مهندس علی حاجی مرادی، کارشناس ارشد حوزه آب دانشگاه صنعتی شریف و مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه در وبینار جشنواره ملی استارت آپی حرفه سبز با موضوع برنامه احیای دریاچه ارومیه که از سوی دانشگاه شیراز برگزار شد، با تاکید بر اینکه تغییراتی که در این حوضه آبریز در ۲۸ سال اخیر رخ داده منحصر به فرد است، گفت: مطالعات دیرینه شناسی که توسط دو محقق ایرانی دانشگاه میامی بر روی دریاچه ارومیه انجام شد، حاکی از آن است که حتی در زمانی که میزان بارش آن ۱۸۰ میلی متر (کمترین میزان بارندگی و خشکسالی) بوده است، این دریاچه خشک نشد و این نشان می‌دهد اتفاقاتی که در این حوضه در سال‌های اخیر رخ داد، ناشی ازعوامل غیر طبیعی بوده است.
وی با اشاره به کاهش تراز دریاچه ارومیه و بارش در این دریاچه از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۲، با تاکید بر اینکه رفتار کاهشی تراز این دریاچه کاملا مستقل از میزان بارش سالانه حوضه آبریز آن بوده است، اظهار کرد: تراز ارومیه در سال ۱۳۷۴ به ۱۲۷۸ متر و در سال ۸۴ به ۱۲۷۴ متر رسید و این میزان در سال ۹۴ به ۱۲۷۰ متر رسید.
حاجی مرادی، با بیان اینکه در خشک شدن ارومیه عوامل انسانی و طبیعی دخیل است، ادامه داد: سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد است که شامل کاهش ۱۸ درصدی بارش و افزایش ۱.۵ درجه‌ای دما در دو دهه اخیر نسبت به دوره بلند مدت است و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیر زمینی می‌شود.
مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: بر اساس شاخص تنش آبی (نسبت کل مصارف آب به منابع آب تجدیدپذیر)، مصرف کمتر از ۲۰ درصد منابع آبی، "مصرف ایمن" و مصرف ۲۰ تا ۴۰ درصد منابع به عنوان مصرف "قابل قبول" تعریف می‌شود و در صورتی که میزان مصرف بیش از ۴۰ درصد از منابع آبی باشد، مصرف "بسیار پرخطر" خواهد بود. این در حالی است که کل پتانسیل آب تجدیدپذیر این حوضه ۷۱۳۶ میلیون متر مکعب و کل مصرف منابع آبی این حوضه آبریز ۵۲۸۹ میلیون متر مکعب برآورد شده است.
این محقق حوزه آب دانشگاه شریف میزان مصارف آب حوضه آبریز ارومیه برای بخش کشاورزی را ۴۶۹۹ میلیون متر مکعب و مصارف شرب، بهداشت و صنعت این حوضه را ۵۸۸ میلیون متر مکعب عنوان کرد و گفت: بر اساس برآوردها کل مصرف منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال ۹۳ حدود ۷۴ درصد از کل پتانسیل آب تجدیدپذیر این حوضه بوده است.
روند توسعه کشاورزی در حوضه ارومیه
حاجی مرادی به روند توسعه کشاورزی در سطح حوزه آبخیز دریاچه ارومیه در بین سال‌های ۷۳ تا ۹۹ اشاره کرد و یادآور شد: غلات (گندم و جو)، نباتات علوفه‌ای (یونجه و ذرت)، حبوبات، دانه‌های روغنی، چغندرقند، جالیزی (سبزی و پیاز)، سیب زمینی و باغات از جمله فعالیت‌های کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه بوده است که بیشترین میزان مصرف آب در بخش نباتات علوفه‌ای، چغندر قند و باغات بوده است.
وی راه حل اصلی بحران در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را صرفه‌جویی ۴۰ درصدی در مصرف آب کشاورزی دانست و گفت: صرفه‌جویی ۴۰ درصدی یعنی حدود ۱۷۰۰ میلیون متر مکعب مصرف آب این بخش کاهش می‌یابد.
آخرین وضعیت دریاچه ارومیه
وی با اشاره به آخرین وضعیت دریاچه ارومیه، اظهار کرد: تغییرات افت تراز آب دریاچه ارومیه از سال ۹۳ تا ۹۹ به همت ستاد احیای این دریاچه و مصوبات دولت کاهش یافت؛ ولی متاسفانه بنا به دلایل متعدد، میزان افت تراز آب این دریاچه از الگوهای سال ۸۳ تبعیت می‌کند و شاهد افت تراز آب هستیم.
پیشنهاداتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان
در این وبینار همچنین دکتر بهداد چهره‌نگار، مسؤول واحد مطالعات راهبردی و امور بین‌الملل دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به ضرورت استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان در ساز و کار پایش و نظارت بر روند تغییرات دریاچه ارومیه، گفت: مشکل اصلی همه تالاب‌های کشور از جمله بختگان و پریشان و طشک این است که میزان مصرف آب به‌ویژه در بالادست این تالاب‌ها افزایش یافت و این امر موجب شد که تالاب ها نتوانستند حق آبه خود را دریافت کنند.
وی با اشاره به تجربیات کشور در بهره‌گیری از فناوری برای پایش‌های زیست محیطی، اظهار کرد: یکی از این تجربیات خوب در بهره گیری از فناوری سنجش از دور بودده و از طریق این فناوری توانستیم سطح زیر کشت آبی را برآورد کنیم. در این زمینه همواره اختلافاتی در زمینه آمار نامه‌های وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی در زمینه سطح زیر کشت آبی وجود داشت و از سوی دیگر مشاهده می‌شد که حق آبه تالاب‌ها تامین نمی‌شود.
چهره نگار با بیان اینکه برای رفع این اختلاف از تکنیک سنجش از دور استفاده شد، اظهار کرد: در این مطالعات ما نسبت به بررسی شاخص پوشش گیاهی به عنوان ابزاری که بفهمیم در کدام مناطق پوشش گیاهی افزایش یافته است یا خیر، اقدام کردیم.
مسؤول واحد مطالعات راهبردی و امور بین‌الملل دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه مزیت بهره گیری از این فناوری را کاهش هزینه‌های تحقیق ذکر کرد و ادامه داد: ما در این مطالعات شاهد بودیم در مناطق مرتفع حوضه ارومیه اراضی کشاورزی توسعه داده شده است و شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند از این زیر ساخت مطالعاتی برای بررسی وضعیت محیط زیستی کشور استفاده کنند.
چهره نگار، برآورد مقدار مصرف آب‌های سطحی را از دیگر چالش‌های کشور در این زمینه دانست و گفت: ما برای این منظور ار تصاویر ماهواره‌ای بهره بردیم و فعالان عرصه استارت‌آپی با استفاده از این فناوری‌های رایگان می‌توانند خدمات شایسته‌ای به محیط زیست کشور ارائه دهند.
