صحبت‌های رئیس جمهور درباره آزادی مطبوعات
در مراسم افتتاحیه بیست‌ودومین نمایشگاه مطبوعات، حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان از امنیت اهالی رسانه و قلم‌های شکسته و دهان‌های بسته سخن گفت. «اگر خود اصحاب رسانه امنیت نداشته باشند و دل‌نگران امنیت خود، راه خود، شغل و قلم خود باشند چگونه می‌توانند امنیت بیافرینند؟»
او در سخنانش رسانه را یکی از عوامل اصلی توسعه برشمرده و اظهار کرده بود که «از قلم شکسته و دهان بسته کاری ساخته است؟ نشکنیم قلم‌ها را به بهانه‌های واهی، نبندیم دهان‌ها را با بهانه‌های غیراساسی. بگذاریم در این جامعه آزادی باشد و بگذاریم آزادی مسئولانه باشد».
روحانی همچنین از رانت اطلاعاتی در فضای رسانه‌ای کشور سخن گفته بود؛ «رانت اطلاعاتی را کنار بگذاریم. چطور از پرونده‌ای، یک روزنامه‌ای زودتر از رئیس آن قوه خبر دارد؟ رانت اطلاعاتی برای جامعه ما بلاست؛ البته مردم خوب می‌فهمند و خوشحالم که مردم پاسخ درستی می‌دهند. آنها متوجه امور هستند».
رئیس دولت یازدهم در بخش دیگری از سخنانش به وظایف دولت در برابر مطبوعات و رسانه‌ها نیز اشاره کرده بود؛ «دولت دو کار مهم را در دستور دارد. نظام رسانه‌ای که مانند نظام پزشکی مهم است که در حال آماده شدن است تا به مجلس برود. بسیاری از تخلفات را آن‌جا می‌توان رسیدگی کرد. قانون مطبوعات تغییراتی لازم دارد که مشغول بررسی در دولت هستیم و در صورتی که تکمیل کنیم به مجلس می‌فرستیم و این قدم مهمی است. در زمینه یارانه هم اگر کمی عقب هستیم همین امروز بعد از اینجا به سازمان برنامه و بودجه دستور می‌دهم که بتوانیم امسال یارانه مطبوعات را جبران کنیم».
اما این سخنان روحانی در رسانه با تحلیل‌های گوناگونی مواجه شد؛ عده‌ای سخنان رئیس جمهور درباره آزادی رسانه‌ها در آخرین نمایشگاه مطبوعات دولت یازدهم را به انتخابات پیش‌رو نسبت دادند و برخی این صحبت‌ها را تنها گلایه‌ای از هجمه‌های رسانه‌های منتقد دولت یازدهم برشمردند.
نقش موثر فضای مجازی در رویدادهای رسانه‌ای، سیاسی، اجتماعی و ...
مرور رویدادهای مهم گذشته نشان می‌دهد که رسانه‌های اجتماعی به عنوان یکی از سریع‌ترین راه‌های اطلاع‌رسانی در چند سال اخیر، نقش مهمی در ایجاد یا تغییر جریان‌های رسانه‌ای، سیاسی، اجتماعی و ... نه تنها کشور ما بلکه دنیا داشته‌اند. از تغییر سرنوشت کودتای ترکیه گرفته تا حضور متداوم و پُررنگ ترامپ در توئیتر و اعلام مهمترین مواضع سیاسی دولت نوپای آمریکا از طریق این رسانه اجتماعی از جمله نمودهای بین‌المللی تاثیرات رسانه‌های اجتماعی در جریان‌های مختلف بوده است.
حضور پر سر و صدای داعش در خاورمیانه، حمله انتحاری در فرودگاه آتاترک ترکیه، حمله تروریستی در شهر نیس فرانسه، کودتا در ترکیه، حمله تروریستی در مونیخ و ... از جمله اتفاق‌های مهمی بود که سال گذشته فضای رسانه‌ای دنیا را ملتهب کرد. در این میان شبکه‌های اجتماعی نقش بسیار مهمی را ایفا کردند؛ از اطلاع‌رسانی با سرعت بالا از طریق فیلم و تصویر و گفت‌وگوی اسکایپی با اردوغان که باعث تغییر سرنوشت کودتای ترکیه شد گرفته تا انتشار اخبار و تصاویر جعلی و ایجاد التهاب و ناامنی بیشتر که آخرین نمونه آن عکسی است که به اشتباه در شبکه‌های اجتماعی به حادثه تروریستی مونیخ نسبت داده می‌شد، در حالی که این عکس مربوط به بیش از دو ماه پیش و یک مانور ضدتروریستی در یک مرکز خرید در لندن بود.
در این میان تاثیر حضور شبکه‌های اجتماعی باعث شد تا عده‌ای دست به قلم شوند و در مقاله‌هایی علمی درباره تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر تروریسم بنویسند؛ حضور تروریست‌ها در دنیا امروز به یک مساله جهانی تبدیل شده است و نه تنها سیاسیون بلکه افراد عادی هم درگیر آن شده و اظهارنظر می‌کنند. پیشتر نیز اتفاقات تروریستی شدیدی در دنیا اتفاق می‌افتاد که شاید به دلیل گستره پایین رسانه‌های رسمی نسبت به شبکه‌های اجتماعی تازه نفس، آنچنان که باید مورد واکنش و تقبیح عامه مردم در دنیا واقع نمی‌شد.
در ایران نیز شبکه‌های اجتماعی در جریان‌های گوناگون داخلی تاثیرات بسزایی داشته‌اند؛ به طوری که صالحی‌امیری پس از تکیه زدن بر صندلی وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی بسیار بر اهمیت این رسانه‌های اجتماعی تاکید و از رویکرد حذف این رسانه‌ها انتقاد کرد. در آخرین روزهای سال گذشته صالحی امیری در سخنانی اظهار کرده بود که «فضای مجازی حوزه دستور و اجبار و بخشنامه نیست، بلکه حوزه باورهاست».
او همچنین درباره‌ی رویکردی که باید در حوزه فضای مجازی اتخاذ شود، گفته بود «ما امروز باید این واقعیت فضای مجازی را در جهت تقویت فرهنگ دینی و ملی خودمان به کار بگیریم و به بخش تولید و توزیع محتوا بیشتر توجه کنیم و به همین خاطر معتقدم که باید جهش و جنبشی برای تولید محتوا صورت بگیرد و به سرعت از حواشی عبور کنیم».
گذری بر بیست‌دومین نمایشگاه مطبوعات
نمایشگاه مطبوعات به نوعی بزرگ‌ترین گردهمایی رسانه‌ای در کشور ما محسوب می‌شود و به همین خاطر هم از اهمیت زیادی برخوردار است.
بیست‌ودومین نمایشگاه مطبوعات در سال ۹۵ با شعار «شفافیت، صداقت» از ۱۴ تا ۲۱ آبان ماه در مصلی تهران برگزار شد. به گفته حسین انتظامی، معاون امور مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نمایشگاه بیست و دوم با ۳۰ درصد افزایش حضور رسانه‌ها نسبت به سال ۹۴ همراه بوده است.
در نمایشگاه مطبوعات سال گذشته ۲۳ موسسه مطبوعاتی و ۱۳ خبرگزاری عمومی حضور داشتند و ۶۲۰ غرفه جانمایی شده بود.
همچنین در مراسم اختتامیه بیست‌ودومین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها، اسامی برترین غرفه‌های نمایشگاه معرفی شد که ایسنا و تسنیم توانستند عنوان برترین غرفه در بخش خبرگزاری‌ها را به خود اختصاص دهند.
حواشی ناتمام تعاونی مطبوعات
منتقدان تعاونی مطبوعات معتقدند، ابهام‌های زیادی درباره‌ی این تعاونی وجود دارد؛ از درآمدهای این نهاد گرفته تا نحوه انتخابات اعضای هیات مدیره تعاونی و انتشار نیافتن اساسنامه مشخص بر روی سایت، آن هم با توجه به تاکید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات.
انتخابات تعاونی مطبوعات به دلیل عدم اطلاع‌رسانی به موقع و درست از مدت‌ها پیش از برگزاری انتخابات مورد انتقاد برخی از اهالی رسانه واقع شده بود که این انتقادات منجر به ایجاد حواشی در مراسم انتخابات نیز شد و درنهایت به دلیل تصویب نشدن اساسنامه، این انتخابات در تاریخ ۲۴ مهر ماه به سرانجام نرسید.
در این میان بهبهانی‌نیا، رئیس هیات مدیره تعاونی مطبوعات در گفت‌وگویی که با ایسنا داشت، درباره‌ی این حواشی اظهار کرد: وقتی عده‌ای نمی‌توانند پیشرفت سازمانی را تحمل کنند، این چنین حرف‌هایی هم زده می‌شود. ما در تعاونی مطبوعات نزدیک به دو هزار عضو داریم و طبیعی است که از این میان تعدادی هم مخالف باشند.
۷ بهمن ماه بار دیگر انتخابات هیات مدیره تعاونی مطبوعات برگزار شد و این بار با رأی مدیران مسئول حاضر در انتخابات، اعضای جدید هیات مدیره انتخاب شدند؛ اما چند روز بعد شکایت‌هایی به منظور ابطال این انتخابات طرح و قرار شد (۱۸ بهمن ماه) در اتاق تعاون استان تهران به آنها رسیدگی شود؛ اما این جلسه به دلایلی برگزار نشد و قرار شد در روزهای آینده به این پرونده رسیدگی شود؛ این در حالی است که هنوز نتیجه قطعی اعلام نشده است و تعاونی مطبوعات همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برد.
داستان تلخ شلاق خوردن یک خبرنگار
۲۵ خرداد ماه سال ۹۵ یک خبرنگار نجف‌آبادی، خبری را با مضمون توقیف ۳۵ دستگاه موتور سیکلت دانش‌آموزان یکی از هنرستان‌های این شهر منتشر کرد. رسانه این خبرنگار در ادامه جوابیه‌ای از دستگاه مربوطه در تکذیب آن خبر مبنی بر اینکه تعداد موتور سیلکت‌های توقیف شده، هشت دستگاه بوده است، منتشر کرد. اما باز هم برای این اشتباه خبرنگار حکم شلاق صادر و حتی اجرا شد!
مجازات بدنی خبرنگار برای یک اشتباه ساده به نوعی اتفاقی جدید و البته دردناک محسوب می‌شود؛ اتفاقی که شاید خیلی از ما در وهله نخست شنیدن یا خواندن این خبر، آن را باور نکردیم؛ اما خیلی زود این خبر در شبکه‌های مجازی و به ویژه میان اهالی رسانه دست به دست شد و با پیگیری‌های خبرنگاران و پرداختن برخی رسانه‌های رسمی به آن، مزه تلخ واقعی بودن آن را چشیدیم.
بسیاری از اهالی رسانه و به ویژه پیشکسوتان این عرصه در واکنش به این اقدام مطالبی نوشتند. علی‌اکبر قاضی‌زاده، محمد بلوری و هوشنگ اعلم که از روزنامه‌نگاران با سابقه مطبوعات می‌شوند، در گفت‌وگوهایی که با ایسنا داشتند، از تلخ بودن این اتفاق سخن گفتند.
توقیفی‌ها
سال ۹۵ برای برخی از اهالی رسانه چندان خوشایند نبود و برای برخی هم پر از امید؛ سالی که خیلی‌ها توقیف و خیلی‌ها بار دیگر منتشر شدند.
روزنامه «قانون» به دنبال شکایت سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از سوی دادستانی توقیف و پس از ۱۲۳ روز توقیف، اول آبان ماه با حکم شعبه ۶ دادگاه کیفری یک تهران رفع توقیف شد.
نزدیک به ۱۰ خبرگزاری و پایگاه اطلاع‌رسانی نیز در نیمه نخست سال گذشته فیلتر شدند که از جمله آنها می‌توان به خبرگزاری‌های «موج» و «برنا» و سایت «معماری نیوز» اشاره کرد.
علی جنتی (وزیر ارشاد وقت) علی جنتی در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا درباره فیلترینگ سایت‌ها و خبرگزاری‌ها، گفته بود «دستور فیلترینگ این سایت‌ها از سوی مقامات قضایی صادر شده است و نه از سوی کمیته مصادیق مجرمانه. به طور کلی در بحث فیلترینگ دو راه وجود دارد؛ یکی از طریق کمیته تعیین مصادیق جرایم رایانه‌ای است که این کمیته از ۱۳ عضو تشکیل شده و در آن نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی، وزرا، نیروی انتظامی و ... حضور دارند. مجموع اکثریت آرای این کمیته می‌تواند به فیلتر شدن یک سایت خبری یا خبرگزاری منجر شود. اما راه دیگر طبق قانون از طریق مقامات قضایی صورت می‌گیرد که در صورت تشخیص خلاف، می‌توانند تصمیم به فیلتر کردن یک سایت بگیرند. این موارد اخیر هم در کمیته تصویب نشده و از طرف مقام قضایی اعلام شده است».
همچنین ماهنامه تخصصی «صنعت سینما» پس از ۱۴ سال انتشار مداوم، با شماره ۱۶۵ (پانزدهم فروردین ۱۳۹۵- ویژه کمدین‌های سینمای کلاسیک) توقف انتشار خود را اعلام کرد.
رسانه‌ای‌ها پیشتاز برگزاری انتخابات الکترونیکی کشور
۲۵ مهرماه اولین انتخابات الکترونیکی کشور برای انتخابات اعضای هیات نظارت بر مطبوعات برگزار شد.
علی جنتی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت) با حضور در دبیرخانه هیات نظارت بر مطبوعات، از روند برگزاری انتخابات الکترونیکی نماینده مدیران مسؤول در هیات نظارت بازدید کرد و درباره روند برگزاری انتخابات الکترونیک در جمع خبرنگاران گفت: تاکنون خوشبختانه استقبال خوبی از سوی مدیران مسؤول رسانه‌ها شده است و تعدادی از آنها در این انتخابات شرکت کردند. خوشبختانه این انتخابات به صورت الکترونیک برگزار می‌شود که خیلی اطمینان‌بخش است. در مطبوعات به تفصیل در این باره بحث شده بود که بتوانیم برای انتخابات یک سیستم ایمن را تبیین کنیم و خوشبختانه با همکاری دوستانی که در حوزه آی‌تی فعالیت دارند این امر تحقق پیدا کرده است.
آبروریزی‌های مجازی ایرانی‌ها
حضور نامتعارف برخی از کاربران اینترنتی ایرانی در صفحات شخصی افراد مشهور که در سال گذشته واکنش‌های جهانی به همراه داشته است، تبدیل به یک جریان رسانه‌ای شد.
برخی از کارشناسان رسانه معتقدند، رسانه‌های اجتماعی باعث شده که هر انسان یک رسانه انفرادی در اختیار داشته باشد، اما لازمه‌ی برخورد صحیح با این امکان، بهره‌مندی از سواد رسانه‌ای کافی است که بسیاری از این کاربران فاقد آن هستند.
در سال گذشته کاربران ایرانی بارها به صورت دسته جمعی و بعضا با قرارهای از پیش تعیین شده به صفحات شخصی افراد مشهور هجوم بردند. البته این گونه اقدامات در سال های گذشته نیز صورت می‌گرفت، اما در سال ۹۵ به برکت حضور پّررنگ کاربران ایرانی در اینستاگرم، بیش از پیش شاهد این حملات بودیم.
آنهایی که از میان ما رفتند ...
آخرین روزهای سال گذشته، کمال حاجی‌پور از همکاران پیشین تحریریه ایسنا، درگذشت. او پس از تحمل چند سال مراحل درمانی بیماری تومور مغزی، صبح روز پنجشنبه (۵ اسفند) دار فانی را وداع گفت.
کمال حاجی‌پور از سال ۸۱ در ایسنا فعالیتش را به عنوان خبرنگار سینمایی آغازکرد و پس از مدتی، چند سال به عنوان مترجم و خبرنگار پژوهش سینمایی مشغول بود. او مدتی هم در کسوت دبیر بخش هنرهای تجسمی و موسیقی فعالیت کرد که تا نیمه سال ۹۳ ادامه داشت.
حاجی‌پور در چند سال گذشته در مقام معلمی آموزش و پرورش نیز مشغول بود. او متولد سال ۱۳۵۰ و دانش‌آموخته رشته ادبیات نمایشی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود.
* محمدرضا رستمی، خبرنگار حوزه فرهنگ ۲۹ مهر ماه دار فانی را وداع گفت. این روزنامه‌نگار به علت عارضه تومور مغزی تحت عمل جراحی قرار گرفته بود و امابه کما رفت و دچار سکته مغزی شد و در بیمارستان شهدای تجریش درگذشت.
* حمید نجفی، مدیر مسئول روزنامه «کیهان اینترنشنال» پس از سه ماه مبارزه با بیماری سرطان کلیه، ۱۱ تیر ماه در سن ۸۵ سالگی دار فانی را وداع گفت. وی دارای مدرک فوق تخصص ژورنالیسم انگلیسی و متخصص امور تبلیغات بازرگانی بود و در دو دهه اخیر مسئولیت این روزنامه بین‌المللی را بر عهده داشت.
* علی وزینی، خبرنگار، عکاس و مدیر سایت سینمایی سینمافا ۱۲ اردیبهشت ماه در سن ۲۷ سالگی در بیمارستانی در شیراز درگذشت.
* محسن خزائی، خبرنگار اعزامی خبرگزاری صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران نیز ۲۲ آبان ماه در منطقه عملیاتی حلب سوریه به شهادت رسید.
* ۱۴ مرداد ماه، مهدی خوانساری، خبرنگار و فعال عرصه رسانه در بخش استان‌های خبرگزاری فارس در سی سالگی به علت ایست قلبی درگذشت.
* محمدجواد رفیع، پیشکسوت عرصه مطبوعات، ۲۷ دی ماه به دلیل بیماری سرطان در سن ۵۶ سالگی به دیار باقی شتافت.
