همزمان با تحولات منطقه خلیج فارس و قطع روابط دیپلماتیک برخی از کشورهای عربی با قطری ها، این سوال مطرح است که آیا ایران می تواند به شریک مهم تجاری قطر تبدیل شود؟ «دنیای اقتصاد» در گزارشی با بررسی بخش های برگزیده و مهم اقتصادی قطر، فرصت های جدید این کشور برای ایران را شناسایی کرده است. در موضوع پررنگ شدن اختلافات قطر با عربستان و دولت های عربی، جدا از نقشی که ایران در مسائل سیاسی می تواند ایفا کند، همکاری های دوجانبه و افزایش تعاملات تجاری با این کشور نیز که همواره در برابر سیاست های ضدایرانی مقاومت داشته، دارای اهمیت است. بررسی داده های آماری در یک دوره 15ساله نشان می دهد که ارزش دلاری مبادلات برون مرزی ایران و قطر بسیار پایین و در حداقل است. در این میان این فرصت برای ایران فراهم است تا در کنار سایر رقبا، سهم خود را در مبادلات غیرنفتی با قطر به خصوص در گروه کالاهایی چون چدن، آهن، فولاد، محصولات شیمیایی آلی، گچ، آهک، سیمان، محصولات لبنی و ... افزایش دهد. در کنار این موارد، همکاری در حوزه انرژی، سرمایه گذاری های مشترک، جذب سرمایه های سرمایه گذاران قطری، تعاملات دوجانبه بخش خصوصی ایران و قطر، فعالیت در حوزه کشاورزی و توسعه تعاملات گردشگری از دیگر زمینه های همکاری با قطری ها به حساب می آید.
آیا ایران می تواند به شریک مهم تجاری قطر تبدیل شود؟ این سوال در حالی مطرح می شود که مناقشه قطر با 5 کشور عربی شامل عربستان، امارات، بحرین، مصر و لیبی کلید خورده و البته کشورهای دیگر نیز به این ائتلاف علیه قطر پیوسته اند. با توجه به میزان واردات قطر و تامین نیاز این کشور از کشورهای نام برده به‌خصوص عربستان و امارات، فرصت های جدیدی برای ورود به بازار قطر در اختیار سایر شرکای تجاری آن قرار گرفته است. ایران نیز یکی از کشورهایی است که می‌تواند از این فرصت استفاده کند. البته مشابه این بحران را سال گذشته بین روسیه و ترکیه شاهد بودیم که حاصل آن گشوده شدن بازاری بزرگ به روی ایران بود. اما این فرصت به‌دلیل وجود برخی چالش ها از بین رفت و صادرکنندگان ایرانی نتوانستند از فرصت طلایی به دست آمده استفاده کنند.
حال با توجه به ائتلافی که علیه قطر در بین برخی از کشورها شکل گرفته، بازاری کوچک تر از بازار روسیه پیش روی ایرانی ها قرار دارد و فرصتی دیگر برای صادرکنندگان مهیا شده است. قطر چهاردهمین شریک تجاری ایران است. اما پتانسیل خوبی برای افزایش مراودات تجاری بین دو کشور موجود است. حال با توجه به بحران به‌وجود آمده، «دنیای اقتصاد» در گزارشی به بررسی فرصت‌های تجاری با قطر پرداخته است.
** تجارت قطر با کشورهای ائتلاف عربی
هرچند قطر کشوری ثروتمند محسوب می شود که دارایی های زیادی را در دنیا در اختیار دارد، اما با این وجود این کشور برای تامین برخی از نیازهای خود همچنان به سایر کشورهای دنیا وابسته است. امارات بزرگ ترین شریک تجاری قطر و عربستان سعودی دومین شریک تجاری آن در جهان هستند. این دو کشور از جمله کشورهایی هستند که این روزها سر ناسازگاری با قطر دارند. آمارها نشان می دهد کالاهایی همچون لبنیات، تخم مرغ، عسل، محصولات آهن، فولاد، پلاستیک، حیوان زنده، تجهیزات الکترونیک، صابون، روغن، شمع، نوشیدنی، غلات، افزودنی ها به‌شیر، گوشت، سنگ، گچ و سیمان از سوی عربستان به قطر صادر می شود. همچنین اصلی ترین کالاهای صادراتی امارات به قطر عبارتند از: مروارید، سنگ ها و فلزهای گرانبها، رآکتور و سایر تجهیزات هسته ای، نمک، سولفور، خاک، سنگ، گچ، آهک و سیمان، تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی، وسایل نقلیه غیر از قطار، آهن و فولاد، مس و محصولات وابسته به آن، پوشاک و زیورآلات، عطر و لوازم آرایشی-بهداشتی، محصولات سنگی، گچی، سیمانی و میکائی. بحرین نیز کالاهایی نظیر سنگ آهن، تفاله و خاکستر، سوخت های معدنی و تولیدات تقطیری، مروارید، سنگ ها و فلزهای گرانبها، آلومینیوم و محصولات وابسته به آن، انواع نوشیدنی و سرکه، مبل، لوازم روشنایی و تجهیزات پیش ساخته، رآکتور و سایر تجهیزات هسته ای، وسایل نقلیه غیر از قطار، پلاستیک و مواد وابسته به آن و محصولات آهن و فولاد را به قطر صادر می‌کند. مصر به عنوان یکی دیگر از تحریم‌کنندگان قطر هم تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی، مبل، لوازم روشنایی و تجهیزات پیش ساخته، سبزیجات و ریشه های خاص، میوه جات و آجیل، پلاستیک و محصولات وابسته به آن، سوخت های معدنی و تولیدات تقطیری، میوه و سبزیجات فرآوری شده، لبنیات، تخم مرغ و عسل و محصولات سنگی، گچی، سیمانی و میکائی را به این کشور صادر می کند.
** فرصت تجارت با قطر
در زمینه بازرگانی و اقتصادی، ایران می تواند راه را برای خروج قطر از محاصره اقتصادی - ارتباطی فراهم کند و این فرصت بزرگی برای بازرگانان و تجار ایران است که به خصوص در حوزه تامین مواد غذایی و کشاورزی قطر (مایحتاج روزانه) گام بردارند؛ اتفاقی که به رونق بنادر و کشتیرانی ایران به خصوص در استان بوشهر (بندر بوشهر) می انجامد. قطر یک کشور کوچک در شرق شبه جزیره عربستان است و تنها مرز زمینی را با عربستان دارد. سایر مرزهای قطر از طریق دریا با بحرین، امارات و ایران است. حالا در شرایطی که عربستان، بحرین و امارات مرزهای زمینی، آبی و هوایی خود را روی این کشور بسته اند تنها مرز این کشور به‌سوی جهان ایران است، اتفاقی که می تواند برای تامین مایحتاج این کشور و دسترسی آن به کشورهای دیگر یک فرصت بزرگ محسوب شود.
فقط کافی است به این نکته توجه شود که پیش از این روزانه 600 تا 800 کامیون به صورت میانگین از گذرگاه ابوسمره (مرز زمینی قطر و عربستان) عبور می کردند و معمولا کالاهای ضروری از جمله تره بار و کالاهای کشاورزی را به قطر می بردند. با توجه به توقف این ارتباط، این مناقشه می تواند فرصت جدیدی برای تجار ایرانی باشد تا از طریق لنج و دریا کالاهای ضروری را به این کشور برسانند و جای آن 800 کامیون روزانه کالای ضروری، تره بار و... را پر‌کنند. ایران نزدیک به 250 کیلومتر مرز آبی (دریایی) با قطر دارد و از شمالی ترین نقطه خاک قطر (شهر الرویس) تا ساحل بندر دیر در استان بوشهر حدود 185 کیلومتر فاصله است.
همکاری های دوجانبه در حوزه «انرژی»، «سرمایه گذاری های مشترک»، «جذب سرمایه های سرمایه گذاران قطر»، «تعاملات دوجانبه بخش خصوصی»، «فعالیت در حوزه کشاورزی»، «توسعه تعاملات گردشگری» و «توسعه تبادلات غیرنفتی» از جمله مهم ترین زمینه های همکاری دو کشور همسایه ایران و قطر به‌شمار می روند. آمارهای جهانی نشان می دهد قطر با داشتن بالاترین درآمد سرانه در سطح جهان، ثروتمند‌ترین کشور دنیا محسوب می شود؛ این موضوع به معنای توان بالای فعالان اقتصادی این کشور در سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی است. در مقابل، ایران از یکسو توان بالایی برای جذب سرمایه گذاران خارجی، به ویژه سرمایه گذاران قطری دارد و از سوی دیگر یکی از مهم ترین عرضه کنندگان محصولات کشاورزی از جمله سبزیجات، پسته و خرما است و توان بالقوه بالایی در تامین بخش قابل‌توجهی از نیاز بازارهای مصرفی قطر دارد.
در همین راستا کاوه زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: بازار قطر بازار خوبی برای مواد غذایی ایرانی محسوب می شود و ما می توانیم تمام مایحتاج قطری ها را تامین کنیم. گوشت، مرغ، صیفی جات، لبنیات و نان از جمله اقلامی است که قابلیت ورود به این بازار را دارد. صادرات از ایران به قطر از دو مسیر دریایی و هوایی قابل انجام است. برخی از کالاها که تاریخ مصرف کوتاهی دارند می توانند از طریق هوایی به قطر فرستاده شوند و سایر کالاها نیز از راه دریایی. اما در این خصوص مشکلی وجود دارد و آن هزینه حمل ونقل است. از این رو به نظر می رسد که دولت باید از مشوق های لازم برای ورود به بازار قطر استفاده کند. یکی از این مشوق ها می تواند تقبل هزینه حمل ونقل باشد. از سوی دیگر نیاز است با توجه به تجربه از دست دادن بازار روسیه، دولت مسوولیت این کار را به نیروهای جدید و تازه نفس واگذار کند. حتی در این باره می تواند با اعتماد به بخش خصوصی، ورود به بازار قطر را به این بخش بسپارد. از دست دادن بازار روسیه باید درس عبرتی برای تمامی متولیان تجارت اعم از دولتی و بخش‌خصوصی باشد. زرگران ادامه می‌دهد: البته بازار روسیه و قطر با یکدیگر متفاوت هستند. در روسیه با بازاری مواجه بودیم که متکی به مواد کشاورزی بود. اما در قطر بازاری داریم که بر محصولات نهایی تکیه می کند. خوشبختانه در این خصوص ایران حرفی برای گفتن دارد. در حال حاضر محصولات لبنی ایران در فروشگاه های کشورهایی همچون امارات موجود است. شکلات و کیک و بیسکویت ایرانی نیز ظرفیت قابل توجهی برای صادرات دارند. انواع نان های صنعتی نیز هم از جانب ما قابلیت صادرات دارد و هم قطری ها خواهان آن هستند و تنها در همین یک کالا، قطر حدود 58 میلیون دلار واردات داشته است. وی همچنین از اعلام آمادگی شرکت های ایرانی برای ورود به بازار قطر خبر می دهد.
** ایران چه کالایی را به قطر صادر می‌کند؟
براساس داده های گمرک ایران، گروه کالایی «مصنوعات از چدن»، «آهن یا فولاد»، «حیوانات زنده»، «محصولات شیمیایی‌آلی»، «گچ»، «آهک»، «سیمان» و «چربی ها و روغن های حیوانی یا نباتی» بیش از 73 درصد صادرات ایران به قطر را تشکیل می دهند که می توان گفت مزیت‌های صادرات غیرنفتی ایران به قطر محسوب می شوند. این در حالی است که براساس این گزارش برای توسعه بازار قطر نیاز است از دیگر سیاست های کاربردی برای توسعه صادرات غیرنفتی از جمله افزایش تنوع در اقلام صادرات غیرنفتی به بازارهای قطر استفاده کرد؛ در این راستا چند راهبرد قابلیت اجرا دارند. «تنظیم موافقت نامه‌های تجارت آزاد و ترجیحی بین دو کشور»، «توسعه تعاملات و همکاری های سیستم‌های بانکی»، «تشکیل صندوق مشترک تضمین صادرات برای تامین مالی صادرات»، «ایجاد مراکز تجاری ایرانی در قطر»، «ایجاد بستر مراودات دو سویه بین بازرگانان ایران و قطر»، «توسعه و تقویت خطوط دریایی و هوایی»، «نظارت و ارتقای کیفیت محصولات عرضه شده به بازارهای قطر مطابق با استانداردهای جهانی» و «توسعه هدفمند بازاریابی موثر در بازارهای قطر و شناساندن کالاهای ایرانی» از جمله راهبردهایی هستند که باید در جهت توسعه روابط این دو کشور به کار گرفته شوند.
