مادری با دو رحم!
این یافته‌ها درباره کوسه‌ها تازگی ندارد اما آنچه که دراین مطالعات تازگی دارد مواجهه محققان با پدیده شگفت‌آور دیگری در این جانواران است که در مشاهدات اخیر، با استفاده از سونوگرافی با نکته باورنکردنی دیگری مواجه شدند: جنین کوسه از یک رحم کوسه مادر بیرون جهیده و به رحم دیگر او می‌رفتند.
بله، کوسه‌ها دارای دو رحم هستند. بعضی کوسه‌ها به‌ویژه «کوسه ببر شنی» دارای دو رحم‌اند که درهریک از آن‌ها هزاران تخمک را حمل می‌کنند. طی دوره‌های باروری، کوسه ماده می‌تو‌اند با بسیاری از کوسه‌های نر همنوع خود جفتگیری کند اما هربار پس از 12ماه بارداری فقط دو فرزند از هریک از رحم‌ها متولد می‌شود. گاهی کوسه مادر هنگامی که دریابد که تعداد جنین‌های موجود در یک رحم کاهش یافته و در مقابل تعداد جنین‌ها به همان میزان در رحم دیگر افزایش داشته است، جنین‌های خود را از یک رحم به رحم دیگر جابه‌جا می‌کنند.
این باعث می‌شود کوسه‌ها برخلاف آنچه در دیگر حیوانات، بیش از گذشته موجودی غیرعادی به نظر برسد. به‌ویژه در مقایسه با پستانداران، که به گفته محققان به دشواری قادرند قبل از زایمان در رحم مادر حرکت کرده و جابه‌جا شوند. علاوه بر این شواهد اخیر نشان می‌دهد که دست‌کم سه گونه کوسه وجود دارد که جنین‌ها دردوران بارداری مادر فقط می‌تو‌انند دهان خود را تکان دهند.
به گفته محققان این رفتار عجیب‌وشگفت‌آور پیش از این فقط یک‌بارمشاهده شده‌است. در سال 1993 هنگام نمایش یک فیلم مستند که در کانال دیسکاوری پخش شد، کارکنان بخش فیلمبرداری شاهد شنا کردن یک جنین کوسه، حدفاصل دو رحم کوسه ماده باردار از گونه «ببری»، بودند. با این حال محققان یادآور شده‌اند که این شواهد برای این‌که نتیجه بگیریم جنین در بعضی انواع کوسه ماهی قادر به جابه‌جایی هستند، کافی نیست. درواقع این رفتار چون باشرایط طبیعی مشاهده نشده، روشن نیست که قطعا و به‌طور منظم این کار انجام می‌شود، یا خیر!
محققان می‌گویند: «اطلاعات و بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که دهانه رحم کوسه پرستارحنایی گاهی باز است و جنین‌ها سر خود را ازاین قسمت از رحم مادر بیرون می‌آورند.»
بارداری بدون نیاز به جفتگیری
بعضی کوسه‌های ماده قادر به تولیدمثل بدون نیاز به وجود جنس نر هستند. دانشمندان دریافته‌اند که یک کوسه ماده سرچکشی می‌تو‌اند بدون این‌که با کوسه نر جفتگیری کرده باشد، باردار و صاحب فرزند شود و فرزاندان او هیچ‌یک DNA والدین خود را ندارند. این نخستین مورد در جهان علوم زیستی محسوب می‌شود که گویای توانایی تولید مثل بدون جفتگیری در بعضی از انواع کوسه‌های ماده است.
کوسه ببرشنی یک کوسه شکارچی بزرگ است که در دوران بلوغ معمولا دو تا سه متر است. تعداد زیادی از این نوع کوسه در بسیاری از اقیانوس‌های گرمسیری و معتدل جهان، به‌ویژه پیرامون جزایر اقیانوس آرام وجود دارند. این کوسه‌ها به صورت منفرد زندگی می‌کنند.
پس از کوسه بزرگ سفید، کوسه ببر شنی، بیشترین آمار حمله به انسان را دارد. این کوسه همراه با کوسه بزرگ سفید، کوسه آبی و کوسه پوزه سفید اقیانوسی، کوسه‌هایی‌اند که بیشترین خطر را دارند و طبیعتا بیشترین ترس و وحشت را در انسان برمی‌انگیزند.
Oophagy آغاز زندگی با همنوع خواری
(Oophagy) یا «اووفاجی» درمعنای دقیق کلمه «تخمک‌خواری» یا همان خوردن همنوع در مرحله جنینی است. این پدیده شگفت‌زیستی که در حشرات و ماهیان دیده می‌شود، گاه ovophagy نیز گفته می‌شود. اووفاجی رفتاری است که طی آن جنین‌ها به‌طور غریزی تخمک‌های همنوع خود را که در رحم مادر تولیدشده ولی بارور نشده‌اند و هنوز به شکل تخمک در رحم مادر باقی مانده‌اند، می‌خورند. علاوه بر این پدیده مشابه دیگری نیز باعنوان (adelphophagy) در بین دوزیستان و کوسه‌ها وجود دارد. طی آن یک جنین، جنین‌های دیگر را که از مرحله تخمک گذشته و به صورت جنین رشد کرده‌اند، در رحم مادر می‌خورد.
محققان اعلام کرده‌اند که هنوز به‌طور قطع روشن نیست که چرا جنین کوسه‌های نوع «پرستار حنایی» یا «کوسه ببرهای شنی» می‌تو‌انند اطراف رحم مادر شنا کنند اما درمورد یک موضوع به‌خوبی می‌تو‌انند حدس بزنند: هردو گونه براساس فرایندی به نام «oophagy» از جنین کوسه‌های جوان که نارس مانده یا بارور نشده‌اند، تغذیه می‌کنند. به این معنا که جنین‌ها می‌تو‌انند تخم‌های نارس را درون شکم مادرخود به‌عنوان غذا بخورند. از آن‌جا که گاهی نزدیک‌ترین تخم نارس در رحم مجاور یعنی در رحم دیگر کوسه قرار دارد، این موضوع جنین‌ها را به‌طور موقت از رحم مادر خارج کرده و به رحم دیگر منتقل می‌کند.
بعضی کوسه‌ها از اساس تعداد زیادی از تخم‌های نابارور را با هدف تغذیه بچه‌های در حال رشد تولید می‌کنند بعضی دیگر تعداد قابل‌توجهی از تخم‌های بارور را تولید می‌کنند، اما فقط یک تخم جان سالم به در برده که به‌عنوان قوی‌ترین جنین یا نوزاد، بقیه تخم‌ها را می‌خورد. گونه‌هایی از کوسه که میتوان چنین پدیده‌ای را در رفتار آن‌ها مشاهده کرد، کوسه سفید، کوسه ماکوس باله کوتاه و کوسه ببر شنی است.
دندان‌هایی برای تمرین شکار دردوران جنینی
همان‌طور که اشاره شد، جنین کوسه‌ها از همان ابتدا دارای دندان‌های تیز کوچکی‌اند که به آن‌ها کمک می‌کند بتواند تخم‌ها یا جنین‌های نارس را بخورند. این تخم‌ها سرشار از موادپروتئینی است که به‌طور مداوم در رحم مادر ذخیره می‌شود. درواقع رحم کوسه مادر پر از هزاران تخم زرد است که ذخیره‌غذایی برای کوسه‌های درحال رشد را تامین می‌کند. آنچه که درباره جنین کوسه‌ها میتوان گفت آن است که آن‌ها شبیه به یک دستگاه خورنده‌اند و این جنین‌ها از همان دوران جنینی دارای دندان هستند و درواقع از همان دوران پیش از تولد شکار را تمرین می‌کنند.
از نظر وضعیت، استحکام و رشد دندان، کوسه‌ها شرایطی دارند که شاید بیشتر ما آرزو داشتیم از این نظر به کوسه‌ها شباهت داشتیم.
طبق یافته‌های علمی، دندان کوسه ریشه ندارد از این رو هریک از دندان‌ها به هنگام خوردن غذا ممکن است به سادگی کنده شوند. به دلیل همین سستی درریشه، کوسه‌ها ممکن است در هر هفته یک دندان از دست بدهند. اما این مسئله کوچک‌ترین مشکلی درزندگی و روال عادی شکار کوسه‌ها ایجاد نمی‌کند. زیرا دندان‌های کوسه به صورت کمربندی پشت سرهم ردیف شده‌اند. بنابراین ظرف یک روز دندان دیگری می‌تو‌اند جای دندان از دست رفته را بگیرد. بیشتر کوسه‌ها پنج ردیف دندان دارند و حتی جنین کوسه‌ها هم به ازهمان بدو تولد دارای تمام دندان‌های طبیعی خود هستند. دندان کوسه متشکل از فلوراید است و دربرابر اسیدها به شدت مقاوم است.
با این حال باوجود تفاوت‌های زیاد بین دندان انسان و کوسه، ساختار درونی دندان انسان و کوسه هردو از ماده معدنی نرمی به نام «دنتین» ساخته شده‌است. همچنین دندان انسان و کوسه هردو به‌شدت سخت هستند.
اما دندان در بین همه گونه‌های کوسه همانند نبوده و تفاوت‌های بسیاری با هم دارند. بعضی کوسه‌ها همانند «کوسه‌های ماکو» دارای دندان‌های بسیار تیزند درحالی‌که کوسه‌های سفید دارای دندان‌های سه گوشه و زاویه‌دار هستند. براساس نوع و شکل دندان شکار هریک از این کوسه‌ها نیز با هم متفاوت است. یک «کوسه ساندویچ» ممکن است در طول عمر خود حدود 35 هزار دندان داشته باشد. با این حال بعضی کوسه‌های کوچک‌تر فاقد دندان‌اند و معمولا از ماهیان بسیار کوچکی تغذیه می‌کنند. بعضی کوسه‌های کوچک فقط دهان خود را باز می‌کنند تا آبزیان شناور در جریان آب را ببلعند.
غول‌های کهنسال بی استخوان
درعوض کوسه‌ها فاقد استخوان‌اند و اسکلت آن‌ها عمدتا از نوعی فیبر و موادی ساخته شده که گوش و نوک بینی انسان هم از همان جنس است.
کوسه‌ها ازقدیمی‌ترین موجودات دراقیانوس‌ها هستند نوعی از آن‌ها به نام کوسه نهنگ‌ها ممکن است تا 2/12متر طول و تا 40 تن وزن داشته باشند. «کوسه باسکی» دومین ماهی بزرگ جهان محسوب می‌شود که ممکن است تا 32 پا درازا و پنج تن وزن داشته باشند. همچنین پوست این غول‌های کهنسال، یعنی کوسه نهنگ‌ها بر اساس طرح و الگوی نقطه‌ها یا خال‌هایی که روی پوست‌شان وجوددارد، همانند اثر انگشت در انسان است. یعنی الگوهایی منحصربه‌فرد و تکرار نشدنی‌اند که این کوسه‌ها را حتی از کوسه‌های دیگر درهمین دسته مجزا می‌کند.
آلودگی، صیادی وخطر انقراض
با وجود قدمت و بزرگی جثه و دندان‌های تیز، استراتژی‌های متنوع تولید مثل، چشمان تیزبین با قدرت تشخیص بالا در تاریکی، قدرت تشخیص امواج الکتریکی و همه مزایایی که طبیعت به این جانوران قدرتمند اقیانوس‌ها داده، این جانوران نیز درسال‌های اخیر به دلیل شکار بی‌رویه و آلودگی‌های ناشی از ورود زباله‌ها به اقیانوس، دروضعیت خطر و انقراض قرار گرفته است.
کارشناسان اعلام کرده‌اند ماده‌ای به نام «بی‌فنیل پلی کلر»یکی از آلایندههای یافت شده در بدن کوسه نهنگ‌های قاتل است اما فهرستی طولانی از آلایندههای شناخته شده و نیز مواد نامعلوم دیگر در بدن این جانوران تهیه شده است. همچنین عوامل مخرب و تهدیدهای دیگری برای این کوسه نهنگ‌ها وجود دارد که از جمله آن‌ها میتوان به از دست رفتن جانورانی اشاره کرد که طعمه‌های اصلی برای شکار و تغذیه این کوسه‌ها هستند. کاهش تعداد ماهیانی چون همچون ماهی تن و به‌طور کلی صید بیش از حد ماهی‌ها و همچنین افزایش آلودگی صوتی در زیر آب‌ها اشاره کرد. کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند در طول صدسال گذشته 90درصد از کوسه های جهان ناپدید شدند که دلیل عمده آن صید بی‌رویه این جانداربوده است.
سال گذشته درایران نیز مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر با اعلام کشف لاشه های صدها قطعه کوسه ماهی تلف شده در سواحل جزیره شیف، در این استان، نسبت به انقراض نسل این جانوران در منطقه خلیج فارس هشدار داد.
به گزارش ایرنا به نقل از «حسین دلشب» بعضی صیادان با هدف استفاده از دم و باله کوسه‌ها که به تعبیر آن‌ها تقویت‌کننده است، اقدام به صید این آبزی کرده و لاشه آن‌ها را به دلیل ترس از جریمه شدن در آب دریا رها می‌کنند که این لاشه ها با امواج دریا به ساحل می‌آیند.
سازمان حفاظت محیط‌زیست در مصوبه سال 1393 صید کوسه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان را که در سال‌های اخیر به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت و صید بی‌رویه در خطر انقراض قرار گرفته‌اند ممنوع اعلام کرده است.
