پالایشگاه آبادان به عنوان نخستین پالایشگاه نفت خاورمیانه با قدمت ۱۱۰ ساله یکی از قطب‌های مهم پالایشی کشور به شمار می‌آید اما به علت قدمت و فرسودگی روی برخی از واحدهای آن، نوسازی و بروزرسانی با استفاده از تکنولوژی‌های روز ضروری و اجتناب‌ناپذیر بود.
به همین منظور جایگزینی و نوسازی این پالایشگاه در دو مرحله صورت گرفته است که مرحله اول با احداث مجموعه جدید پالایشی ۱۵۰ هزار بشکه در روز در فاز یک سال ۱۳۸۴ به بهره‌برداری رسید. مرحله دوم با احداث مجموعه جدید پالایشی با ظرفیت ۲۱۰ هزار بشکه در روز با عنوان طرح توسعه و تثبیت ظرفیت به پالایشگاه آبادان در فاز دو از تیرماه ۱۳۹۶ شروع شد و بخش نخست آن در آذرماه ۱۴۰۱ به بهره برداری رسید و ظرفیت نهایی پالایشگاه در ۳۶۰ هزار بشکه در روز تثبیت شد.
اهداف این طرح تثبیت ظرفیت پالایشی پالایشگاه آبادان، افزایش بازدهی پالایشگاه از طریق نوسازی تاسیسات و جمع‌آوری تاسیسات فرسوده، ارتقاء کیفیت محصولات تولیدی براساس استاندارد یورو۵ و کاهش آلاینده‌های زیست محیطی، افزایش درصد تولید نفت گاز/ بنزین با بهبود تکنولوژی تولید و کاهش تولید نفت کوره تبیین شده است.
میزان سرمایه گذاری فاز دو مبلغی حدود ۲.۶ میلیارد یورو تعیین شده بود اما به دلیل عدم تحقق کل مبلغ فاینانس فاز ۲ به دو بخش تقسیم شد و از اعتبار اولیه آن بالغ بر یک میلیارد یورو به بخش نخست فاز دو اختصاص یافت اعتبار اسنادی مرحله نخست فاز دو در تاریخ ۲۰ مهرماه سال ۱۳۹۶ گشایش یافت اما با توجه به تحریم‌های بین‌المللی پرداخت منابع مالی طرح به مدت ۱۳ ماه به تاخیر افتاد.
بخش نخست این طرح در فاز دو با انعقاد قراردادی با مشارکت کنسرسیوم شرکت طراحی و ساخت نفت و یک شریک خارجی به کارفرمایی شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران آغاز شد. این فاز شامل ۱۸ واحد فرآیندی است که به علت بیماری کرونا و عدم حضور شریک خارجی طراحی، ساخت و نصب بخش عمده تجهیزات این طرح توسط متخصصان، سازندگان و پیمانکاران ایرانی صورت گرفت.
برای طرح توسعه و تثبیت ظرفیت پالایشگاه آبادان (فاز۲) در بخش نهایی معادل ۱.۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شده است، نوسازی و تثبیت واحد پالایشی به ظرفیت ۲۱۰ هزار بشکه در روز، احداث یک ردیف جدید پالایشی به ظرفیت ۲۱۰ هزار بشکه در روز، ارتقاء کیفیت محصولات تولیدی براساس استاندارد یورو ۵ و کاهش آلاینده های زیست محیطی، کاهش درصد تولید مازوت از ۴۵ درصد به ۲۶ درصد، افزایش تولید ۵۳ درصد گازمایع و ۲۳ درصد نفت گاز و ۶ درصد بنزین و ایجاد اشتغال مستقیم برای ۷۰۰۰ نفر از بومیان محلی جز ماحصل این طرح بوده است.
هدف از اجرای این طرح تکمیل زنجیره ارزش، کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر تحریم‌ها از طریق تبدیل نفت خام و میعانات گازی به فرآورده‌های نفتی و با توجه به روند مصارف داخلی فرآورده های نفتی، موضوع توسعه ظرفیت پالایشی کشور و نیز ارتقای کیفیت فرآورده های نفتی در اولویت‌های وزارت نفت است و بر این اساس فاز دوم طرح نوسازی و تثبیت پالایشگاه آبادان با حضور رئیس‌جمهور به بهره‌برداری می‌رسد.
از آثار اجرای طرح می‌توان به سهم مازوت از فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه آبادان از حدود ۴۵ درصد به حدود ۲۶ درصد می‌رسد، محصولات سبک تولیدی پالایشگاه مانند بنزین، نفت سفید، گازوئیل و گاز مایع افزایش می‌یابد، با برچیدن تجهیزات قدیمی با عمر بیش از ۷۰ سال، تجهیزات جدید جایگزین شده و نیز وضعیت زیست محیطی پالایشگاه با حذف تأسیسات با بازده پایین و مصرف سوخت بالا، بهبود می‌یابد.
ویژگی‌های هشت گانه فاز دوم طرح توسعه و تثبیت ظرفیت پالایشگاه آبادان طراحی، ساخت و نصب بزرگترین واحد تقطیر در منطقه غرب آسیا که ظرفیت آن در جو، ۲۱۰ هزار بشکه در روز و واحد تقطیر در خلأ به ظرفیت ۱۰۰ هزار بشکه در روز، طراحی، ساخت و نصب بزرگترین واحد هیدروکراکر در غرب آسیا به ظرفیت بیش از ۴۲ هزار بشکه در روز، طراحی، ساخت، حمل و نصب یکپارچه بزرگترین کوره هیدروژن در غرب آسیا به وزن یک هزار و ۵۰۰ تن، طراحی، ساخت و نصب بلندترین مشعل‌های پالایشگاهی کشور به ارتفاع ۱۲۵ متر و ۱۲۷ متر، طراحی، ساخت و نصب بزرگترین واحد تصفیه هیدروژنی نفتا به ظرفیت ۶۵ هزار بشکه در روز، ثبت رکورد ۳۴ میلیون نفر ساعت کار بدون حادثه (ناتوان کننده) در میان مگاپروژه‌های پالایشی در کشور، ثبت رکورد پیشرفت ۳۲ درصدی در بخش اجرایی در مگاپروژه‌های پالایشی در سال پایانی پروژه و در دولت سیزدهم و ثبت رکورد اشتغال‌آفرینی مستقیم برای ۷ هزار و ۳۰۰ نفر و مجموعا به میزان ۶۰ میلیون نفر ساعت در سایت و ۱۵ هزار نفر اشتغال غیرمستقیم برای سازندگان تجهیزات صنعت نفت داخل کشور تبیین شده است.
