علیرضا صدیقمنش، کارشناس ارشد مشاوره و روانشناس مثبتنگر معتقد است فقط بخش اندکی از افراد هنگام یا پس از بارداری دچار افسردگی میشوند. او میگوید طبق مطالعات انجام شده، بین پنج تا حداکثر 25 درصد از بانوان دچار این مشکل میشوند. در ادامه برایتان توضیح میدهیم با چه شرایطی تجربه ناخوشایند در پروسه بارداری را میتوان افسردگی نامید و راه درمان آن چیست.
**
چرا افسردگی زایمان میگیریم؟
در همین ابتدای گفتوگو بدانید که بسیاری از خانمها افسردگی پس از زایمان را تجربه نمیکنند یا فقط چند نشانه از آن را دارند اما به افسردگی پس از زایمان ربطش میدهند. پروسه بارداری با تغییرات زیادی همراه است؛ خلق و سیستم بایولوژیک فرد را بسیار تحتتاثیر قرار میدهد. ضمن اینکه افرادی هم هستند که بین مواردی مثل غم و افسردگی تفکیکی قائل نمیشوند. خستگی، بدخلقی یا ناخوش احوالی را نمیتوان به افسردگی ربط داد. پس هر حس ناخوشایندی را بعد از پروسه زایمان، با افسردگی مرتبط ندانیم. این طرز فکر اشتباه حتی گاهی باعث میشود فرد ناخودآگاه به سمت افسردگی برود. در کل افسردگی پس از زایمان از جمله اختلالهایی است که بین عموم مردم بسیار در مورد آن صحبت میشود.
چه زمانی بروز میکند؟
افسردگی فقط مختص بازه زمانی بعد از زایمان نیست. این بیماری ممکن است غافلگیرتان کند و از همان ماه اول بارداری نمایان شود، گاهی هم ممکن است سه ماه بعد این اتفاق رخ بدهد. نشانههای آن را در ادامه میگویم؛ ضمن اینکه شدت و ضعف نشانهها بستگی به این دارد که میزان افسردگی تا چه اندازه حاد، یا نحوه برخورد اطرافیان بهویژه همسر چگونه باشد.
چه علائمی دارد؟
(ممکن است یک خانم بدون داشتن افسردگی هم بسیاری از این علائم را به دلیل شرایط جدید و تغییرات بایولوژیک در دوران بارداری تجربه کند)
خستگی، خواب بیش از اندازه یا بیخوابی، گریه کردن و زود رنجی، تندمزاجی و تحریکپذیری، احساس غم، ناامیدی، کاهش شدید انرژی و انگیزه برای انجام کارها، ولع خوردن یا بیاشتهایی خیلی شدید، کاهش تمرکز و فراموشی، احساس بیارزشی و گنهکار بودن، گوشهگیری یا قطع ارتباط با دوستان، سردرد، درد در قفسه سینه، تپش قلب، تنگی نفس یا احساس خفگی و کلافگی. اگر این علائم به طرز آزاردهنده وجود داشت، باید به پزشک مراجعه شود.
عوامل افسردگیساز
سه عامل بایولوژیک، روانی و اجتماعی بهطور همزمان موثرند و میتوانند تغییرات شدید هورمونی را به دنبال داشته باشند. مواردی مثل تجربه حوادث استرسزا، مرگ یکی از نزدیکان هم در ایجاد افسردگی هنگام بارداری، بسیار شایع است.
محرک افسردگی در دوران بارداری
اما عواملی که محرک افسردگی در دوران بارداری هستند: (این موارد عوامل موثرند اما عامل قطعی بروز افسردگی نیستند)
1. سابقه افسردگی
2. سابقه بیماری عصبی و افسردگی در فامیل درجه یک و بستگان
(توصیه به افرادی که قصد بارداری دارند این است که اگر سابقه بیماری عصبی یا افسردگی دارند، قبل از اقدام به بارداری آن را درمان کنند. درست همانند چکاپ، مراجعه به دندانپزشک و... .)
3. سابقه افسردگی در زایمانهای قبلی
4. تغییر خلق شدید پیش از قاعدگی
و موارد دیگری مثل بیتوجهی همسر و اطرافیان، وحشت از تولد نوزاد، مشکلات عاطفی در ازدواج، مشکلات اقتصادی خانواده، سن پایین مادر، ازدواج به اجبار یا بیعلاقگی به همسر، بارداری ناخواسته، تغییری مثل از دست دادن شغل، جابهجایی منزل و...
چطور میتوان این بحران را کنترل کرد؟
آموزش به مادر و همسر باردار در راستای آگاهی نسبت به تغییرات فیزیولوژی در بارداری بسیار مهم است. همچنین آموزشهایی مثل اینکه چطور فرزند یا فرزندان قبلی خانواده را برای پذیرش یک عضو جدید آماده کنند. در کل مهمترین کمک این است که اطرافیان با افزایش آگاهی سعی کنند اضطراب فرد باردار را کاهش دهند. یکی از دلایل مهم بروز افسردگی پس از زایمان، اضطراب قبل و هنگام بارداری است. نکته مهم دیگر، تیم سلامت یا پزشکی است که فرد به او مراجعه میکند. با وجود اینکه کمتر به این مورد دقت میشود اما در کاهش تنشها بسیار موثر است. ارتباط و تعامل مثبت مادرهای مستعد افسردگی با پزشک زنان بسیار موثر است.
نقش همسر برای بهبود شرایط
باید این پروسه را بهعنوان یک مرحله حساس در زندگی مشترک خود بپذیرد و سعی کند اطلاعاتش را در رابطه با این پروسه ارتقا دهد. آگاه شدن در هر زمینهای، کمک بزرگی در مواجهه با شرایط پیش رو دارد. این مسئله در رابطه با افسردگی پس از زایمان هم صادق است. سعی کند یک محیط امن و همراه با آرامش را برای همسرش ایجاد کند. با ناراحتیهای او مثل تهوع، استفراغ و... همدلی کند. مسلما فردی همدل و همراه خواهد بود که آگاه باشد.
چقدر شایع است؟
بسیاری از محققان فاکتورهایی برای افسردگی پس از زایمان عنوان میکنند که عبارتند از: تغییرات هورمونی، سابقه فردی و خانوادگی، حمایت نشدن از طرف خانواده، نداشتن احساس حمایت، امنیت و تنهایی فرد، تجربههای زایمان ناخوشایند قبلی، نگرانیها، دغدغههای فردی و مالی، زندگی خانوادگی پر استرس، بارداری در سن پایین، مصرف الکل یا مخدر و خشونت خانوادگی؛ از مهمترین فاکتورهایی است که منجر به افسردگی پس از زایمان در فرد میشود. افسردگی پس از زایمان با فاصله کمی از زایمان نمایان میشود. درمورد درصد ابتلا به آن خیلی توافق وجود ندارد اما فقط پنج تا 25 درصد از زنان به آن مبتلا میشوند. به همین خاطر است که در ابتدای گفتوگو مطرح شد که هر مشکلی را به افسردگی ربط ندهید!
رابطه شیر دادن و افسردگی
دانشگاه کمبریج پژوهشی را روی 14هزار مادر انجام داده و برای اولینبار فوائد شیردهی در سلامت مادر را بررسی کرده است. گفته میشود افسردگی در مادرانی که تمایل به شیردهی دارند اما شیر کافی ندارند دو برابر بیشتر از بقیه است. سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده که نوزادان را به مدت حداقل شش ماه فقط با شیر مادر تغذیه کنند...
چطور شناساییاش کنیم؟
گرفتگی خلق، یک نوع افسردگی بسیار خفیف است که از چند روز تا یک هفته پس از زایمان ادامه پیدا میکند اما بیش از دو هفته طول نمیکشد. بسیاری از افراد این را به جای افسردگی پس از زایمان میپندارند. پس حتی این گرفتگی خلق را که شامل ناراحتی بسیار، گریههای شدید، اضطراب، تحریکپذیری بالا، کمخوابی و... است، نمیتوان افسردگی هنگام یا پس از زایمان تلقی کرد. البته در این دو هفته نقش خانواده هم بسیار مهم است. تقریبا 60 تا 80 درصد خانمها تجربهاش میکنند اما درصورتیکه پروسه آن طولانی شد ممکن است تبدیل به افسردگی پس از زایمان شود و این افسردگی بین دو هفته تا یکسال زمان ببرد.
راهکارهایی برای کنترل افسردگی
اگر از قبل به روانشناس مراجعه میکردند، با همان فرد مشکلشان را مطرح کنند. با همسرتان درمورد مسائل پیش آمده گفتوگو کنید و در برنامههای حمایتی شرکت کنید. مثل دورهمیهای مادران باردار. چون دیدن دغدغههای مشترک، فرد باردار را آرام میکند. سعی کنید از خستگی یا اضطراب زیاد اجتناب کنید، استراحت کافی داشته باشید و مهمتر از همه ورزش کنید. بهویژه اگر قبل از بارداری فردی فعال در جامعه بودید و در حال حاضر مجبور به کم کردن فعالیتهایتان هستید، سعی کنید آن را تا حدودی با ورزش کنترل کنید. پیادهوری سبک بسیار کمککننده است. بهتر است اگر اهل ورزش نیستید، پیش از اقدام به بارداری یک برنامه منظم پیادهروی داشته باشید. ورزش مستمر در طول پروسه بارداری در ایجاد آرامش شما بسیار موثر است.
آیا دارودرمانی مجاز است؟
برای درمان افسردگی از هر نوعی، یک مثلث درمان داریم. شامل: دارو درمانی، مشاوره و ورزش. برای افسردگی پس از زایمان هم میتوان با این روش پیش رفت. اگر افسردگی خیلی شدید نیست با مشاوره و فعالیتهایی مثل ورزش قابل درمان است اما در صورت شدید بودن به ناچار سراغ دارو میرویم (به تشخیص روان پزشک) داروهای جدید ضدافسردگی را حتی زنان باردار هم میتوانند مصرف کنند اما نکته بسیار مهم این است که حتما باید زیر نظر روانپزشک مصرف دارو را شروع و با نظر او هم مصرف آن را قطع کنند.
هرگز فراموش نکنید
با خودتان مهربان باشید، انتظارات بیش از اندازه از خودتان نداشته باشید، از دیگران کمک بگیرید و در صورت داشتن شرایط روحی نامناسب، احساساتتان را به یک دوست معتمد و ترجیحا یک متخصص بیان کنید. یکی از راههای کمککننده ارتباط موثر و حمایتگر با اطرافیان، تعاملات اجتماعی، دورهمیهای دوستانه، معاشرت با افرادی که دوست دارید و ورزش کردن است؛ چراکه حفظ نشاط در این دوران از واجبات است!