البته فرهنگ مصرف تریاک در ایران شدیدا زمینه‌های تاریخی دارد. استعمار انگلیس با تبلیغ مصرف تریاک در ایران و اعزام دلالان به مناطق مختلف کشور، مصرف تریاک را به عنوان ماده‌ای مفید برای بدن، به مردم آموزش داد و با ذکر خواص پزشکی، تریاک را داروی ضد درد و درمان بیماری‌های گوناگون معرفی کرد و تا آن جا تبلیغات وسیع مصرف تریاک را پیش برد که دامنه مصرف آن سراسر کشور را فرا گرفت.
با این وصف، بر زمین زدن باورهای غلط، اما سخت و محکم درباره مزایای پزشکی تریاک به اندازه طول عمر مصرف آن دشوار است؛ به ویژه آن که اکنون، ایران بزرگترین مصرف‌کننده تریا ک در جهان است و 42 درصد تریاک دنیا در ایران مصرف می‌شود.
اخیرا محققان پزشکی ایران به سرپرستی «دکتر رضا ملک‌زاده» معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، به مدد 10 سال بررسی مداوم جمعیت بزرگ 50 هزار نفری استان گلستان به عنوان نقطه داغ مصرف تریاک در ایران، ارتباط مصرف تریاک با ابتلا به انواع سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته قلبی و مغزی را ثابت کردند.
طرح تحقیقاتی «مطالعه آینده‌نگر کوهورت گلستان» در شمال شرق ایران به عنوان منطقه‌ای که مصرف ماده مخدر تریاک به نحو قابل توجهی در‌آن بالاست، اطلاعات معتبری در این زمینه ارائه داده و با بررسی 50 هزار نفر از جمعیت آن منطقه نشان داده است که مصرف مواد مخدر حتی در دوزهای پایین، با افزایش مرگ و میر کلی و مرگ ناشی از بیماری‌های بدخیم و غیربدخیم گوارشی، (مری، معده و پانکراس) و بیماری‌های قلبی و عروقی،ریوی و ... مرتبط است.
عصاره گیاه کال خشخاش یا همان تریاک شامل تعداد زیادی مولکول آلکالوئیدهای مخدر مانند مورفینو کدئین ،آلکالوئیدهای غیرمخدر وغیرآلکالوئیدهایی مثل شکر و اسیدمکونیک است.
نتایج مطالعه کوهورت گلستان نشان داده است که ترکیبات موجود در تریاک بر روی فیزیولوژی و سلامت انسان از طرق مختلف اثر می‌گذارد که این موضوع را تنها از طریق مطالعات آینده‌نگر طولانی‌مدت می‌توان اثبات کرد.
بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده تا کنون، مخدرها بیشتر در کبد متابولیزه می‌شوند و مصرف طولانی‌مدت مورفین در موشها باعث تغییرات هیستوپاتولوژیک در کبد شده و نهایتا به غیرطبیعی شدن تستهای عملکردی منجر شده است.
مطالعه «کوهورت» گلستان به دلیل جعیت قابل توجه نمونه‌های مورد بررسی، به قطعیت ثابت کرده است که مصرف مواد مخدر در ایجاد سرطان مری نقش دارد و این نتیجه اکنون به نام ایران توسط سازمان بهداشت جهانی ثبت بین‌المللی می‌شود.
در استان گلستان بویژه گنبد کاووس و آق‌قلا، مصرف تریاک یکی از مهمترین علل شیوع سرطان مری است.
دانشمندان علوم پزشکی ایران در این مطالعه ثابت کرد‌ه‌اند که مصرف تریاک موجب ایجاد سرطان ریه می‌شود.
مطالعه دیگری در استان اردبیل نیز نشان داد که مصرف تریاک در ایجاد سرطان معده نقش داشته که کوهورت گلستان این نتیجه را هم تایید کرده است.
از دیگر سرطان‌هایی که مصرف تریاک عامل آن است سرطان حنجره است و احتمال بروز این بیماری ها در سنین پایین با مصرف تریاک افزایش می‌یابد.
سرطان مثانه از دیگر آثار مصرف تریاک، طبق نتایج مطالعه کوهورت گلستان، است .
اما دامنه تاثیرات مرگبار تریاک به هیچ وجه به انواع سرطان ها محدود نشده و مطالعه کوهورت محققان علوم پزشکی ایران در استان گلستان نشان داد، بین مصرف تریاک حتی به مقدار اندک، با مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیربدخیم گوارشی، بیماری‌های غیربدخیم ریوی و بیماری‌های قلبی عروقی ارتباط زیادی وجود دارد.
دکتر ملک‌زاده ، معاون تحقیقات وزیر بهداشت و سرپرستم تیم مطالعات کوهورت گلستان با اشاره به نتایج مهم این مطالعه به خبرنگار «عصر ایران» گفت: این نتایج بزودی توسط آژانس سرطان‌شناسی سازمان بهداشت جهانی با عنوان «سرطان‌زا بودن تریاک و مشتقات آن» رسما ثبت خواهد شد.
وی گفت: سرطان‌زا بودن تریاک و مشتقات آن واقعیت بسیار مهمی است که مردم ایران و بویژه پزشکان باید به آن توجه نشان دهند و نکته مهم آن است که تریاک عوارض بیشتری از سیگار دارد و عمر انسان را کوتاه می‌کند.
به گفته معاون تحقیقات وزیر بهداشت مصرف تریاک همچنین موجب افزایش سکته‌های قلبی و مغزی و بیماری‌های مزمن کبدی، ریوی و کلیوی می‌شود و مهمترین ریسک‌فاکتور سرطان لوزالمعده در ایران است.
سرپرست تیم تحقیقاتی «کوهورت بزرگ گلستان» امیدوار است که دستاورد تحقیقاتی وی و همکارانش در مورد سرطان زا بودن تریاک بتواند در سایر بخشهای جهان که درگیر مصرف تریاک هستند نیز مورد استفاده قرار گیرد و از آثار مرگبار این مخدر کاسته شود.
با ثابت شدن آثار ناتوان‌کننده و کشنده تریاک در تحقیقات پزشکی که خط بطلانی بر همه توهمات فرهنگی درباره مصرف این ماده مخدر است، اکنون وقت آن است که همه علیه این مخدر پیر کشنده‌ای که قرن‌ها، به بهانه‌های فریبنده پیشگیری و درمان بیماری‌ها، میلیون‌ها هموطن را با انواع سرطان ، سکته‌های قلبی و مغزی و بیماری‌های بدخیم و غیربدخیم گرفتار ناتوانی، کاهش عمر و نهایتا مرگ کرده است، برخاسته و دست به اصلاح این باورها در نقاط مختلف کشور بزنیم و دانشمندان پزشکی کشور را در این راه یاری کنیم.
