ویتامین D یكی از ریزمغذی های مهم است كه كمبود آن نه تنها عوارض جدی جسمی زیادی مانند پوكی استخوان و مشكلات اسكلتی دارد بلكه حتی موجب بروز و تشدید بیماریهای روانی و از جمله گسترش افسردگی می‌شود.
منبع اصلی دریافت ویتامین D، نور آفتاب است، كه بعد از تابش آن به پوست و فرآیندهای پس از جذب آن در زیرپوست، به ویتامین D فعال تبدیل می‌شود و نیاز بدن را به این ویتامین ضروری بر طرف می‌كند.
اما واقعیت این است كه با وجود آفتابگیر بودن سرزمین‌مان ایران، كمبود این ویتامین در بین شهروندان این سرزمین طی سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است و عوارض و بیماریهای ناشی از این كمبود هر روز گسترده‌تر می‌شود و عامل مهم این كمبود، آلودگی هوا و افزایش ریزگردهاست.
**80 درصد ایرانیان كمبود ویتامین D دارند
ابوالقاسم جزایری، مشاور تغذیه وزیر بهداشت و مشاور تغذیه سازمان بهداشت جهانی در این مورد می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد بین 70 تا 80 درصد مردم كشور كمبود ویتامین D دارند.
استاد تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشكی تهران می‌افزاید: منبع اصلی تامین ویتامینD، آفتاب است، البته چون این ویتامین محلول در چربی است، در برخی غذاها نیز وجود دارد اما منابع غذایی آن زیاد نیست، روغن ماهی یكی از منابع غذایی ویتامین D است كه در دسترس نیست.
به گفته وی، ویتامین D در برخی مواد غذایی دیگر مانند شیر و تخم مرغ هم به میزان كم هست ولی این مواد، جزو مواد غذایی گران هستند و همه نمی‌توانند مصرف كنند.
* آلودگی هوا مانغ جذب ویتامین D می‌شود
جزایری ادامه می‌دهد: راه اصلی تامین ویتامین D نور آفتاب است كه پس از تابش آفتاب به پوست و در زیرپوست به ویتامین D تبدیل می‌شود اما آلودگی هوا مانع این كار می‌شود، یعنی اشعه ماورابنفش كه باید به پوست تابیده شود، در هوای آلوده به میزان كافی به پوست منتقل نمی‌شود و این مسئله مهمی است كه باعث شیوع كمبود ویتامین D به بدن می‌شود.
مشاور وزیر بهداشت می گوید: بهترین راه جبران این كمبود، استفاده از مكمل ویتامین D است كه حتما باید با مشورت یك پزشك یا متخصص تغذیه انجام شود. میزان كمبود ویتامین D با آزمایش انجام می‌شود و در سالهای اخیر بررسی این كمبود مانند بررسی میزان چربی خود جزو آزمایشهای معمول آزمایشگاههای تشخیص طبی شده است.
* شیوع كمبود ویتامین D حتی در استانهای گرم
علی درستی، استاد دانشكده تغذیه دانشگاه علوم پزشكی تهران نیز در این مورد به خبرنگار ایرنا می‌گوید: كمبود تغذیه در بین ایرانیان بسیار شایع است و حتی در استان گرم و آفتابی مانند هرمزگان نیز بیش از 40 درصد مردم كمبود ویتامین D دارند و به طور قطع شیوع كشوری این كمبود بسیار بیشتر است.
وی درباره علت این كمبود می‌افزاید: دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت درباره كمبود این ویتامین و علل آن تحقیقاتی را انجام داده است و باید نتایج آن را اعلام كند اما به طور كلی آلودگی هوا كه در سالهای اخیر افزایش یافته، مانع جذب كافی آفتاب به پوست می‌شود، علاوه بر آن استفاده از كرمهای ضد آفتاب و انواع كرم‌هایی كه مانع جذب مستقیم آفتاب می‌شوند و سوراخ‌ها و منافذ پوست را می‌پوشانند.
به گفته وی تغییرات آب و هوایی نیز از جمله عواملی است كه برای علل این مسئله می تواند برشمرد اما تاثیر هر كدام از این عوامل نیازمند یك تحقیق اپیدمیولوژیك كشوری است.
وی می گوید: انجام چنین تحقیقی در سطح كشور هم میزان كمبود را مشخص می‌كند و هم نشان می دهد در كدام مناطق كشور؛ در چه گروههای سنی یا جنسی این كمبود بیشتر است و چه افرادی بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
*افزایش پوكی استخوان و پاپرانتزی‌ها در ایران
ضیاء‌الدین مظهری، عضو هیئت مدیره انجمن تغذیه ایران نیز در این مورد می‌گوید: شیوع كمبود ویتامین D در كشور بسیار بالاست و به جنس و سن هم ربطی ندارد،در تمام گروههای سنی كودكان، جوانان،میانسالان و سالمندان و در هر دو جنس مدكر و مونث وجود دارد.
وی اضافه می‌كند: عواض كمبود ویتامین D نیز بسیار زیاد است، شایعترین آن پوكی استخوان است، كمبود ویتامین D موجب اختلال در جذب كلسیم می‌شود، مسئله‌ای كه از گذشته مطرح بوده است، اما اخیرا دانشمندان خواص بسیار زیادتری برای ویتامین Dمعرفی می‌كنند كه از جمله مهمترین آنها خاصیت ضد سرطان و ضد افسردگی این ویتامین محلول در چربی است.
مظهری می‌گوید: كمبود ویتامین Dدو علت عمده دارد یكی استفاده كم از مواد غذایی حاوی این ویتامین و دیگری برخوردار نبودن از تابش مستقیم آفتاب روی پوست كه می تواند پروویتامین D را به ویتامین D3 یا ویتامین D فعال تبدیل كند.
* كمبود ویتامین D، عامل گسترش سرطان
این متخصص تغذیه اضافه می‌كند: ویتامین D فعال بر تمام ارگانهای بدن از جمله استخوان سازی، پیشگیری از سرطان و پیشگیری از افسردگی تاثیر مستقیم دارد.
وی ادامه می‌دهد: آفتاب غیر مستقیم كه از پشت شیشه به بدن می‌رسد، نقشی در تامین ویتامین D مورد نیاز بدن انسان ندارد و در شهرهایی مثل تهران، اهواز، و شهرهایی كه گرد و غبار و آلودگی هوا زیاد است، اشعه ماورابنفش كافی به پوست افراد نمی‌رسد و در لابه لای آلودگی‌ها از بین می‌رود.
مظهری می‌گوید: عوارض كمبود ویتامین D در كودكان بسیار شدیدتر است و اگر این كمبود با مكمل ویتامین D جبران نشود، موجب راشیتیسم و پاپرانتزی در این كودكان می‌شود و حتی موجب تغییرات استخوانی در سایر نقاط بدن حتی در جمجمه، ستون مهره‌ها و محل پیوستن دنده‌ها به مهره‌ها ایجاد می‌كند.
* كاهش سن پوكی استخوان در كشور
استاد تغذیه دانشگاه علوم پزشكی تهران ادامه می‌دهد: كمبود ویتامین D باعث شده تعداد افرادی كه برای مشكلات استخوانی به پزشك مراجعه می‌كنند، خیلی بیشتر شود،در گذشته افرادی كه با چنین مشكلاتی مراجعه می‌كردند بیشتر افراد بالای 40 سال بودند اما حالا در بین دختران جوان این كمبود تشدید شده كه علت آن تغییر در منش زندگی است.
«یكی از عوامل تشدید این مسئله كه عامل گستردگی آن است.نداشتن تحرك، شب بیداری و روزخوابی است كه بین جوانان و به خصوص زنان بسیار دیده می‌شود.»
*ریزگردها و برنامه های ماهواره ای عامل كمبود ویتامین D
وی می گوید: برنامه‌های شبكه های ماهواره‌ای باعث شده كه بسیاری از جوانان شبها بیدار بمانند و با تغییر ساعت بیولوژیك این مشكلات بیشتر می شود چون هورمونهای بدن در ساعات شب وظایف دیگری دارند و باید به بازسازی بدن بپردازند اما به علت بی‌خوابی در شبها این وظیفه هورمونهای بدن انجام نمی‌شود، روزها هم كه باید فعالیت انجام شود و تراكم استخوان بالا برود با روزخوابی از بین می‌رود.
*تشدید كمبود ویتامین D با افزایش مصرف فست فودها
مظهری اضافه می كند: علاوه بر آن افزایش مصرف غذاهای حاضری و فست فودها،این مسائل را بسیار شدید كرده است،
این متخصص تغذیه اضافه می‌كند: صرفه جویی هایی كه برخی افراد در تغذیه انجام می شود و از غذاهای با ارزش تغذیه‌ای بالا استفاده نمی‌كنند، باعث می‌شود كه در معرض شكستگی استخوان قرار بگیرند كه درمان آن بسیار هزینه بر است،در بسیاری از موارد درمان ممكن است و گاهی یك شكستگی لگن می‌تواند باعث مرگ افراد بشود كه علت آن بی توجهی به تغذیه سالم است.
مظهری می‌گوید: مطالعات جدید كه روی 10 هزار نفر در كشور انجام داده، نشان می‌دهد كه كمبود ویتامین D فقط به پوكی استخوان منجر نمی‌شود بلكه موجب افزایش سرطان در كشور شده است، كمبود این ویتامین خطر سرطان را افزایش می‌دهد و همچنین عامل مهم بروز بیماری افسردگی است.
* توزیع مكمل ویتامین D3، آبی بر آتش
استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران در واكنش به این پرسش كه آیا با بحران كمبود ویتامین D و عوارض آن در كشور مواجه هستیم، می افزاید: البته در طرح تحول سلامت به این مسئله توجه شده است و با اجرای برنامه مكمل یاری كه اخیرا در آن مكمل D3 را هم اضافه كرده‌اند و بین كودكان و نوجوانان در برخی مدارس توزیع می‌شود، باعث شده از شدت این بحران كم شود و اگر یك مقدار هم فرهنگ سازی شود كه افراد خودشان را بیشتر در معرض آقتاب قرار دهند، از این معضل بسیار خطرناك كم می‌شود.
* روش صحیح آفتاب گرفتن
مظهری می گوید: قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفتاب نیز خود عامل بروز سرطان است، باید از روزی یكی دو دقیقه قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید شروع كنند و هر روز یك دقیقه یا 30 ثانیه به آن اضافه كنند تا پوست عادت كند.
به گفته وی باید قسمتهای غیر حساس بدن كه می‌تواند نور خورشید را تحمل كند از مچ پا تا نزدیكی كشاله ران و تمام پشت بدن تا نزدیكی پشت گردن، برای آفتاب گرفتن استفاده شود.
این متخصص تغذیه می گوید: قرص صورت برای آفتاب گرفتن خیلی مناسب نیست چون حساس است و بهتر است تا جای ممكن برای آفتاب گرفتن از قسمتهای دیگر بدن استفاده شود زیرا خطر آن مانند سولاریوم است كه به شدت خطر سرطان پوست را افزایش می‌دهد.
مظهری اضافه می‌كند: مشكل اساسی در كشور ما این است كه به پیشگیری اهمیت نمی‌دهیم و آزمایش های لازم در مورد كمبود ویتامین و املاح را به موقع انجام نمی‌دهیم. به همین علت با وچود سیری شكم با گسترش گرسنگی سلولی مواجه هستیم، مشكلی كه البته در تمام كشورها و مناطق مختلف دنیا وجود دارد.
استاد دانشكده تغذیه تهران اضافه می‌كند: دامنه شیوع كمبود ویتامین D خیلی گسترده است تا حدی كه 99 درصد مراجعان به بیمارستانها و مراكز درمانی كمبود ویتامین D دارند.
او می‌گوید: مسئولان سلامت جامعه باید به این معضل مهم توجه كنند و بدانند كه سرمایه‌گذاری برای سلامت هزینه نیست زیرا فقط در صورتی كه مردمان این كشور سالم باشند، می‌توانیم به توسعه و آینده كشور امیدوار باشیم چون عقل سالم در بدن سالم است و این انسانهای سالم هستند كه می‌توانند مبتكر باشند و نوآوری كنند.
