کوچ پرندگان را همه دیده و علت این کار غریزی کاملا آشکار است اما علت مهاجرت تعداد بسیاری از خانوارهای سیستان و بلوچستان چیست؟
زندگی در گذر تند بادهای خود نه تنها طبیعت بلکه سرنوشت را نیز دگرگون می کند و روزگار فراخ را آنچنان به روزگاری سرد و خشک تبدیل می کند که موجب تنگ شدن عرصه برای مردم شده و آنان را به کوچی اجباری مجبور می کند.
در انبار غله قدیم ایران که اینک به انبار تل ماسه ها تبدیل شده پدیده شوم خشکسالی بیش از 18 سال است که گلوی طبیعت را فشرده و چشمان خورشید را به آن متمرکز کرده است تا ساکنان این منطقه که پدرپیشه کشاورز و دامدار بوده اند طعم تلخ خاک های بستر هامون را در دهان ناکامی خود مزه مزه کنند.
منطقه سیستان سرحد مشترکی با کشور دوست و برادر یعنی افغانستان دارد که پس از تنگ شدن عرصه طبیعت مردم خلاق آن شروع به بهره گیری از امکان تجارت مرزی کردند و کار و بار خود را به یکباره از کشاورزی به تبادل کالا تغییر دادند.
این مردم با بهره گیری از مرز پر برکت توانستند گلیم معیشت خود را از آب دریاچه خشکیده هامون کشیده و دست در تجارت ببرند و معیشت روزگار کنند اما در سالهای اخیر به دلیل ایجاد دیوار امنیتی در مرز سیستان و افغانستان شرایط به گونه ای رقم خورد که بسیاری از مردم این دیار به سبب فشار کمبود درآمد از دیار خود مهاجرت کرده یا به صورن فصلی برای کار به سایر شهرستانها رفتند.
گرچه برخی از مردم رفته اند اما هنوز هم کوچه پس کوچه های روستاهای سیستان از جنب و جوش کودکان مملو از شور و نشاط است و زنان تنور خود را بر می افروزند و نان معروف محلی سیستان را برای شام خانواده پخت می کنند که این نشاندهنده روح مقاومت و انگیزه زیاد مردم برای ماندن در سرزمین مادری خود است.
در گذشته مردها تیشه به دوش می آمدند و دست های ضخیم و زحمتکش خود را با آب روان رودخانه می شستند، چوپان ها گله های بزرگ گوسفند و گاو را به آغل ها باز می گرداندند و نهرها و جویبارها جاری از آب روان و زلال بود اما اینک پس از خشکسالی و بسته شدن مرز در سیستان تیشه مردان همچون یک دکوری در گوشه حیاط خاک می خورد.
**مهاجرت هشت هزار خانوار در سال گذشته تائید نمی شود
محمد اربابی مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و خاک سیستان و بلوچستان چندی قبل در گفت و گو با خبرنگاران ادعا کرده بود:به دلیل کم شدن آورد رودخانه هیرمند بر اثر خشکسالی 20 سال اخیر منطقه و تغییر اقلیم، تنها در یک سال گذشته هشت هزار خانوار از این استان به استان ها و مناطق همجوار کوچ کرده اند.
تلاش زیادی کردیم تا وی یک بار دیگر در نشستی با ما (خبرنگار ایرنا) این ادعاها را تکرار کند اما از گفت و گو در این باره خودداری کرد و گفت: من در این خصوص نمی توانم اطلاعاتی به شما بدهم.
وی ادامه داد: تعداد موضوع کل مهاجرت ها باید از فرمانداری های منطقه سیستان پیگیری شود زیرا این بخش ها می توانند مطالب کامل و جامعی در اختیار خبرنگاران قرار دهند.
از وی سوال کردیم این آمار از کجا و بر چه اساسی اعلام شده است اما وی به بهانه اینکه
«شما را نمی شناسم» از ادامه گفت و گو خودداری کرد بگونه ای که اصرار ما نیز راه به جایی نبرد.
این در حالی است که از هر مسئولی سئوال کردیم آیا آمار اعلام شده از سوی مدیر آب و خاک استان را قبول دارید؟ تنها با تعجب می گفت: هشت هزار خانوار! آنهم خانوارهای سیستانی و بلوچستانی که هر کدام هشت تا 10 و حتی 15 نفر عضور دارند! چنین آماری غیر قابل باور است.
فرماندار شهرستان زهک در شمال سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: موضوع مهاجرت افراد باید منطقه ای و شهرستانی دنبال شود.
جمشید رخشانی نسب افزود: با توجه به اینکه علت اصلی مهاجرت در منطقه سیستان توقف کشاورزی بوده است و شهرستان زهک در ورودی آب قرار دارد این موضوع در این شهرستان رخ نداده است و ممکن است در سایر شهرستانها که آب به آنها کمتر می رسد رخ داده باشد.
وی تصریح کرد: گواه این موضوع نیز افزایش مشارکت سه تا چهار هزار نفری مردم این شهرستان در انتخابات هفتم اسفند در مقایسه با انتخابات دوره قبل است.
وی خاطرنشان کرد: همچنین در شهرستان زهک امکان استفاده از مرز نیز وجود دارد که این امر موجب ماندگاری مردم در این شهرستان شده است.
وی بیان کرد: من نمی توانم مهاجرت مردم از سایر شهرستان ها را تائید کنم.
فرماندار شهرستان نیمروز نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: هشت هزار خانوار عدد بسیار بالایی است و آن را تائید نمی کنم.
محمد حسن دهمرده افزود: شهرستان نیمروز حدود 10 هزار خانوار جمعیت دارد و مهاجرت این تعداد افراد از منطقه سیستان به معنی خالی شدن یکی از شهرستانهای آن است.
وی ادامه داد:ممکن است از برخی افراد از روستاها برای کار به صورت فصلی به سایر شهرها مسافرت کنند اما این به معنی مهاجرت دائمی آنان نیست.
وی بیان کرد:من چنین مهاجرتی را تائید نمی کنم زیرا در این صورت باید بسیاری از روستاهای سیستان خالی از سکنه می شد اما اینچنین نیست.
البته با نگاهی به آمار حضور مردم در انتخابات نیز می توان دید که سفر مردم به سایر شهرستان ها کمتر شده است.
هوشنگ ناظری معاون استاندار و فرماندار شهرستان ویژه زابل نیز گفت: منطقه سیستان 270 هزار نفر واجد شرایط رای دادن دارد که امسال 181 هزار نفر در انتخابات شرکت کرده اند و آمار آن نسبت به سالهای قبل رشد چشم گیری داشته و این خود نشانگر آمار اندک مهاجرت است.
**البته مهاجرت در سیستان وجود دارد
گرچه مهاجرت هشت هزار خانوار از این منطقه تائید نشد اما این موضوع به معنی نفی مهاجرت های گسترده از این منطقه نیست.
به گفته برخی از مردم این منطقه، مهاجرت ها در منطقه سیستان در مدتی چنان اوج گرفته بود که پاسگاه های مستقر در راههای از خروج خودروهای حامل اثاثیه منزل جلوگیری می کردند.
به گفته یک شاهدعینی ،یکی از ساکنان منطقه سیستان پس از اینکه پاسگاه اجازه عبور وسایل او را نمی دهد، لوازم منزل خود را در چند متری پاسگاه به آتش می کشد و از این طریق اعتراض خود را نشان می دهد.
مسلم رجحانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: هیچ کس نمی تواند موضوع مهاجرت مردم از سیستان را کتمان کند گرچه تعداد آنها هشت هزار خانوار نیست.
وی ادامه داد: مردم به دلیل نداشتن درآمد کافی و شرایط بد جوی از منطقه سیستان مهاجرت کرده اند و در صورتی که دوباره شرایط مهیا شود بازخواهند گشت.
وی افزود: هم اینک برخی از همسایگان در محله ما منزل خود را به فروش گذاشته اند اما به دلیل اوضاع بد خرید و فروش قیمت این منازل از هزینه ساخت آنها کمتر است.
با توجه به مهاجرت مردم از این منطقه دولت باید برنامه ریزی دقیقی داشته باشد.
یکی از روستاییان سیستان که خود را محمود سرگزی معرفی کرد گفت: وقتی شغلی برای تامین معاش زندگی نداریم چگونه می توانیم در این منطقه سکونت کنیم.
وی افزود: مهاجرت و رها کردن خانه و کاشانه و زمین زراعی که نیاکان ما در آنها به کشت و زرع مشغول بودند بسیار سخت و غیر قابل تحمل است اما چاره ای جز مهاجرت نداریم، از طرفی پاسگاههای مستقر در خروجی منطقه از انتقال اسباب و اثاثیه منزل جلوگیری می کنند.
وی تاکید کرد: مسئولانی که اجازه خروج نمی دهند باید شغل فراهم کنند، اگر شغل فراهم کردند و ما خواستیم مهاجرت کنیم بدترین برخوردها را بکنند.
** تدابیر دولت تدبیر و امید برای ماندگاری مردم در سیستان
دولت تدبیر و امید با کار و تلاش خود و برنامه ریزی مناسب سعی کرده تا جمعیت سیستان را تا بهتر شدن شرایط در آن حفظ کند که از نمونه های آن می توان به برخی طرح ها اشاره کرد.
* طرح آبرسانی به 46 هزار هکتار زمین زراعی به وسیله لوله
یکی از طرح های عظیم دولت یازدهم آبرسانی به 146 هزار هکتار زمین زراعی از طریق لوله در سیستان و بلوچستان است که 46 هزار هکتار آن ابتدا به دلیل شرایط خاص در سیستان در حال اجراست.
در این طرح میزان هدر رفت آب به حداقل رسیده و کشاورزی که شغل اصلی مردم منطقه است حفظ می شود.
در این طرح 46 هزار خانوار سیستانی دارای زمین هایی با فناوری آبیاری قطره ای خواهند شد.
- طرح منطقه آزاد سیستان
یکی دیگر از طرح های بسیار خوب دولت یازدهم در این منطقه تلاش برای ایجاد منطقه آزاد در آن بوده که موجب رضایت مردم شده است.
با توجه به همجواری منطقه سیستان با کشور افغانستان و توجه دولت به استفاده از ظرفیت مرزی به صورت قانونمند و هدفدار لایحه ایجاد مناطق آزاد که منطقه سیستان نیز جزء آن بود به مجلس ارائه شد اما به دلیل همراهی نکردن سایر نمایندگان در آستانه انتخابات رد شد.
به گفته برخی مسئولان ایجاد منطقه آزاد در سیستان حتمی بوده و کارهای جانمایی آن انجام و مدیر آن نیز مشخص شده است.
ایجاد منطقه آزاد در سیستان و آبرسانی به 46 هزار هکتار زمین زراعی از طریق لوله به سیستان باعث شده تا هم اینک دست نوشته های «این منزل به فروش می رسد» کمتر در شهرهای این منطقه دیده شود و ماندگاری مردم را افزایش داده است.
ایجاد کارخانه آنتیموان و کارخانه لاستیک و در نظر گرفتن تخفیف های مالیاتی برای واحد های فعال در منطقه سیستان از سایر برنامه های دولت یازدهم در آن بوده است.
علی محمد یاری یکی از ساکنان شهرستان هیرمند در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: برخی از همسایگان و اقوام به شهرستانهای دیگر رفته اند اما من از کوچ دسته جمعی به صورتی که بیان شده است خبر ندارم.
وی ادامه داد: گرچه عرصه تنگ شده اما نباید خانه و کاشانه خود را برای همیشه رها کرد بلکه باید با شرایط سخت نیز ایستادگی کرد.
وی افزود: منطقه آزاد در سیستان می تواند نجاتبخش مردم باشد و از زمانی که ندای ایجاد منطقه آزاد طنین انداز شده بسیاری از افراد که برای زندگی به گرگان رفته بودند بازگشته اند.
وی بیان کرد: طرح آبرسانی به 46 هزار هکتار زمین زراعی از طریق لوله می تواند موجب احیای زمین های خشکیده سیستان شود.
مردم صبور سیستان گرچه ناملایمت های طبیعی زیادی دیده اند اما در کوران حوادث تلخ خود را نباخته و ایستادگی کرده اند، گرچه برخی از مردم به سبب تنگی اقتصادی بار سفر بسته و رفته اند(البته نه هشت هزار خانوار) اما با صدایی، امیدی و ندایی بار دیگر برای آباد کردن زمین های خود باز خواهند گشت و سیستان را همچون گذشته گلستان می کنند و شاید اینبار به جای «این منزل به فروش می رسد» دست نوشته هایی از جنس «منزل فروشی و اجاره ای شما را خریداریم» در کوچه ها و خیابانها نصب شود اما خانه ای حتی برای اجاره یافت نشود.
