افزایش استفاده خودروهای شاسی‌بلند (SUVs) به ویژه در آمریکا و چین سبب شده طی دوره هشت ساله ۲۰۱۰-۲۰۱۸، سهم آن‌ها در افزایش انتشار دی اکسیدکربن بخش انرژی به بیش از ۱۹ درصد برسد و جایگاه دوم انتشاردهندگان بخش انرژی را، حتی بالاتر از افزایش انتشار صنایع سنگین به خود اختصاص دهد.
کارشناسان محیط زیست در یک مطالعه گسترده مشاهده کردند که سال گذشته میزان انتشار گاز کربن در صنعت انرژیِ جهانی از سال ۲۰۱۱ میلادی با بیشترین سرعت افزایش یافته است و میزان انتشار گاز کربن در سال ۲۰۱۸ حدود دو درصد افزایش داشته که نسبت به سال‌های ۲۰۱۱ به بعد سریع‌تر بوده است.
در این بررسی آمده است که میزان انتشار گاز کربن در صنعت انرژی جهانی در سال گذشته طی مدت یک دهه با بالاترین سرعت افزایش داشته است. همچنین در گزارش سالانه انرژی جهانی شرکت BP برای اولین بار تاکید شده که نوسانات دمایی، استفاده جهانی از سوخت‌های فسیلی را به رغم اقدامات صورت گرفته برای مقابله با آب و هوایی افزایش داده است.
تغییرات دمایی ثبت شده که حاکی از گرم‌تر یا سردتر شدن روزها بیش از حد طبیعی است، به جهش بزرگ در میزان مصرف گاز در جهان طی ۳۰ سال کمک کرده است. طبق اعلام روزنامه گاردین، همچنین این تغییرات دومین افزایش متوالی مصرف زغال سنگ را به دنبال داشته و روند کاهشی ثبت شده طی مدت سه سال را که اوایل این دهه گزارش شده بود، تغییر داده است.
اما طبق اعلام سایت مدیریت کل اوپک و روابط با مجامع انرژی، طی هشت سال گذشته، ۳.۳ میلیون بشکه در روز افزایش تقاضای نفت خودروهای شخصی مربوط به خودروهای شاسی بلند بوده و با ادامه روند استقبال عمومی، انتظار می‌رود دو میلیون بشکه دیگر به این رقم تا سال ۲۰۴۰ افزوده شود که اثر حضور ۱۵۰ میلیون خودروی برقی را خنثی می‌کند.
این موضوع نشان می‌دهد که تغییر الگوها و سلایق مصرفی، می‌توانند بر میزان دستیابی به اهداف کلان کاهش انتشار تاثیرگذار باشد.
تعداد خودروها در ایران به ازای هر ۱۰۰۰ نفر، ۲۴۰ دستگاه و متوسط مصرف روزانه بنزین در سال ۱۳۹۷ حدود ۸۸ میلیون لیتر بوده است. بر اساس اعلام مؤسسه مطالعات و کنترل ترافیک تهران، مصرف بنزین طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ کمی کمتر از ۵۰ درصد افزایش داشته است. این در شرایطی است که سال گذشته ایران از فهرست کشورهای وارد کننده بنزین خارج شد که همین مساله لزوم توجه به میزان مصرف را بیش‌تر کرده است.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که برای کاهش مصرف بنزین می‌توان در مرحله اول به تولید و استفاده از خودروهای کم مصرف روی آورد، سیاست بعدی با توجه به حجم ذخایر گاز کشور می‌تواند برنامه جایگزینی سوخت CNG با بنزین باشد، همچنین گسترش حمل و نقل عمومی و یا سیاست‌های قیمتی نیز می‌تواند باعث کنترل و کاهش مصرف بنزین در کشور باشد.
سیاست‌گزاران نسبت به مصرف بنزین حساس باشند
در این باره علیرضا صادق‌آبادی - معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران - تاکید دارد که سیاست‌گزاران باید همیشه نسبت به مصرف بنزین در کشور حساس باشند و تا زمانی که در بودجه کشور محلی برای واردات بنزین یا درآمدی برای ایران از محل صادرات آن در نظر گرفته نشده باشد، سیاست‌گزاران نسبت به هشدارهای افزایش مصرف واکنشی نشان نمی‌دهند و در واقع نسبت به آن حساسیت ندارند.
در حال حاضر ظرفیت تولید بنزین ایران حدود ۱۱۰ میلیون لیتر در روز و متوسط میزان مصرف حدود ۹۴ میلیون لیتر در روز اعلام شده است که طبق گفته‌های مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، این میزان مصرف با تعداد خودروهای موجود سازگاری ندارد و این عدد را می‌توان در گینس به عنوان آماری منفی ثبت کرد و این در شرایطی است که سیاست‌گذار حساسیتی بر افزایش مصرف ندارد و این به دلیل تأمین سوخت از داخل است چراکه تولید داخلی بنزین نه بر واردات و نه بر صادرات اثری ندارد.
روند صعودی مصرف بنزین
همچنین محسن دلاویز - مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت - به ایسنا گفته بود که مصرف نهایی انرژی در سال ۱۳۹۵ معادل ۱۳۴۸.۶۵ میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است که حدود ۲۴ درصد آن معادل ۳۲۰ میلیون بشکه معادل نفت خام در بخش حمل و نقل مصرف شده است. (۴۸ درصد بنزین، ۳۴ درصد نفت گاز و ۱۵ درصد گاز طبیعی) که از این میزان مصرف انرژی در بخش حمل و نقل حدود ۲۷۳ میلیون بشکه معادل نفت خام آن در بخش فرآورده‌های نفتی بوده است.
وی در ادامه با بیان این‌که متوسط مصرف روزانه بنزین در سال ۱۳۹۶ حدود ۸۰.۷ میلیون لیتر و در سال ۱۳۹۷ حدود ۸۷.۷ میلیون لیتر بوده است، تصریح کرد: در این راستا رشد مصرف بنزین در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۰، معادل ۴۶.۵ درصد و همچنین رشد مصرف بنزین در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵ بیش از هشت درصد بوده است.
به گفته مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، در سال ۱۳۹۶ به طور متوسط روزانه ۵۱.۷ میلیون دلار یارانه (۱۳.۱ میلیون دلار یارانه بابت بنزین و ۳۸.۶ میلیون دلار یارانه بابت نفت گاز) پرداخت شده است.
راهی برای کاهش مصرف سوخت
از سوی دیگر منطقی کردن سهم هر یک از مدل‌های حمل و نقل از کل حمل و نقل ایران، توسعه حمل و نقل ریلی و کاهش مصرف سوخت در خودروهای تولیدی و ارتقای فناوری تولید خودرو و موتورسیکلت و حرکت به سمت تولید هیبریدی و الکتریکی بخشی از اقدامات در این حوزه اعلام شده است. بر این اساس ارتقای کیفیت و کارکرد ناوگان حمل و نقل کشور (نوسازی ناوگان)، اصلاح، تکمیل، بهبود و تدوین قوانین و مقررات و استانداردهای مرتبط با مصرف سوخت و حمل و نقل و نظارت بر اجرای صحیح آن‌ها، اصلاح و بهبود وضعیت ترافیک و کاهش تقاضای سفر، استفاده از سوخت‌های اقتصادی و سالم‌تر با رویکرد سوخت‌های تجدیدپذیر، بهینه کردن کیفیت سوخت‌ها و سایر فرآورده‌های نفتی مورد مصرف در خودروها و نحوه توزیع آن‌ها و فرهنگ سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی، مهم‌ترین مواردی است که در این حوزه مورد توجه قرار گرفته است.
فرسودگی بیش از ۱.۹ میلیون خودرو طی پنج سال آینده
اما درباره روند کاهشی میزان CO2 خودروها از سال ۸۲ تا ۹۶، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت اعلام کرده که میانگین وزنی مصرف سوخت خودروهای تولیدی در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۵ برابر ۵.۶ لیتر در صد کیلومتر (معادل ۱۳۰ گرم بر کیلومتر انتشار co۲) بوده که این عدد در سال ۲۰۲۰ باید به ۴.۱ لیتر در صد کیلومتر (معادل ۹۵ گرم بر کیلومتر انتشار co۲) برسد که هدف گذاری آمریکا برای ۲۰۲۰ مقدار ۵.۵ لیتر در صد کیلومتر است.
باید توجه کرد که اتحادیه اروپا در صورت عدم رعایت حدود مجاز تعیین شده، جرایم سنگینی برای تولید کنندگان لحاظ کرده است؛ جرایم لحاظ شده برای انتشار بیش از حد مجاز در دو مرحله در نظر گرفته شده است؛ به‌طوری‌که بین سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹ برای یک گرم بر کیلومتر اول اضافه‌تر از حد مجاز، پنج یورو به ازای هر خودرو، برای یک گرم بر کیلومتر دوم اضافه‌تر از حد مجاز، ۱۵ یورو به‌ازای هر خودرو، برای یک گرم بر کیلومتر سوم اضافه‌تر از حد مجاز، ۲۵ یورو به‌ازای هر خودرو و برای میزان انتشارهای بیش‌تر از سه گرم بر کیلومتر از حد مجاز، مقدار ۹۵ یورو برای هر گرم بر کیلومتر به‌ازای هر خودرو اخذ می‌شود.
به اعتقاد کارشناسان، پرداخت سالانه ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه، در شرایطی که بودجه سالانه حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان است، هیچ توجیه اقتصادی ندارد و لازم است هر چه سریع‌تر، روند غیر بهینه تخصیص یارانه به بخش انرژی کشور اصلاح شود. البته و بدون تردید نمی‌توان یک‌شبه، مسیر اصلاح الگوی مصرف انرژی را طی کرد و لازم است در این فرآیند، حمایت از دهک‌های کم درآمد جامعه به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
با تمام این اوصاف، اصلاح الگوی مصرف انرژی در ایران به یک الزام تبدیل شده و استقرار مدیریت انرژی در صنایع مختلف نیز از جمله اقدام‌هایی است که به بهبود مصرف کمک می‌کند. بر این اساس، فرهنگ‌سازی از الزام‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت عنوان شده و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت هم اعلام کرده با توجه به این مهم، طرحی را با مشارکت دانش آموزان کلید زده که پایش‌های این شرکت نشان می‌دهد این طرح نتایج خوبی هم داشته است. در نتیجه، مباحث مرتبط با اصلاح الگوی مصرف انرژی با حمایت وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش، در مدارس و دانشگاه‌های کشور باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
