گزارشهایی از جرم گوش نهنگها
بررسیها نشان داده که جرم گوش یک نهنگ میتواند ۵۰ سانتیمتر طول و وزنی در حدود ۱ کیلوگرم داشته باشد. از سوی دیگر همین ماده چسبناک، حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره شرایط محیطی است که حیوان در آن زندگی کرده است. جالب اینجاست که این ماده حتی وضعیت سلامتی نهنگها را هم در طول دوره حیاتشان نشان میدهد.
دانشمندان میگویند که جرم گوش نهنگها از جهاتی شبیه حلقههای تنه درختان است چراکه بهطور مداوم لایهای موم مانند به لایههای پیشین افزوده میشود. دانشمندان میتوانند با بررسی یک بازه زمانی مشخص از این لایهها، یکسری داده به دست آورند بهعنوان مثال تاثیر آلودگی ناشی از آفتکشها بر چرخههای تولیدمثلی نهنگها به همین صورت مشخص میشود.
ترامبل و همکارانش مشتاق بودند که بهطور خاص پاسخ حیوانات را نسبت به فعالیتهای انسانی مورد بررسی قرار دهند و یکی از بهترین راهها برای انجام اینکار آن است که سطوح هورمونهایی نظیر کورتیزول را اندازهگیری کنند. البته هورمون کورتیزول زمانی ترشح میكند که حیوان استرس دارد. بهدست آوردن دادههای طولانیمدت از سطوح هورمونی نهنگها، به شکل غیرقابلباوری دشوار است. درواقع این غیرممکن است که بتوان ردها و نمونههایی از افراد مختلف در تمام طول زندگیشان بهدست آورد.
بالنهای نهنگها که این حیوانات از آنها برای فیلتر غذایشان استفاده میکنند، حاوی دادههای تقریبا ده ساله از زندگی نهنگهاست. اما طول عمر نهنگها چیزی در حدود ۵۰ الی ۱۰۰ سال است بنابراین اگر دانشمندان بخواهند بالنها را ملاک عمل قرار بدهند، درست مانند این است که یک نگاه خیلی مختصر و کوتاه به زندگی نهنگها كنند. اما در مقابل دادههای حاصل از جرم گوش نهنگها، بهحدی غنی است که دادههای مربوط به دههها پیش را هم در خود ذخیره کرده است.
ترامبل میگوید: «نباید از یاد برد که استخراج این دادهها کار سادهای نیست و در نوع خود یک شاهکار به حساب میآید.» بايد به این نکته اشاره كرد که جداکردن لایههای مومی جرم گوش نهنگها، بهمنظور انجام یک تجزیه و تحلیل صحیح، نیازمند روزها کار و تلاش آن هم با دقت فراوان است. بررسیها نشان داده که هر کدام از این لایهها حاوی دادههای تقریبا شش ماهه از زندگی نهنگها هستند.
اما ترامبل میگوید: «نتیجه این مطالعات ارزش این کار طاقتفرسا را داشته و اکنون ما این امکان را داریم که یک تصویر منسجم و دقیق از مجموعه عوامل استرسزا روی نهنگها و پاسخ آنها داشته باشیم. فراموش نکنید که این دادهها متعلق به طول عمر یک حیوان هستند و ما تنها جزئی از آن را بررسی کردهایم.»
نیک کلار زیستشناس متخصص در امور اقیانوسی در مرکز علوم صیادی جنوبغربی نوآ در ایالت کالیفرنیا با صحبتهای ترامبل موافق است و میگوید که این دادهها معرف بهترین دانش در دسترس از وضعیت نهنگها در بحث تاثیرات غیرکشنده صیادی هستند و ازجمله پیشرفتهای عمدهای به حساب میآیند که در این زمینه از کار میدانی حاصل شده است.
جنگ و تغییرات اقلیمی
در این تحقیق جدید، ۲۰ پروفایل هورمونی از نهنگهای تیغ باله (Fin Whale)، گوژپشت (Humpback Whale) و آبی (Blue Whale) تهیه شده است. بررسی دادههای مربوط به بازه زمانی بین اواخر قرن ۱۹ تا دهه ۷۰ میلادی نشان داده که ارتباط نزدیکی بین فعالیتهای ماهیگیری و استرس ایجاد شده در بدن نهنگها وجود دارد. البته تا پیش از دهه ۷۰ میلادی، موانع قانونی به شکل بارزی صید نهنگها را کاهش داده بود.
ترامبل میگوید: «نتیجهای که ما را غافلگیر کرد، همین ارتباط بود چراکه ما انتظار داشتیم فعالیتهای مربوط به صیادی، میزان استرس را افزایش دهند. ما انتظار نداشتیم که سطوح هورمونی با کاهش شکار، افت کند. اکنون میدانیم که نهنگها آیینه تمامنمایی از وضعیت محیط زیستشان هستند و میتوان از آنها درست به همان روشی که از قناریها در معدن استفاده میشود، برای درک وضعیت محیطی استفاده کرد.»
واقعیت این است که شکار تنها عامل استرسزایی نبوده که این محققان آن را ثبت کردهاند. در حدفاصل سالهای ۱۹۳۹ الی ۱۹۴۵، سطوح هورمون کورتیزول نهنگها به شکل غیرقابل باوری افزایش یافته است که این امر نشانگر سطوح بالای استرس در نهنگهاست. بررسیها نشان داده که در آن زمان فقط تعداد معدودی از نهنگها بودند که با نیزه شکار شدند، بنابراین توجه دانشمندان به سمت یک عامل استرسزای دیگر جلب میشود: جنگ جهانی.
ترامبل گفت: «ما حدس میزنیم که این افزایش در میزان سطح کورتیزول بدن نهنگها، در طول دوره جنگ جهانی دوم احتمالا به دلیل صداهایی بوده که از هواپیماها، بمبها، کشتیها و ... تولید میشده است.»
بررسیها در عین حال یک روند نگرانکننده دیگر را هم پس از دهه ۷۰ و ۹۰ میلادی نشان میدهند: سطوح کورتیزول با افزایش میزان درجه حرارت آب به سرعت بالا رفته است. این مسئله نشان میدهد که تغییرات اقلیمی هم در عین حال یک عامل استرسزای دیگر برای نهنگها بوده است.
راههای مختلفی وجود دارد که افزایش درجه حرارت از طریق آنها میتواند حیوانات را تحتتاثیر قرار دهد بهعنوان مثال افزایش درجه حرارت میتواند باعث تغییر مکان و حتی فراوانی طعمه نهنگها شود یا اینکه افزایش درجه حرارت محیطی میتواند به صورت مستقیم فیزیولوژی بدن نهنگها را متاثر سازد. ترامبل و همکارانش هنوز در تلاشاند تا ببینند عاملي مانند تغییرات اقلیمی دقیقا چگونه باعث افزایش میزان سطح استرس در بدن نهنگها شده است. بدیهی است که این مسئله همچنان به بررسیها و تحقیقات بیشتری نیاز دارد چراکه این ارتباط میان افزایش درجه حرارت و افزایش سطح هورمون کورتیزول فقط در شش فرد از نهنگها ثبت شده است.
کلر میگوید: «من مشتاق هستم که تاثیر سایر متغیرها را هم ببینم که منجر به مرگ نهنگها میشود. این مهم است که بدانیم پروسه طبیعی پیرشدن تا چه اندازه میتواند بر سطوح هورمونی نهنگها موثر باشد. البته این به آن معنا نیست که ارتباط میان تغییرات اقلیمی با سطوح هورمونی وجود ندارد بلکه نشانگر این است که هنوز تحقیقات بیشتری برای بیان جزئیات لازم است.» کلر در پايان افزود: «نقطه ضعف مطالعه حاضر این است که برای پاسخگویی به پرسشهاي تاریخی آن هم در این مقیاس، باید بازتاب مشکلات وراثتی نیز در نظر گرفته شود.»
اهمیت حضور نهنگها
نهنگ آبی، بزرگترین پستاندار کره زمین است که در آبهای ایران هم شناسایی و ثبت شده است. نهنگ آبی در فهرست اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی¬یو¬سی¬ان)، در رده در معرض خطر قرار دارد. اینگونه یک پراکنش جهانی¬ قابل توجه دارد، طوریکه به استثنای آبهای منطقه شمالگان و دریاهای منطقه¬ای نظیر مدیترانه، اوکوتسک و برینگ در باقی اقیانوسها مشاهده شده است. الگوهای مهاجرت اینگونه، هنوز جزو رازهای بزرگ زیست¬شناسی است.
دانشمندان میگویند که افزایش تعداد نهنگهای بزرگ چون نهنگهای اسپرم، آبی، خاکستری و ... فرصت مناسبی است که می¬تواند نه¬تنها تضمین¬کننده سلامت اقیانوسها باشد بلکه حتی شمار ماهیان را نیز افزایش خواهد داد. متاسفانه در خلال دهه 70 میلادی کشتار نهنگهای بزرگ به شکل بی-رحمانه¬ و وسیعی در جریان بود. تحقیقات نشان می¬دهد که در آن برهه زمانی حدود 66 تا 90درصد از زیستمندان از آبهای اقیانوسی حذف شدند. فقط پس از این دوران فاجعه¬بار بود که نهنگهای بزرگ آرامآرام شروع به احیاي جمعیتهای خود کردند. برآوردها نشان میدهد که در حال حاضر بیشتر از یک میلیون نهنگ اسپرم و دهها هزار نهنگ خاکستری در آبهای سرتاسر جهان زیست می¬کنند و دانشمندان تاکید میکنند که حضور این موجودات عظیم¬الجثه در هر اکوسیستمی به معنای تعداد ماهیان بیشتر است. مسئله مهم این است که حضور نهنگها، دلفینها و حتی کوسه¬ها در عمل نه¬تنها رشد جمعیت ماهیان را تشدید می¬کند بلکه بهواسطه تعقیب و گریز که رابطه تعریف¬شده میان صید و شکارچی است، سلامت ماهیان را نیز تضمین خواهد کرد. درحالیکه عدم حضور شکارچیان بزرگ جثه، ماهیان را از تحرک لازم دور نگه داشته و این امر به راحتی بر سلامت گوشت آنها تاثیرگذار خواهد بود.