تنها حشره‌ای که به انسان خوراک می‌رساند
زنبورعسل، تنها حشره‌ای است که تولیداتش به‌عنوان غذا از انسان نیز مصرف می‌شود. زیرا عسل حاوی تمام مواد ضروری مانند انواع آنزیم‌ها، ویتامین‌ها، موادمعدنی و آب است که برای ادامه بقا حیاتی است. علاوه براین که دارای مقادیر بالایی آنتی‌اکسیدان است که در بهبود عملکرد مغز اهمیت بسیار دارد.
دوچشم مجهز به هزاران لنز
زنبورهای عسل دارای شش پا و دو جفت بال، یک کیسه شهد و یک معده هستند اما مهم‌ترین و شگفت‌آورترین عضو بدن زنبورها چهارچشم آن‌هاست. آن‌ها دارای دوچشم هستند که هریک، درواقع ترکیبی از هزاران لنز بسیار ریز است که در دو طرف سرآن‌ها کار گذاشته شده است. همچنین دو چشم معمولی نیز در بالای سردارند.
بویایی با قدرت تشخیص 170 بو
حس بویایی درزنبورها درمقایسه با مگس میوه که تنها 62 و پشه که تنها 79 گیرنده برای انواع بوها و طعم‌ها دارند، قدرتی استثنایی است. زیرا زنبور دارای 170 گیرنده حسی است که 170 نوع بو و رایحه مختلف را از هم تشخیص می‌دهد. توانایی بویایی شگفت‌آور آن‌ها شامل درک،دریافت سریع و دقیق سیگنال‌ها، ارتباطات اجتماعی درون کندو و نیز تشخیص و شناسایی انواع بوها و رایحه‌ها برای یافتن غذاست.
حس بویایی زنبورها به قدری دقیق است که می‌تواند هزاران گونه مختلف از گل‌ها را از هم متمایز کرده و گرده یا شهد هرگل را از ده‌ها متر دورتر تشخیص دهد.
حرکت بال‌ها؛ 700بار درثانیه
صدای وزوز زنبورها صدایی است که بر اثر حرکت مداوم بال‌ها ایجاد می‌شود. حرکت بال درزنبورها به‌گونه‌ای باورنکردنی سریع است. به حدی که به 700 بار در ثانیه می‌رسد و همین ویژگی است که صدای وزوز را صدای خاص، مشهور و منحصربه‌فرد زنبورها کرده است. یک زنبور عسل می‌تواند تا شش مایل و با سرعت حداکثر 15مایل در ساعت پرواز کند. زنبورها در هر دقیقه 400/11 بار بال‌های خود را به هم می‌کوبند! در سال‌های اخیر دانشمندان موفق شده‌اند با استفاده از امکانات نوین پژوهشی در زمینه ایرودینامیک، دریابند که زنبورها چگونه پرواز می‌کنند و چگونه قادر به حمل بار سنگینی از انواع شهد گل‌ها هستند.
یک زنبورعسل در طول عمر خود به‌طور متوسط حدود یک تا 12/1 قاش چایخوری، عسل تولید می‌کند.
یک کندو از زنبورهای عسل، برای تامین یک کیلو عسل باید حدود 90 هزار مایل را در عمر خود پرواز کنند. این میزان برابر است با سه بار پرواز در سراسر جهان! شاید همین رقم ما را در برابر هر قطره عسل فروتن کند و اذعان کنیم که این مثل چقدر بامعناست وقتی که آدم پرکاررا به زنبور تشبیه می‌کنند و می‌گویند:«مثل زنبورکار می‌کند!»
زنبورهای عسل برای تهیه یک کیلوگرم یا یک پاوندعسل، باید شهد گل‌ها را از دو میلیون گل جمع‌آوری کنند.
یک زنبور عسل طی یک سفر برای گردآوری شهد گل‌ها حدود 50 تا 100 گل را مشاهده می‌کند.
مغز زنبورعسل، به شکل بیضی و به‌اندازه دانه کنجد است اما با وجود کوچکی دارای ظرفیت قابل‌توجهی برای یادگیری و حافظه‌ای نیرومند برای یادآوری است. به‌عنوان مثال می‌تواند محاسبات پیچیده‌ای را درباره سفر به مسافت‌های دور و همچنین کارایی فعالیت‌هایش درمورد تامین غذا انجام دهد.
زبان رقص و ارتباطات راه دور
زنبورهای عسل برای برقراری ارتباط با یکدیگر از زبان رقص استفاده می‌کنند. هنگامی که یک زنبور عسل منبع خوبی از شهد گل‌ها پیدا کند، دوباره به سوی کندو بازمی‌گردد و به زنبورهای دیگر جایی را که کشف کرده، نشان می‌دهد. او این کار را با استفاده از حرکات و رقص خاصی انجام می‌دهد که جایگاه و محل گل را در ارتباط با خورشید و کندو نشان می‌دهد. این حرکات به‌عنوان نوعی رقص پیچان شناخته شده است. درواقع زبان ارتباطی زنبورها رقص شگفت‌انگیز خاص آن‌هاست که چیزی بیش از یک حس قدرتمند از زمان، ارتباط از راه دور و جهت‌یابی است.
مادر یا ملکه‌ای بی‌تاج و افتخار
ملکه زنبورها معمولا دو یا سه سال زندگی می‌کند و تنها زنبوری است که قادر به تخم‌گذاری است. بنابراین ملکه زنبورها، درواقع مادر زنبورهاست؛ آن هم مادری که وظیفه دارد ضامن ادامه نسل بعدی زنبورهای یک کندو باشد. می‌توان گفت تاج ملکه را ما آدم‌ها برسر این زنبورگذاشته‌ایم.
ماه‌های تابستان تماما برای زنبور ماده پرمشغله‌ترین ماه‌هاست و در این دوره خاص از سال که کندو باید در حداکثر رشد و توان خود باشد، ملکه نیز در هر روز 2500 تخم می‌گذارد. ملکه همچنین کنترل می‌کند که آیا تخم‌ها ماده هستند یا نر. اگر ملکه از اسپرم ذخیره شده برای باروری تخم‌ها استفاده کرده باشد، لاروهایی که شکل می‌گیرند، ماده خواهند بود. اگر تخم نابارور بماند، لاروهایی که شکل می‌گیرند، نر خواهند بود. به عبارت دیگر زنبورهای ماده ژن‌های خود را از پدرومادر هردو به ارث می برند درحالی‌که زنبورهای نر تنها ژن‌های مادر را به ارث می‌برند. زنبورهایی که در فصل گرما تولید می‌شوند با زنبورهایی که در زمستان تولید می‌شوند، تفاوت دارد.
ملکه زنبورها ممکن است چهار تا پنج سال هم زندگی کند اما میزان تخم‌گذاری و تولید عنصر شیمیایی «فورمون» در بدن آن‌ها همراه با افزایش سن کاهش می‌یابد. بیشتر ملکه‌ها در مدت دو سال یا کمتر برکنار می‌شوند و کلنی زنبورها ملکه جوان‌تری را جایگزین ملکه قبلی می‌کنند و معمولا هر کندو تنها یک ملکه دارد. بنابراین زنبور ملکه در اصل مادری است پرکارو ملکه‌ای بی‌تاج و افتخار!
سیستم هشدار در کندو
اگر به هر دلیلی ملکه کندو گم شود و به هر دلیلی از کندو خارج شود، کلنی زنبورها در مدتی کمتر از 15 دقیقه متوجه غیبت او خواهد شد. توانایی زنبورهای عسل درشناسایی و ردیابی ملکه گم‌شده با استفاده از روش ارتباط زنبورها درون کندو است که از طریق ماده شیمیایی فورمون در بدن‌شان صورت می گیرد. این ماده شیمیایی همانند یک پیام‌رسان قوی در سراسر کندو منتشر می‌شود و به محض این‌که زنبورها وجود این ماده را با حس بویایی قدرتمند خود دریافت کنند، متقابلا این ماده را درکندو منتشر می‌کنند تا این‌که خبر فقدان ملکه به سرعت در بین کندو منتشر شود.
زنبور عسل نر اندکی بزرگ‌تر از زنبورهای کارگر است اما فاقد نیش است و کار هم نمی‌کند. تنها کاری که در طول عمرش می‌کند، جفت‌گیری است. درواقع قبل از زمستان یا زمانی که غذا کمیاب می‌شود، ملکه مادر زنبورهای نر را که همچنان زنده مانده باشند، از کندو بیرون می‌کند.
کارگران بی‌مزد ومواجب
هر کلنی زنبورعسل به‌طور متوسط 60 هزار زنبور را در خود دارد و درواقع زنبورها بزرگ‌ترین خانواده را در بین گونه‌های حیاتی دارند. از دیگر سو چنین کلنی بزرگی مستلزم بهره‌گیری از نیروی کار بزرگی است تا وظایف مورد نیاز اعضای کلنی را انجام دهد. که گردآوری شهد، گرده و آب در بیرون کندو و نیز ایجاد قطعات کوچک برای مراقبت از لارو زنبورها و تولید عسل در داخل کندو از جمله این وظایف است. زنبورهای کارگر که همه ماده هستند تمام این وظایف را برعهده دارند. زنبورهای کارگر فقط برای مدت شش هفته زندگی می‌کنند و تمام این مدت عمر را نیز به کار می‌گذرانند. آن‌ها به معنای واقعی کلمه تمام عمر، با تمام توان خود، تمام کارهای کندو را انجام می‌دهند، بی‌آن‌که درازای خدمات خود پاداشی دریافت یا مطالبه کنند!
البته گارد محافظت از کندو نیز وجود دارد که برعهده زنبورهای سرباز است که از ورود مهاجمان یا زنبورهای غریبه جلوگیری می‌کند. البته تشخیص زنبورهای غریبه هم برای این محافظان دشوار نیست زیرا هر کلنی یا کندوی عسل دارای رایحه، بوی خاص و منحصربه‌فردی است که از بوی کندوهای دیگر متفاوت است. این بو به آن‌ها کمک می‌کند که اعضای هرکندو، یکدیگر را بشناسند.
فقط ماده‌ها نیش می‌زنند
فقط زنبورهای کارگر که ماده هستند، نیش می‌زنند اما زنبورها اساسا حشره‌های مهاجمی نیستند و فقط زمانی نیش می‌زنند که احساس خطر کنند. علاوه براین به محض این‌که نیش بزنند، می‌میرند. ملکه نیز دارای نیش است اما چون از کندو خارج نمی‌شود، برای دفاع از خود از آن استفاده می‌کند. البته نیش زنبورها به‌تنهایی خطرناک و کشنده نیست و برآورد شده است که 1100 نیش زنبورلازم است تا بتواند میزان کافی ماده سمی تولید کند که منجر به مرگ شود.
زنبورعسل در همه اشکال و گونه‌ها یعنی کارگر، ملکه و نر، طی 150 میلیون سال گذشته همواره همین شیوه را در تولید عسل دنبال کرده است. زنبورها در فصل زمستان از عسل‌هایی که طی ماه‌های گرم گردآوری و تولید کرده‌اند، تغذیه می‌کنند. آن‌ها این عسل‌ها را در کندو نگهداری می‌کنند تا درعین حال اعضای کندو و ملکه را گرم نگه دارد.
دارو و غذایی که هرگز فاسد نمی‌شود
عسل همواره به‌عنوان نوعی ماده خوراکی با خواص عالی دارویی شناخته شده است. تصور می‌رود که این ماده در همه زمینه‌ها از گلودرد و سرماخوردگی گرفته تا اختلالات گوارشی، مشکلات پوستی و حتی تب یونجه کاربرد درمانی دارد.
این ماده همچنین دارای خواص ضدعفونی‌کننده است و در روزگاران گذشته تاریخی به‌عنوان یک پانسمان برای زخم‌ها مورد استفاده بود. همچنین درمان اولیه برای معالجه سوختگی‌ها و بریدگی‌ها روی پوست بدن محسوب می‌شد.
عسل ماده‌ای است که طول عمر و دوام فوق‌العاده‌ای که به‌گونه‌ای باورنکردنی تا صدها سال کیفیت خود را حفظ می‌کند. یک پژوهشگر که تصادفا کاسه‌ای عسل مربوط به دوهزار سال پیش را در یک آرامگاه متعلق به مصریان باستان، یافته بود، اظهار‌کرده که آن را چشیده و خوشمزه بوده است.
قند میوه طبیعی موجود درعسل ، یا فروکتوز و گلوکز- از جمله قندهایی هستند که به سرعت دربدن هضم می‌شوند. به همین دلیل بیشتر ورزشکاران حرفه‌ای درسطوح مختلف از عسل به‌عنوان یک ماده انرژی‌زای طبیعی استفاده می‌کنند.
توانایی عسل در جذب و حفظ رطوبت خود سبب شده این ماده همواره در دوره‌های مدید به‌عنوان ماده‌ای درمانی و زیبایی مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از عسل برای درمان مشکلات زیبایی بخشی از مراسم روزانه آرایشی و زیبایی کلئوپاترا ملکه مصر بود.
عسل به‌گونه باورنکردی سالم و دارای انواع آنزیم‌ها، ویتامین‌ها و موادمعدنی است. این تنها غذای حاوی «پینوسمبرین» است که خود نوعی آنتی‌اکسیدان است که مصرف آن بیشتر با تقویت عملکرد مغز همراه است.
انیشتین وزنبورها
جمله‌ای است مشهور، منسوب به انیشتین که گفته است:«اگر زنبورها از روی زمین ناپدید شوند، نوع بشر نیز بیش از چهار سال روی زمین باقی نخواهد ماند.»
«مایکل پوکوک» اکولوژیست شاغل در«مرکز اکولوژی و هیدرولوژی» می‌گوید: «هرچند که هیچ شواهد قطعی وجود ندارد که این گفته از انیشتین باشد اما به نظر می‌رسد که چیزی شبیه به آن از گفته‌های او باشد.»
اما حتی اگر انیشتین چنین نکته‌ای را نگفته باشد، آیا این حقیقت نیست؟ زنبور عسل با نام علمی (Apis Mellifera) نیز شناخته می‌شود که به معنی حمل‌کننده عسل است. این موجود کوچک به دلیل نقشی که در گرده‌افشانی گل‌ها و گیاهان دارد، موجودی بسیار حیاتی برای ادامه بقای هزاران گونه طبیعی دیگر محسوب می‌شود.
دکتر پوکوک که متخصص در زمینه زنبورهاست می‌گوید: «این جمله نه‌تنها درمورد زنبورها بلکه درباره همه گونه‌هایی که نقش مهمی در گرده‌افشانی گل‌ها دارند، صادق است.»
زنبورعسل از هزاران سال پیش از انسان اهلی شده و امروزه با توجه به اهمیت گرده‌افشانی درکشاورزی، نقش مهمی در اقتصاد جهان دارد.درواقع نکته جالب این است که زنبورها با این‌که نقشی منحصربه‌فرد در محیط‌زیست و ادامه بقای هزاران‌گونه از حیوان، انسان و حتی ادامه بقای گیاهان دارند، هیچ موجود یا گونه‌ای را نیز شکار نمی‌کنند.
این درحالی است که به گفته «برن بااوم» استاد گروه حشره‌شناسی دانشگاه «ایلینوی» تعداد زیادی از کندوها هر زمستان و بهار برای همیشه از دست می‌روند و بدتر آن‌که بعضی زنبورداران در ایالات متحده گزارش داده‌اند که میزان تلفات، بیش از 40درصد از جمعیت زنبورها بوده است.
