزنده و پرانرزی می‌شوند، افرادی هستند که دارای مزاج گرمند.
مرحله پنجم، بررسی بافت بدن
در این مرحله درمانگر بر اساس بررسی میزان گوشت و پیه بدن می‌تواند مزاج‌های مرکب را در افراد شناسایی کند. اگر دارای بدنی گوشتالود و نرمید دارای مزاج گرم و تر و درصورتی‌که بدن‌تان گوشتالود و سفت است دارای مزاج گرم و خشک‌اید و درصورتی‌که بدنی پیه آلود باشید متناسب با نرم بودن و سفت بودن آن دارای مزاج سرد و تر، سرد و خشک شناخته می‌شوید.
مرحله ششم، بررسی فضولات
بوی فضولات بدن از قبیل ادرار، مدفوع و عرق از دیگر مواردی است که به شناسایی نوع مزاج افراد کمک می‌کند. درصورتی‌که فضولات فردی بی‌بو یا کم بو باشد این امر نشانه سردی مزاج وی است درحالی که عکس این جریان نمایانگر گرمی افراد است.
مرحله هفتم، بررسی اسکلت‌بندی
اسکلت‌بندی و ساختار بدنی هر فرد می‌تواند نمایانگر نوع مزاج او باشد. به این ترتیب افرادی که دارای استخوان‌بندی درشت و مفاصل برجسته‌اند و سینه‌ای فراخ دارند در گروه مزاجی گرم و افرادی که دارای استخوان‌بندی ظریف و مفاصلی غیربرجسته‌اند در گروه سردمزاجان قرار می‌گیرند.
