نگاه اقتصادی به آسیای میانه، تعامل سیاسی با غرب آسیا

رئیس دولت سیزدهم در این یک سال در تهران میزبان ۹ مقام ارشد کشورهای جهان بوده است. مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق (۲۱ شهریور ۱۴۰۰ و ۵ تیر ۱۴۰۱)، بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه (۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱)، شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی امیر قطر (۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱)، امامعلی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان (۹ خرداد ۱۴۰۱)، نیکولاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا (۲۱ خرداد ۱۴۰۱)، سردار بردی محمداف رئیس‌جمهور ترکمنستان (۲۵ خرداد ۱۴۰۱)، قاسم ژومارت توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان (۲۹ خرداد ۱۴۰۱)، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه (۲۸ تیر ۱۴۰۱) و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه (۲۸ تیر ۱۴۰۱)، ۹ مقام ارشدی بوده‌اند که در سفر به تهران با رئیس جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفت‌وگو داشتند.

این دیدارها را می‌توان به دو بخش سیاسی-امنیتی و اقتصادی تقسیم کرد. شاید بتوان رویکرد دیپلماتیک جمهوری اسلامی را هم در دولت جدید از خلال همین سفرها و اتفاقاتی که در آن رخ داده بیرون کشید و آن هم می‌تواند نگاه اقتصادی به کشورهای آسیای میانه و تعامل سیاسی-امنیتی با کشورهای غرب آسیا باشد. رابطه با روسیه و ونزوئلا هم در دایره نگاه غرب‌ستیزانه و توجه به کشورهایی که تضاد منافع با غرب دارند، تعریف می‌شود.

آخرین مسافران تهران، ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه و رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه بودند که برای شرکت در هفتمین نشست سران روند تضمین آستانه با موضوع همکاری در سوریه ۲۸ تیر ۱۴۰۱ به تهران سفر کردند. البته حضور در هفتمین نشست شورای عالی همکاری‌ ایران و ترکیه از اهداف دیگر سفر اردوغان به تهران بود.

نشست سران روند تضمین آستانه میان ایران، روسیه و ترکیه به همکاری‌های نظامی و امنیتی سه کشور در سوریه می‌پردازد. هر چند که سفر پوتین و اردوغان به تهران، علاوه بر موضوع سوریه، مباحث اقتصادی از جمله قرارداد نفتی و گاز ایران و روسیه و یا برگزاری نشست شورای عالی همکاری ایران و ترکیه و امضای هشت سند و یادداشت تفاهم همکاری در موضوعات متنوع سیاسی، اقتصادی، ورزشی و فرهنگی میان ایران و ترکیه را به همراه داشته است.

در خرداد 1401 امامعلی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان، سردار بردی محمداف رئیس‌جمهور ترکمنستان و قاسم ژومارت توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان عازم تهران شدند. سفرهایی که همکاری‌های اقتصادی میان ایران و این سه کشور آسیای میانه در آن‌ها نقش پررنگ‌تری دارد.

در سفر ۹ خرداد امامعلی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان، ۱۷ سند همکاری در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، حمل و نقل، سرمایه‌گذاری، تکنولوژی‌های نو، محیط زیست، ورزشی، انرژی، قضایی، سیاسی، آموزشی و تحقیقاتی و گردشگری بین ایران و تاجیکستان به امضاء رسید.

همچنین در سفر ۲۵ خرداد سردار بردی محمداف رئیس‌جمهور ترکمنستان «تفاهم تجاری-اقتصادی، علمی-فنی و فرهنگی بین استان خراسان شمالی و استان آخال ترکمنستان»، «یادداشت تفاهم همکاری تجاری-اقتصادی، علمی-فنی و فرهنگی بین استان گلستان و استان بالکان ترکمنستان»، «یادداشت تفاهم همکاری تجاری-اقتصادی، علمی-فنی و فرهنگی بین استان خراسان رضوی و استان مرو ترکمنستان»، «یادداشت تفاهم همکاری بین صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و کمیته دولتی رادیو و تلویزیون ترکمنستان»، «برنامه مبادلات علمی فرهنگی، هنری و آموزشی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت ترکمنستان»، «یادداشت تفاهم تشکیل کارگروه مشترک سرمایه‌گذاری»، «تفاهم‌نامه جامع توسعه همکاری‌های حمل و نقلی و ترانزیتی» و«یادداشت تفاهم همکاری در زمینه حفاظت محیط زیست» از اسنادی بود که به امضای وزرا، استانداران و مسئولین مربوطه در حضور سران ایران و ترکمنستانرسید.

در سفر ۲۹ خرداد قاسم ژومارت توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان هم ۹ یادداشت تفاهم و سند همکاری میان ایران و قزاقستان به امضاء رسید. «یادداشت تفاهم میان مرکز مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه و موسسه تحقیقات سیاست خارجی وزارت امور خارجه قزاقستان»، «برنامه مبادلات فرهنگی بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران و وزارت فرهنگ و ورزش قزاقستان»، «یادداشت تفاهم همکاری در زمینه مطالعات تحلیلی و تبادل تجربه میان وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت تجارت و همگرایی قزاقستان»، «یادداشت تفاهم همکاری در خصوص افزایش تجارت دوجانبه، میان وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت تجارت و همگرایی قزاقستان»، «یادداشت تفاهم همکاری بین وزارت جهاد کشاورزی ایران و وزارت کشاورزی قزاقستان در زمینه کشاورزی»، «یادداشت تفاهم همکاری بین وزارت جهاد کشاورزی ایران و وزارت کشاورزی و وزرات صنعت و توسعه زیرساخت قزاقستان در زمینه تجارت و ترانزیت محصولات کشاورزی»، «یادداشت تفاهم همکاری بین سازمان صدا و سیمای ایران و آژانس دولتی خبر قزاقستان»، «یادداشت تفاهم همکاری شرکت ملی نفت ایران با شرکت گاز مونای گاز قزاقستان» و «یادداشت تفاهم همکاری میان راه‌آهن ایران و شرکت سهامی راه‌آهن ملی قزاقستان» اسنادی بود که در حضور سران ایران و قزاقستان به امضای وزرا،‌ استانداران و مسئولین مربوطه دو کشور رسید.

در این سفر مراسم افتتاح ترانزیت تمام ریلی اولین قطار کانتینری قزاقستان از مسیر ایران با دستور روسای جمهور ایران و قزاقستان برگزار شد. در این مراسم همچنین تفاهم همکاری ریلی بین راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و راه‌آهن جمهوری قزاقستان به امضای مدیران عامل راه‌آهن دو کشور رسید که بر اساس هدف‌گذاری اولیه صورت گرفته در آن سالانه ۵ میلیون تن کالا از مسیر ایران ترانزیت خواهد شد.

از سوی دیگر در سفرهای مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق، شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی امیر قطر و بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه به عنوان سران سه کشور غرب آسیا، بیش از آن که به مسائل اقتصادی توجه شود، مباحث سیاسی و امنیتی مطرح شد. به طور مثال یکی از اهداف اصلی سفر امیر قطر به تهران، پر کردن حفره‌های برجامی خوانده شد و پس از سفر ۲۲ اردیبهشت شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی به ایران بود که مذاکرات احیای برجام به صورت غیرمستقیم بین ایران و آمریکا ۷ تیر در قطر صورت گرفت.

نمونه دیگر سفر ۱۸ اردیبهشت بشار اسد به تهران بود که با رهبر انقلاب و رئیس جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد. رئیسی در این دیدار با تاکید بر اینکه مقاومت ملت سوریه در مقابله با تروریسم و تکفیر ستودنی است، گفت: آنچه آینده منطقه و فلسطین را رقم می‌زند، میزهای مذاکره و قراردادهایی مثل «اسلو» و «کمپ دیوید» و «معامله قرن» نیست، بلکه مقاومت ملت‌ها تعیین‌کننده نظم جدید منطقه‌ای است.

اسد هم در این دیدار با تشکر از حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران از ملت سوریه در جنگ علیه تروریسم، تصریح کرد: ملت و دولت سوریه قدردان ملت ایران است و خود را متعهد و مدیون ایران می‌داند.

همچنین مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق در این مدت دو بار به ایران سفر کرد. الکاظمی به عنوان اولین رئیس دولت پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ عازم ایران شد و با رئیسی دیدار کرد. در این سفر و در نشست مشترک هیات‌های عالی رتبه ایران و عراق، وزرای مربوطه شیوه‌های عملیاتی کردن توافقات انجام شده بین دو کشور را بررسی کردند و مورد گفت‌وگو قرار دادند.

نخست‌وزیر عراق در ۵ تیر ۱۴۰۱ هم به ایران سفر و با رئیس جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد. رئیسی پس از این دیدار و در نشست مطبوعاتی مشترک با الکاظمی، با اشاره به تاکید سران ایران و عراق برای تقویت ارتباط کشورهای منطقه با یکدیگر تصریح کرد: بر این باوریم که گفت‌وگوهای مسئولین کشورها می‌تواند مسائل منطقه را حل کند و تأکید کردیم که حضور یا دخالت بیگانگان در منطقه نه تنها مشکل‌گشا نیست، بلکه مشکل‌ساز نیز هست و لذا بر لزوم مذاکره مسئولین کشورهای منطقه برای حل مشکلات و مسائل با یکدیگر تأکید کردیم.

الکاظمی هم در این نشست، با اشاره اینکه در گفت‌وگوهای مقامات ایران و عراق چالش‌هایی که منطقه با آن روبرو است مورد بحث و گفتگو قرار گرفته، عنوان کرد: توافق کردیم تا مشترکاً برای برقراری ثبات و آرامش در منطقه تلاش کنیم.

در این میان نیکولاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا هم در ۲۱ خرداد به تهران سفر کرد. سفری که با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا و مواضع دو کشور، در راستای همکاری بیشتر صورت گرفت. در این سفر سند جامع همکاری‌ راهبردی ۲۰ ساله ایران و ونزوئلا به امضاء رسید و دومین نفتکش سفارشی ونزوئلا از ایران تحویل این کشور داده شد.

به هر حال به نظر می‌رسد نگاه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران به کشورهای آسیای میانه و تلاش برای تعاملات سیاسی با کشورهای غرب آسیا و البته همکاری بلندمدت با کشورهایی مثل روسیه و ونزوئلا که در جبهه علیه آمریکا تعریف می‌شوند، راهبردی است که در دولت سیزدهم در پیش گرفته شده است.

جدول زیر اقدامات مهمانان خارجی رئیس جمهوری اسلامی ایران را در سفر به تهران نشان می‌دهد: