محیط زیست تا همین چند سال پیش، در نگاه بسیاری جغرافیایی بی اهمیت بود كه هر نوع بدرفتاری و بی توجهی نسبت به آن به دلایل گوناگون از جمله ناآگاهی، جایز شمرده می شد، غافل از اینكه تخریب زیست بومِ انسان ها، تاثیرهایی جدی بر حیات همگان در ابعاد گوناگون بر جای خواهد گذاشت. كم یا بی اهمیت شمردن مشكل های زیست محیطی باعث شد تا چالش ها به بحران های عمیق در انواع گوناگون تبدیل شود. طی 2.5 سال گذشته اما با روی كار آمدن دولت یازدهم تا اندازه زیادی این نوع نگاه به محیط زیست تعدیل و توجه مردم و فعالان این حوزه به چالش های زیست محیطی افزایش یافت. امید به رفع كامل مشكل های زیست محیطی و نیز اقلیمی زمانی قوت بیشتری یافت كه برنامه جامع اقدام مشترك یا همان «برجام» اجرا و تحریم ها رفع شد.
محیط زیست ایران كه تا پیش از برجام به دلیل برخی تصمیم گیری های نادرست داخلی، تحریم ها و محدودیت های بین المللی دچار مشكلات جدی بود، اینك با رفع تحریم ها و باز شدن درهای ارتباط با جهان، وضعیت امیدواركننده ای را شاهد خواهد بود.
در همین راستا، سازمان حفاظت محیط زیست نیز برنامه تازه ای را در سال نو با توجه به سیاست های كلی ابلاغی رهبر انقلاب در حوزه محیط زیست، اعلام كرد. «معصومه ابتكار» رییس سازمان حفاظت محیط زیست در كانال تلگرامی خود به تازگی برنامه های این سازمان برای سال 1395 را تشریح كرده است. وی با توجه به اجرای برجام و ورود به دوره پسابرجام، نسبت به بهره گیری از فناوری های نوین و سبز، توان افزایی كارمندان و مدیران، ارتقای سطح آموزش تخصصی در دوره بین المللی، همكاری های بین المللی برای رفع چالش های زیست محیطی، دسترسی به علوم نوین، اجرایی ساختن اقتصاد كم كربن، اصلاح الگوی كشاورزی و جایگزینی كشاورزی صنعتی به جای كشاورزی سنتی و احقاق حقوق حیات وحش ابراز امیدواری كرده است.
با توجه به این برنامه ها و همچنین ورود به دوره پسابرجام نكته هایی لازم به یادآوری است:
1- همكاری های بین المللی حاصل از اجرای برجام و استفاده از تجربه های دیگر كشورها در زمینه حل معضل های زیست محیطی، نقش مهمی در رفع چالش ها و نیز بحران های این حوزه خواهد داشت. نمونه این همكاری را در كمك مالی كشور ژاپن به برنامه احیای دریاچه ارومیه شاهد بودیم كه در اقدامی مبلغ یك میلیون دلار برای احیای دریاچه ارومیه به برنامه توسعه ملل متحد اهدا كرد. با توجه به تلاش های ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه و همچنین این نوع از همكاری های بین المللی، تازه ترین گزارش ها حاكی از افزایش سطح آب دریاچه و بهبود وضعیت زیست محیطی آن است. تجربه این نوع همكاری می تواند در مورد دیگر مسایل زیست محیطی نیز به كار رود تا افزون بر استفاده از توان ملی در این زمینه از تازه ترین پیشرفت های علمی نیز سود جست.
رفع چالش های ناشی از تغییرات آب و هوایی همچون خشكسالی های پی در پی و كاهش بارش ها كه چند سالی است گریبان ایران را گرفته است، از دیگر مشكل هایی است كه می توان برای حل آن از تجربه های بین الملی سود جست. همچنین همكاری های دوجانبه و بین المللی برای مهار گرد وغبار با توجه به قطعنامه تازه مجمع عمومی سازمان ملل درباره مقابله با این پدیده هم از دیگر فرصت هایی است كه در سایه اجرای برجام می توان از آن بهره برد.
به تازگی تفاهم نامه همكاری صندوق ملی محیط زیست ایران و بانك اتریشی «آر.بی.آی» به امضای معاون سازمان حفاظت محیط زیست و مدیرعامل بانك اتریشی رسید. بر پایه این تفاهم نامه، از ظرفیت این بانك اتریشی برای حمایت از پروژه های مدیریت پسماند، آب و فاضلاب و پساب، سنجش از دور، اندازه گیری آلودگی ها و كاهش آلودگی هوا و دیگر فعالیت های زیست محیطی استفاده خواهد شد و به این ترتیب صندوق ملی محیط زیست از وام و فناوری لازم بهره خواهد برد. با اجرایی شدن و افزایش این نوع از تفاهم نامه های بین المللی می توان چشم انداز روشنی برای بهبود وضعیت محیط زیست ایران متصور شد.
2- صنایع و كارخانه های غیراستاندارد و فرسوده به عنوان یكی از مهمترین منابع آلایندگی محیطی به خصوص آب و هوا از دیگر معضل های موجود در مسیر داشتن محیط زیستی پاك، سالم و به دور از آلودگی است. اگرچه تا پیش از اجرای برجام، سازمان حفاظت محیط زیست عزم جدی در خصوص انتقال صنایع آلاینده به خارج از شهرها از خود نشان داده بود اما بدون شك نوسازی صنایع و دستیابی به فناوری های سبز بر سرعت برطرف شدن این چالش خواهد افزود. با برداشته شدن تحریم ها و گسترش همكاری های اقتصادی ایران با جهان، صنایع فرسوده ایران نوسازی و صنایع سبز جایگزین كارخانه های آلاینده خواهد شد. رعایت استانداردهای آب، خاك، هوا و صوت و انجام خوداظهاری در پسماند و پساب از شاخصه های صنایع سبز به شمار می روند. بر پایه تازه ترین اعلام سازمان حفاظت محیط زیست صنایع مكلف هستند بر اساس زمان بندی درنظر گرفته شده، اقدام های لازم در زمینه برخورداری از استانداردهای جامع و به روز دنیا را در تجهیزات و دستگاه های خود به طور كامل به عمل آورند.
مشاركت با شركت های خودروساز خارجی نیز نمود دیگری از آثار مثبت برجام در حوزه محیط زیست را نمایان می سازد. تاثیر مستقیم تحریم ها بر واردات قطعات خودرو و نبود فضای رقابتی باعث شد تا خودروهای داخلی با فاصله زیادی از استانداردهای جهانی تولید و در اختیار مردم گذاشته شود اما از این پس حضور شركت های خارجی در خودروسازی ایران، به تولید خودروهای باكیفیت تر و كاهش آلودگی هوا و تلفات انسانی ناشی از تصادفات كمك خواهد كرد.
3- روابط خارجی محدود و تحریم های گوناگون پیامدهای نامطلوب زیادی را طی سال های گذشته به دنبال داشت از جمله باعث شد تا وضعیت سوخت و تولید بنزین در ایران با چالش هایی جدی روبه رو شود. این وضعیت باعث تولید بنزین بی كیفیت در پالایشگاه ها شد. در این میان تنها رهاورد استفاده از بنزین های بدون كیفیت و غیراستاندارد تولید داخل، افزایش روزهای آلوده در كلانشهرها حتی در فصل های بهار و تابستان بود. شهرهای بزرگ و صنعتی همچون تهران، مشهد و اراك این مدت را در آرزوی تنفس هوای پاك به سر كردند تا با تغییر دولت و مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، بنزین باكیفیت وارد چرخه مصرف شد. اقدام هایی از این دست مردم را از داشتن روزهای پاك بیشتری در طول سال بهره مند ساخت.
آشكار است كه مزیت ها و ویژگی های فضای پسابرجام تا اندازه زیادی به كاهش چالش های زیست بوم كمك خواهد كرد و هوا، آب، جنگل، تالاب ها و دریاچه ها را از آلودگی و خشكسالی نجات خواهد داد.
