سه سال از زمانیکه کووید۱۹ با شهرت ویروس تاج‌دار و به عنوان پاندمی قرن در کشورمان شناسایی شد، می‌گذرد؛ بیماری که از چین آغاز شد و حالا قدم به چهار سالگی گذاشته است. کووید۱۹ در جهان تاخت و تاز کرد و جان گرفت. در ایران هم پیش رفت و هشت موج بیماری را با شدت و ضعف‌های مختلف و هر بار با واریانت‌هایی متفاوت ایجاد کرد و در این سه سال و هشت موج، تاکنون بیش از ۷ میلیون و ۵۸۵ هزار نفر را مبتلا کرده و جان بیش از ۱۴۵ هزار و ۲۲۰ تن از هموطنان‌مان را گرفته است.
فریبِ اُمیکرونی
در سالی که گذشت، اما ویروس تاج‌دار رفتارهایی متفاوت را از خود نشان داد؛ به طوری که بعد از پنج موج کرونایی که با واریانت‌های ووهان که دو پیک را در کشورمان آفرید، بتا، آلفا و دلتا، سپری شد و بعد از انجام واکسیناسیون‌های گسترده، تغییر رویکرد داد و در موج ششم اُمیکرونی که از اواخر بهمن ماه ۱۴۰۰ آغاز شد، انعطافی برای بقا نشان داد. البته هرچند که تصور می‌شد اُمیکرون سویه‌ای آرام و خفیف باشد و همین تصور موجب شد تا عده‌ای رعایت پروتکل‌های ضدکرونا و حتی استفاده از ماسک را کنار بگذارند، اما اُمیکرون فریبی جدید در چنته داشت و آن هم تاختن به سوی کودکان بود؛ به طوری که بیماری‌زایی این سویه در کودکان بالاتر از سویه‌های قبلی بود و تخت‌های بستری بیمارستان‌های کودکان را یک به یک با علائم کرونایی پر کرد.
البته شدت بیماری‌زایی اُمیکرون بسیار کمتر از چیزی بود که در سویه‌های قبلی دیده بودیم، اما گسترش و سرعت بیماری‌زایی آن بیشتر بود و در نتیجه در جهان غالب شد. ویروسی که هرچند شدت بیماری‌زایی کمتری داشت، اما همه را از قدرت سرایت‌پذیری بالایش غافل کرد و در بهمن ماه ۱۴۰۰ موج ششم کرونا را در کشور رقم زد و بیماری‌زایی وسیع خود را که عمدتا هم کودکان را درگیر می‌کرد، شروع کرد؛ به طوری که متخصصان حوزه درمان کودکان و کارشناسان حوزه سلامت، اعلام می‌کردند که گروه هدف امیکرون گروه سنی زیر ۱۲ سال است.
در این زمینه بیشتر بخوانید:
شعله‌ور شدن آتش کرونا در کودکان
مقایسه جدیدترین جهش کرونا با سویه‌های قبلی
۱۴۰۱، امواج هفتم و هشتم و ادامه دردسرهای اُمیکرون
تاکنون که وارد چهارمین سال همزیستی با کرونا شده‌ایم، اُمیکرون آخرین سویه نگران کننده کرونا از نظر سازمان جهانی بهداشت بوده است که ابتدا B.۱.۱.۵۲۹ نامیده می‌شد و حالا دیگر به مهم‌ترین و شایع‌ترین سویه ویروس کرونا در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شده است. واریانت اُمیکرون، نه‌تنها خودش را غالب کرد، بلکه با جهش‌های فراوانی که داشت، زیرسویه‌های مهمی را ایجاد کرد که برخی از آن‌ها در جهان همه‌گیر شده و موج‌های جدیدی را ایجاد کردند؛ ساب واریانت‌هایی مانند BA۲، BA۴، BA۵، BA۲.۷۵ زیرسویه‌هایی از اُمیکرون بودند که در سال ۱۴۰۱ در کشورمان چرخیدند و موج هفتم کرونا را در تیر و مرداد ماه ۱۴۰۱ رقم زدند. در این موج زیرسویه BA۵ نیز به عنوان ویروس غالب شناخته شد.
آغاز تزریق دز چهارم واکسن کرونا
باتوجه به موارد ابتلا، بستری و فوتی که ناشی از کرونا و در موج هفتم بیماری در کشورمان رخ داد، در اواخر تیر ماه ۱۴۰۱، در کمیته ملی واکسیناسیون موضوع واکسیناسیون دز چهارم علیه کرونا مطرح شد؛ به طوری که اعلام شد که همه افراد بالای ۱۸ سال صرف نظر از اینکه چند دز واکسن دریافت کردند، اگر شش ماه از دز آخرشان گذشته، نوبت چهارم‌شان را دریافت کنند. برای افراد ۱۲ تا ۱۸ سال هم مطرح شد که در صورتیکه در گروه‌های پرخطر هستند، دز یادآور را دریافت کنند.
کاهش رعایت‌های اجتماعی در موج هفتم کرونا
در همین موج بود که کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا نیز توصیه کرد که با توجه به بالا بودن سرایت‌پذیری زیرسویه‌های اُمیکرون، مردم به ویژه در شهرهای قرمز که به عنوان شهرهای پرخطر کرونایی محسوب می‌شدند، حتی در فضاهای باز هم از ماسک استفاده کنند و سایر شهرها هم در اماکن بسته حتما ماسک استفاده کنند. همچنین بر ضرورت تزریق دز چهارم واکسن کرونا به عنوان دز یادآور نیز بارها و بارها تاکید و تزریق دز چهارم در جامعه هدف از همین زمان آغاز شد.
بر همین اساس روند صعودی موارد سرپایی، بستری و مرگ کرونایی با زیرسویه‌های اُمیکرون، به ویژه BA۵ در تیر و مرداد ۱۴۰۱ ادامه یافت و در مسیر رسیدن به قله موج هفتم پیش رفت؛ هرچند که این افزایش با موج‌های قبلی متفاوت بود و بویژه آمار مرگ و میر ناشی از آن با وجود ابتلای بالا، اما قابل مقایسه با سایر موج‌ها نبود. با این حال به دلیل تغییر رفتارهای اجتماعی و با آزاد شدن ترددها، مسافرت‌ها، مراسمات مختلف، کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی و... پیش‌بینی زمان رسیدن به قله موج هفتم دشوار و در نتیجه روند ابتلا افزایشی بود. در این شرایط مختصصان حوزه سلامت اعلام می‌کردند که اگر مراعات اجتماعی صورت گیرد، می‌توان شرایط را تاحدودی کنترل کرد. در نهایت اما در نیمه شهریور ماه ۱۴۰۱، زیرسویه‌های اُمیکرون آرام گرفتند و اعلام شد که از قله موج هفتم کرونا در کشور عبور کرده‌ایم.
بازگشایی مدارس، بازگشت تدریجی به زندگی عادی و چند ماه آرامش...
البته در این زمان نزدیکی فصل بازگشایی مدارس و همچنین برخی مراسم، نگرانی‌هایی را در جامعه علمی کشور بابت شیوع مجدد کرونا ایجاد می‌کرد و بر همین اساس توصیه‌هایی درباره واکسیناسیون نوبت سوم در دانش‌آموزان، لزوم تمهیداتی برای رعایت پروتکل‌های ضدکرونایی در مدارس و توجه به رعایت دستورالعمل‌های ضدکرونایی در مراسم‌های مربوط به اربعین مطرح شد، اما در ادامه کرونا تا مدتی دست از طغیان برداشت و در عین حال با اقدامات انجام شده در حوزه تزریق دزهای یادآور، کشور مقداری فرصت پیدا کرد تا به تدریج و بعد از مدت‌ها طعم زندگی عادی و فارغ از نگرانی‌های کرونایی را بچشد و به این ترتیب چند ماه آرام را پشت سر گذاشتیم؛ به این ترتیب زنگ مهر ماه مدارس و دانشگاه‌های کشور به صدا درآمد و مدارس و دانشگاه‌های کشور بعد از مدت‌ها آموزش مجازی، به صورت حضوری کارشان را از سر گرفتند، سالن‌های سینما، تئاتر، رستوران‌ها و... بازگشایی شدند و در شهرها طعم زندگی عادی و فارغ از نگرانی و تشویش کرونا چشیده شد.
در این زمینه بیشتر بخوانیم:
گذر ایران از موج هفتم کرونا
بنابراین بعد از اتمام موج هفتم کرونا از نیمه شهریور ماه ۱۴۰۱، اوضاع کرونا در ایران آرام گرفت، تعداد بیماران بستری و مرگ‌ها به صورت چشمگیری کاهش یافت؛ به طوری که بستری‌ها دو رقمی و فوتی‌ها تک رقمی شدند. حتی در برخی روزهای سال ۱۴۰۱ فوتی صفر کرونا را تجربه کردیم و این شرایط تا دی ماه ۱۴۰۱ ادامه داشت.
جولان سایر ویروس‌های تنفسی با کاهش کرونا
با این حال هرچند که اوضاع کرونا بعد از اتمام موج هفتم، آرام گرفت، اما عرصه برای شیوع سایر بیماری‌های ویروسی تنفسی از قبیل سرماخوردگی، آنفلوآنزا و برخی بیماری‌های تنفسی کودکان باز شد و در پاییز ۱۴۰۱، شیوع قابل توجهی از این بیماری‌ها را به ویژه در کودکان شاهد بودیم؛ به طوری که در ماه‌های مهر، آبان و آذر پیک‌هایی پراکنده از بیماری‌های ویروسی را داشتیم.
زمستان ۱۴۰۱ و آغاز موج هشتم کرونا
با فرا رسیدن زمستان ۱۴۰۱، با جهش‌های مجدد زیرسویه‌های اُمیکرون و همچنین با کنار رفتن ماسک‌ها و کاهش شدید روند رعایت پروتکل‌های ضدکرونایی، زمزمه‌های افزایش مجدد موارد ابتلا به کرونا آغاز شد و ترس از بروز موج هشتم با زیرسویه‌هایی جدید از اُمیکرون که با نام‌هایی مانند BQ۱، XBB و... شناخته می‌شدند، به جان‌ها افتاد و اُمیکرون دوباره جهش‌هایش را آغاز و خیزهایی را در جهان ایجاد کرد.
بر همین اساس از دی ماه ۱۴۰۱ بود که روزهای فوتی صفر کرونا کاهش یافت، تعداد مبتلایان روزانه بعد از مدت‌ها سه رقمی شد و شهرهای نسبتا پرخطر کرونایی، افزایش یافت؛ نشانه‌هایی که زنگ هشدار موج هشتم کرونا را در کشور، آن هم با سویه‌های اُمیکرون یعنی BQ۱، XBB و BA.۲.۷۵ به صدا درآورد و در نهایت در هشتم دی ماه ۱۴۰۱ با شناسایی دو نمونه مربوط به زیرسویه BQ۱ و یک مورد مربوط به زیرسویه XBB در کشورمان، موج هشتم شروع شد. البته از سوی کمیته علمی کرونا اعلام شد که به نظر می‌رسد زیرسویه‌های جدید از نظر بیماری‌زایی و مرگ و میر تفاوتی با زیرسویه‌های قبلی ندارند، هرچند که ممکن است از نظر سرایت‌پذیری سرعت بیشتری داشته باشند.
بر همین اساس هم در دهم دی ماه ۱۴۰۱، ستاد ملی مقابله با کرونا به ریاست رییس جمهور تشکیل جلسه داد و با تصویب مصوباتی، بر پوشش ماسک و انجام واکسیناسیون علیه کرونا به ویژه در افراد بالای ۱۸ سالی که شش ماه از نوبت قبلی تزریق واکسن‌شان گذشته، رعایت پروتکل‌های ضدکرونایی از سوی مردم، تشدید و اهتمام بر مراقبت‌های مرزی در تمام مرزهای کشور و کنترل ورود و خروج مسافران و همچنین بر لزوم تامین دارو و تجهیزات در بیمارستان‌ها و... تاکید کرد.
با این حال موج هشتم کرونا در ایران چندان قوی نبود و خوشبختانه تلفات چندانی نداشت. به طوری که کمیته علمی کشوری کرونا اعلام کرد که «علی‌رغم اینکه به نظر می‌رسد که وارد پیک هشتم شده‌ایم، اما از نظر تعداد افزایش میزان مرگ‌ومیر و تعداد بستری شاید یکی دو هفته، به صورت چشمگیری این موضوع مورد توجه قرار گیرد و مجددا روند کاهشی را داشته باشیم.»
در عین حال خوشبختانه طول عمر موج هشتم کرونا آنقدرها طولانی نبود؛ به طوری که از اواسط بهمن ماه ۱۴۰۱ موج هشتم کرونا نیز رو به افول گذاشت و وزارت بهداشتی‌ها پایان این موج را اعلام کردند.
در این زمینه بیشتر بخوانید:
پیش‌بینی‌ها از «شدت» موج هشتم کرونا
۳سال و ۸ موج و رویای پایان پاندمی قرن
بعد از موج هشتم کرونا در کشور، دوباره به روزهای آرام کرونایی بازگشتیم و موارد بستری و فوت کاهش قابل ملاحظه‌ای داشت. تا جایی که حتی برخی گمانه‌زنی‌ها این امیدواری را می‌دادند که شاید از تابستان ۱۴۰۲ دیگر مسئله‌ای با کرونا نداشته باشیم، اما از آنجایی که نمی‌توان درباره ویروس هزار رنگ و هزار چهره کرونا پیش‌بینی دقیقی انجام داد، در نتیجه امکان پیش‌بینی دقیق هم وجود نداشت. با این حال در اسفند ماه ۱۴۰۱ و همچنین روزهای ابتدایی عید ۱۴۰۲ مجددا افزایش‌هایی را در روند ابتلا، بستری و فوت شاهد هستیم؛ به طوری که در برخی روزها میزان فوت به بیش از ۲۰ نفر هم رسید؛ موضوعی که البته گفته شد ناشی از پیک جدیدی از بیماری نیست و این افزایش، روند پایداری ندارد، بلکه مقطعی خواهد بود. در این زمینه دکتر سعید کریمی- معاون درمان وزارت بهداشت به ایسنا اعلام کرد که پیش‌بینی از اینکه بخواهیم وارد یک موج جدید شویم یا افزایش جدی داشته باشیم، نداریم و تغییرات در آمار در کشوری که ۸۵ میلیون جمعیت دارد، طبیعی است.
مقایسه آمارهای کرونا در دو سال گذشته
در عین حال با مقایسه آمارهای ابتلا، بستری و فوت کرونا در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، شاهد کاهش چشمگیر همه این موارد در سال ۱۴۰۱، هستیم؛ به طوری که در سال ۱۴۰۰ تعداد کل مبتلایان به کرونا در کشور، پنج میلیون و ۳۴۷ هزار و ۲۲۸ نفر بوده و کل تعداد بیماران بستری نیز در این سال ۶۷۶ هزار و ۷۵۹ نفر بوده است. همچنین در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۷۷ هزار و ۸۸۶ فوتی ناشی از کرونا ثبت شده است. این در حالی است که در سال ۱۴۰۱، تعداد موارد ابتلا به کرونا در کشور ۴۳۹ هزار و ۸۲۵ نفر بوده و تعداد بیماران بستری در این سال، ۸۳ هزار و ۶۴ نفر بوده است. همچنین در سال ۱۴۰۱، بالغ بر ۵۴۸۱ فوتی ناشی از کرونا داشته‌ایم.
آمار اسفند ماه سال ۱۴۰۰ با ۱۴۰۱ نیز نشان از روند کاهشی کرونا در اسفند ماه ۱۴۰۱، دارد؛ به طوری که کل مبتلایان به کرونا در اسفند ماه ۱۴۰۰ بالغ بر ۲۱۵ هزار و ۵۴۸ نفر بوده، تعداد بستری‌ها ۳۵ هزار و ۵۷۱ نفر و تعداد فوتی‌ها نیز ۴۸۱۲ نفر بوده است. در حالی که در اسفند ماه ۱۴۰۱، تعداد مبتلایان به کرونا ۱۴ هزار و ۲۶۳ نفر، تعداد بستری‌ها ۶۹۱۸ نفر و تعداد فوتی‌ها ۲۸۷ نفر بوده است.
