پروفسور قاسم آهنگری، متخصص ایمونوژنتیک و استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری در خصوص این پرسش که آینده در حوزه علم و فناوری‌های نوین و جایگاه اقتصادی علوم در آینده چگونه خواهد بود؛ گفت: امروزه پیش‌بینی در مورد آینده با توجه به سرعت بالای پیشرفت در حوزه علوم و فنون بسیار مشکل است، در صورتی که در گذشته ما یک الگوی تکراری شغلی و سرمایه‌گذاری داشتیم و نسل‌های قبل با یک مقدار کم و بیش تفاوت، روند زندگی گذشته را ادامه می‌دادند.
وی ادامه داد: به طور مثال فرزندان دنباله‌رو شغل و روند زندگی پدران خود بودند، ولی الان نمی‌توانیم با این روند ابرسرعت پیشرفت تکنولوژی در علم و فناوری، بر اساس تجربیات گذشته پیش‌بینی کنیم، ولی می‌توانیم با مروری بر سیر تحولاتی که انجام شده است، برنامه‌ریزی نوینی در حوزه آموزش، تحقیقات و فناوری، تجارت، سرمایه‌گذاری و کسب و کار در تمام حوزه‌های تخصصی انجام داد.
آهنگری خاطر نشان کرد: از این رو برای پاسخ به سوال فوق می‌بایست به سیر تحولات علمی در انتهای قرن نوزدهم و قرن بیستم که در این محدوده زمانی عصر انقلاب علمی در تمام حوزه‌های علوم و فنون نامیده می‌شود، رجوع شود. در طی این دوران انسان ماشین‌های مکانیکی را جهت به‌کارگیری در این انقلاب علمی و تغییر و تحول، ساخت و اتوماسیون مکانیکی وارد بازار کرد، به گونه‌ای که حتی علوم پزشکی را از فرآیند تشخیص تا درمان تحت تاثیر خود قرار داده است.
این استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، اظهار کرد: در انتهای قرن بیستم و با شروع عصر فضا در دهه ۱۹۶۰؛ عصر کنترل ماشین و یا Automation، ایده ساخت این ماشین‌های هوشمند از سوی سازمان فضایی امریکا (ناسا) بر اساس نیازمندی‌های خود جهت کنترل فضاپیماها مطرح شد، در حالی که انسان قادر به انجام و کنترل ماشین نبود.
وی اظهار کرد: در ملاقاتی که با پروفسور Sydney Brener، برنده جایزه نوبل و رییس بخش پزشکی فضایی ناسا و طراح بیولوژیک فضاپیمای آپولو ۱۱ و همچنین مهندس کنترل آپولو ۱۱ داشتم، توضیح داد که نخستین تجربه عملی بشر در خصوص کنترل ماشین، با طراحی آپولو ۱۱ بود که در آن زمان جهت کنترل فضاپیما نیاز به سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتری بود که در آن زمان فضایی به اندازه یک اتاق که "اتاق کامپیوتر" نامیده می‌شد، وجود داشت و یکی از عمده مشکلات "پروفسور فون براون" (پدر موشک‌های بالستیک و فضاپیماها) طراحی و جاگذاری اتاق کامپیوتر در آپولو ۱۱ بود. ولی امروزه یک موبایل چندین برابر کارایی بیشتری را نسبت به اتاق کامپیوتر آپولو ۱۱ دارد.
***شروع قرن بیست و یکم یا هزاره سوم و عصر انفجار علمی، با نوآوری و سرعت شگفت انگیز خود در حال وقوع است. فناوری‌های نوین شاخص در هزاره سوم "علوم زیستی" یا بیوتکنولوژی و در مرتبه دوم "هوش مصنوعی" یا ماشین‌های هوشمند خواهد بود. تحولات جدید در حوزه علوم و فناوری بیوتکنولوژی و هوش مصنوعی است که در آینده نزدیک این ماشین‌های هوشمند جایگزین عملکرد مکانیکی انسان در صنعت خواهند شد و این ماشین‌ها نه تنها استفاده از الگوریتم‌ها و کدها و ماموریت محوله را انجام خواهند داد، بلکه از طریق گفتمان بین ماشین و مغز، اموری چون سرمایه‌گذاری، کنترل بازار کار و علوم و فنون حتی در دانشگاه‌ها را بر عهده می‌گیرند.
آهنگری خاطر نشان کرد: پس از ماموریت آپولو نزدیک به نیم قرن مجددا مرکز فضایی کندی امریکا فعال شد و برنامه سفر مجدد انسان به کره ماه توسط سازمان فضایی امریکا که زمینه‌ساز سفر انسان به مریخ است، تحت برنامه آرتمیس (Artemis) مطرح شد و از یک دهه قبل با هزینه چندین میلیارد دلاری در سه فاز شروع شده است. این دفعه محققان با استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه مهندسی و پزشکی امیدوارند ریسک خطرات حضور انسان در فضا را به طور چشمگیری کاهش دهند. بر این اساس در مرحله آرتمیس ۱ با استفاده از موشک غول پیکر SLS سامانه کپسول اوریون برای رصد اطلاعات کامل به ماه ارسال خواهد شد.
وی یادآور شد: گرچه این سفر، سرنشین‌دار نیست؛ ولی درون این کپسول‌های زیستی به ماکت‌های شبه انسان که در آنها سنسورهای شبه زیستی قرار گرفته است، مجهز شد تا شرایط زیستی این کپسول‌ها توسط کامپیوترها ثبت و آنالیز و در سفر بعدی انسان، با حداقل ریسک‌های بیولوژیکی طراحی شود.
آهنگری با بیان اینکه در سال ۲۰۲۴، فاز دوم آرتمیس ۲ انجام می‌شود، اضافه کرد: در این سفر فضانوردان برای سفر به ماه آماده می‌شوند و در مدار ماه قرار می‌گیرند. برای برنامه بعدی سال ۲۰۲۵ که فاز سوم پروژه آرتمیس ۳ انجام خواهد شد، با اجرای این پروژه بعد از حدود نیم قرن که ابتدا آپولو ۱۱ سفر انسان به کره ماه را مهیا کرد، سفر مجدد انسان به کره ماه و قدم زدن در آن انجام خواهد شد و دریچه جدیدی از ورود انسان به فضا تثبیت خواهد شد. این موفقیت فرصت جدیدی برای خلق فناوری‌های فوق پیشرفته با استفاده از مواد و خواص مواد موجود در فضا است.
این متخصص ایمونوژنتیک یادآور شد: پس از عملیاتی شدن این مهم و موفقیت آمیز بودن ایده استفاده از ماشین‌های خودکار، ایده ماهواره‌ها و انتقال پیام‌ها توسط Arthure C.Clark مطرح شد که پس از ساخت ماهواره‌ها، انتقال پیام و کنترل ماشین از نقطه‌ای به نقطه دیگر از طریق فضا امکان‌پذیر شد.
آهنگری با بیان اینکه دومین حرکت، طراحی ماشین‌های متفکر بود، افزود: نمونه آن در دهه ۱۹۷۰ طراحی شد و ماشینی در نوع ابتدایی آن با "کاسپاروف" قهرمان شطرنج، مسابقه داد و شکست خورد. این اولین و آخرین شکست ماشین در مقابل تفکر بیولوژیک و مغز ما در مقابل طراحی ماشین بود؛ چرا که یک دهه بعد در ۱۹۹۰ ماشین و یا کامپیوترهایی طراحی شد که تنها در چند حرکت، انسان را شکست داد و این شکست "کاسپاروف" نبود، بلکه موفقیت انسان در طراحی ماشین‌های متفکری بود که منجر به شکست مغز بیولوژیک شده بود.
آهنگری ادامه داد: در همان دهه ۱۹۷۰ میلادی موضوع Bionic و یا طراحی اعضای شبیه بدن انسان با کارایی چندین برابر از نظر کیفی عملکردی مطرح شد که به صورت کتاب و فیلم‌های Science Fiction و یا علمی-تخیلی ارائه شد. این پیشرفت سریع مصادف شد با توسعه بیوتکنولوژی و همراهی آن با فناوری‌های کامپیوتری و نرم‌افزارهایی که تحول عظیم در این حوزه ایجاد کرده‌اند.
به عقیده وی، شروع قرن بیست و یکم یا هزاره سوم و عصر انفجار علمی، با نوآوری و سرعت شگفت انگیز خود در حال وقوع است. فناوری‌های نوین شاخص در هزاره سوم "علوم زیستی" یا بیوتکنولوژی و در مرتبه دوم "هوش مصنوعی" یا ماشین‌های هوشمند خواهد بود.
آهنگری اختراع نانو چیپ را انقلاب دیگری در علوم دانست و اضافه کرد: نانو چیپ و یا نانو ریز آرایه توسط دانشمند تایوانی دکتر "موریس چانگ" فارغ التحصیل دانشگاه استنفورد و بنیانگذار شرکت نیمه هادی تولید چیپ TSMC در سال‌های اخیر است که در حال حاضر تکنولوژی نانو چیپ‌های ۱۰ به توان منهای ۹ را تولید کرده است و انقلاب عظیمی را در صنایع مختلف از جمله در حمل و نقل، لوازم خانگی، ماشین آلات، هوافضا و همچنین در علوم پزشکی اعم از تشخیص و درمان ایجاد خواهد کرد. نانو کامپوزیت‌ها نیز مقاومت مواد و سبکی را به ارمغان آوردند، مخصوصا در صنایع هوافضا تحول عظیمی ایجاد کردند.
سایه ابرپیشرفت فناوری بر مشاغل کلاسیک/بازنگری برنامه آموزشی در دنیای مدرن با نقش کمرنگ انسان
وی ادامه داد: در علوم پزشکی و کاربرد ماشین هوشمند، نورولوژیست آمریکایی با پیوند ریز آرایه به عصب دست خود و اتصال آن به دست رباتیک تحول عظیمی در انتقال شبکه‌های عصبی و خوانش یا پردازش آن توسط ربات انجام داد. این خوانش اطلاعات بیولوژیک صادر شده از مغز انسان توسط ربات و اجرای آن در دست رباتیک صورت گرفت. این محقق امریکایی در مرحله دوم ربات را به آزمایشگاه انگلستان منتقل کرد و شگفت‌انگیز اینکه با صدور فرمان مغزی به دست خود در آزمایشگاه نورولوژی امریکا، پیام از طریق ماهواره به ربات مستقر در آزمایشگاه رباتیک انگلستان ارسال شد و دست ربات، حرکتی با همان "تونیسیتی" انجام داد و مرحله بعد برعکس ربات پیام عصبی را از طریق هوش مصنوعی به دست بیولوژیک در امریکا با همان "تونیستی" ماهیچه منتقل کرد.
این محقق پژوهشگاه زیست فناوری خاطر نشان کرد: مجموعه توضیحاتی که ارائه کردم، مبتنی بر گواه عمیق تحولات جدید در حوزه علوم و فناوری بیوتکنولوژی و هوش مصنوعی است که در آینده نزدیک این ماشین‌های هوشمند جایگزین عملکرد مکانیکی انسان در صنعت خواهند شد و این ماشین‌ها نه تنها استفاده از الگوریتم‌ها و کدها و ماموریت محوله را انجام خواهند داد، بلکه از طریق گفتمان بین ماشین و مغز، اموری چون سرمایه‌گذاری، کنترل بازار کار و علوم و فنون حتی در دانشگاه‌ها را بر عهده می‌گیرند. بنابراین لازم است آموزش‌های کلاسیک در تمام سطوح و علوم مختلف بر اساس این تحولات مورد بازبینی قرار گیرد؛ چرا که در آینده نزدیک بازار شغلی و سرمایه گذاری و غیره نه تنها دچار تحول کیفی بلکه دچار تحول آن چنان سریعی خواهند شد که خیلی از مشاغل از بین خواهند رفت؛ همچنان که در قرن گذشته این اتفاق با شیب کندی برای مشاغل کلاسیک رخ داد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی زیست‌فناوری نمونه آن را کارخانه ولوو سوئد دانست که بیش از ۹۰ درصد از نیروی کاریش از طریق ربات‌ها تامین می‌شود و یا کمپانی تسلا در یک حوزه Automation حمل‌ونقل از دست رفتن میلیون‌ها شغل در حوزه حمل‌ونقل را پیش‌بینی می‌کند.
***بنابراین لازم است آموزش‌های کلاسیک در تمام سطوح و علوم مختلف بر اساس این تحولات مورد بازبینی قرار گیرد؛ چرا که در آینده نزدیک بازار شغلی و سرمایه گذاری و غیره نه تنها دچار تحول کیفی بلکه دچار تحول آن چنان سریعی خواهند شد که خیلی از مشاغل از بین خواهند رفت؛ همچنان که در قرن گذشته این اتفاق با شیب کندی برای مشاغل کلاسیک رخ داد. در واقع جهان انسان‌محور، دیگر جایگاه سابق خود را نخواهد داشت و بحران‌های بزرگی در راه است و در این بین کشورهای صاحب فناوری‌های فوق پیشرفته به علت پیشتاز بودن در سیاستگذاری و سرمایه گذاری در این تکنولوژی‌های مدرن، می‌توانند جامعه خود را با شرایط ایجادی، وفق دهند.
وی با تاکید بر اینکه حوزه علوم زیستی و بیوتکنولوژی با به واقعیت پیوستن تکنولوژی Bionic و Cybernetic از این قاعده مستثنی نیست، ادامه داد: مخصوصا در علوم اعصاب و در صنعت پزشکی Bionic و Cybernetic دسترسی به ماشین‌هایی با هوش و ضریب تصمیم گیری، قدرت تفکر، ارتباط سریع و احساسات بالا دور از ذهن نیست.
آهنگری، نمونه این فناوری‌ها را شبکه عصبی هوش مصنوعی و ربات‌های هوشمند در حوزه پزشکی دانست که در بحران بیماری کرونا، توانمندی خود را در طراحی و ساخت واکسن‌های نوین RNA به اثبات رساندند.
این محقق اضافه کرد: شبکه عصبی Deep Mind امروزه کارایی بسیار زیادی در هوش مصنوعی و پیش بینی حالت‌های مختلف مولکول‌ها دارد، به طور مثال در طراحی واکسن‌های نسل جدید، ساختار آنتی‌ژن‌ها که پروتئینی هستند را می‌توان پیش‌بینی و بهترین ایمونوژن برای تهیه واکسن موفق را طراحی کرد. این امر پیشرفت مهمی در مقابله با بیماری‌های عفونی و تولید واکسن محسوب می‌شود.
وی تاکید کرد: مطمئنا چنین فناوری‌های پیشرفته و انحصاری با کاربرد وسیع و سرعت بالا و هزینه کم برای سرمایه‌گذاری‌های کلان، تغییر جایگاه موجود در زیست بوم علوم مهندسی، پزشکی، اشتغال و فرهنگ را ایجاد خواهند کرد. روند استفاده از ماشین‌های هوشمند به سرعت جایگاه ویژه‌ای در تمام سطوح می‌یابند.
آهنگری، معتقد است جهان انسان‌محور، دیگر جایگاه سابق خود را نخواهد داشت و بحران‌های بزرگی در راه است و در این بین کشورهای صاحب فناوری‌های فوق پیشرفته به علت پیشتاز بودن در سیاستگذاری و سرمایه گذاری در این تکنولوژی‌های مدرن، می‌توانند جامعه خود را با شرایط ایجادی، وفق دهند. از این رو کشورهای در حال توسعه می‌بایست در اسرع وقت نسبت به بازنگری برنامه‌های کلاسیک آموزشی، پژوهشی، سیاستگذاری و سرمایه گذاری آینده‌نگر کنش‌محور، اقدام کنند تا نه تنها از طریق تغییر در برنامه‌ریزی آموزشی و مهارت‌های آموزشی نوین خود را با تغییرات ابر سرعت فناورانه سازگار کنند، بلکه بتوانند تا حدودی مشکلات ناشی از بحران‌ها را نیز تقلیل دهند.
آهنگری اظهار کرد: دنیای نه چندان دور، دنیایی مدرن با نقش کمرنگ انسان در تمام سطوح و حضور پررنگ ماشین‌های هوشمند در تمام شئونات زندگی خواهد بود.
