استخوان درد، پوکی استخوان یا شکستن استخوان‌های بدن آن‌قدر دردناک و علاجش آن‌قدر زمان‌بر است که بهتر است قبل از وقوع به فکر پیشگیری آن باشید. پوکی استخوان هم متاسفانه بیشتر گریبان زنان را مي‌گیرد برای همین هم هست که باید نحوه سنجش و تست اندازه‌گیری آن را بدانید تا خدای ناکرده غافلگیر نشوید. برای فرار از پوکی استخوان اول از همه قوت و جان استخوان‌هایتان باید دست‌تان بیاید. این اندازه‌گیری را هم از طریق آزمایش سنجش تراکم استخوان متوجه مي‌شوید. سنجشی که نشان مي‌دهد چقدر مي‌توانید روی قوای استخوان‌های دست‌وپا و همه جای بدنتان حساب کنید.
سنجش تراکم استخوان یعنی چه؟
سنجش تراکم استخوان به روشی گفته مي‌شود که مي‌توان با استفاده از آن سختی و محکمی استخوان‌های بدن را آزمایش کرد. آزمایش تراکم استخوان دقیقا همان کاری را انجام مي‌دهد که به آن معروف است. یعنی تراکم استخوان را مي‌سنجد. با این آزمایش مي‌توان خطر ابتلا به بیماری‌هایی مثل پوکی استخوان را مشخص کرد. پوکی استخوان در افرادی رخ مي‌دهد که استخوان‌هایی سست دارند. در سال‌های گذشته بعد از شکستگی استخوان پزشکان مي‌توانستند پوکی استخوان فرد را تشخیص بدهند اما حالا با آزمایش تارکم استخوان مي‌توان بافت استخوان، تراکم و قدرت آن را مشاهده کرد. البته آزمایش تراکم استخوان با اسکن‌های استخوانی متفاوت است. اسکن استخوان به تزریق مواد ویژه‌ای نیاز دارد و برای تشخیص شکستگی‌ها، عفونت‌ها، سرطان و ديگر ناهنجاری‌های استخوان مورد استفاده قرار مي‌گیرد.
چه عواملی در تراکم استخوان تاثیر دارد؟
فعالیت بدنی و ژنتیک مهم‌ترین عامل موثر در تراکم استخوان هستند. مصرف کلسیم و ویتامین D هم در متراکم شدن استخوان نقش زیادی دارند. یعنی اگر حواس‌تان به ورزش و تغذیه مناسب باشد، شاید اصلا نیازی به انجام آزمایش تراکم استخوان نداشته باشید.
قبل از انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان چه کار باید کرد؟
-آمادگی خاصی برای این آزمایش توصیه نشده است اما ممکن است به شما توصیه کنند مصرف مکمل‌های کلسیم را از یکی دو روز قبل از آزمایش متوقف کنید.
-اگر باردار یا مشکوک به بارداری هستید حتما به پزشک‌تان خبر بدهید.
آزمایش تراکم استخوان چگونه انجام مي‌شود؟
اصلی‌ترین و البته رایج‌ترین روش سنجش تراکم استخوان روش DEXA است.
در این روش از اشعه ایکس برای سنجیدن میزان تراکم استخوان استفاده مي‌کنند. یعنی از دو منبع اشعه ایکس را به سمت استخوان مبدأ مي‌فرستند. استفاده از دو منبع اشعه ایکس برای بالا بردن دقت کار است. این استخوان مبدأ معمولا ستون مهره‌ها یا مفصل ران در ناحیه لگن و استخوان ساعد است. این استخوان‌ها محل‌هایی هستند که بیشتر از بقیه استخوان‌ها به دلیل پوکی استخوان دچار شکستگی مي‌شوند. مقداری از اشعه جذب استخوان مي‌شود و مقداری از آن از استخوان عبور مي‌کند و از سمت دیگر بدن خارج مي‌شود. اندازه هرکدام از این دو اشعه بعد از خروج از بدن از سوي یک گیرنده سنجیده مي‌شود. اشعه دریافتی از سوي گيرنده به یک رايانه مي‌رود و در آن‌جا مقدار اشعه به مقیاس میزان تراکم استخوان تبدیل مي‌شود. هرچه تراکم استخوان بیشتر باشد، مقدار بیشتری اشعه‌ایکس جذب مي‌کند و مقدار کمی از آن خارج مي‌شود. این سنجش حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه بیشتر زمان نمی‌برد.
این آزمایش به چه دلایلی انجام مي‌شود؟
پزشک متخصص برای بررسی این دلایل انجام آزمایش تراکم استخوان را تجویز مي‌کند:
-مونیتورینگ درمان پوکی استخوان
-تشخیص کاهش تراکم استخوانی قبل از رخ دادن شکستگی
-بررسی خطرات شکستگی استخوان
-کاهش قد
اگر فردی با کاهش قد یعنی حداقل چهار سانتی‌متر مواجه شود، پزشک متخصص این آزمایش را توصیه مي‌کند. دلیل کاهش قد ممکن است به دلیل شکستگی‌های ستون فقرات با پوکی استخوان باشد.
-شکستگی‌های متعدد استخوان
شکستگی‌های استخوانی ظریف و ترد زمانی به وقوع مي‌پيوندد که تراکم استخوان با کاهش جدید روبه‌رو شده باشد.
-بررسی عوارض داروها
استفاده طولانی مدت از بعضی داروها باعث کم‌شدن تراکم استخوان مي‌شود.
کاهش در سطح هورمون‌ها
زنان یائسه در صدر فهرست افراد مستعد به پوکی استخوان قرار دارند. در دوران یائسگی هورمون‌ها مثل سابق کار نمی‌کنند و کاهش سطح آن‌ها مي‌تواند باعث پایین آمدن تراکم استخوان شود.
چه زنانی باید آزمایش سنجش تراکم استخوان بدهند؟
همان‌طور که گفته شد بیماری پوکی استخوان زنان را بیشتر از مردان درگیر خودش مي‌کند اما چه زنانی بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند؟
*زنانی که بیماری حاد کلیوی دارند.
*زنانی که دچار یائسگی زودرس شده‌اند.
*زنانی که در معرض لاغری زیاد و کاهش وزن شدیدند.
*زنانی که یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلاست.
*زنانی که شکستگی ظریف و پی در پی دارند.
*زنانی که آرتریت روماتوئید دارند.
*زنان در بستر یا زنانی که به دلیل مشکلات جسمانی تحرک کمتری از قبل دارند.
تست تراکم استخوان را چگونه بخوانید؟
نتیجه این آزمایش را دو عدد Tو Zنشان مي‌دهند.
عدد تی:
این عدد تراکم استخوان را در مقایسه با فردی بالغ با جنسیت یکسان نشان مي‌دهد. اگر این عدد تی منفی یک و بزرگتر باشد یعنی تراکم استخوان طبیعی است. اگر عدد تی بین منفی یک تا منفی دو و نیم باشد از ریسک بالای ابتلا به پوکی استخوان خبر مي‌دهد. اگر عدد تی کوچکتر از منفی دو و نیم باشد یعنی فرد به پوکی استخوان مبتلا شده است.
عددZ
این عدد تراکم استخوان را در مقایسه با فردی نرمال، همسن، هم وزن، همجنس و هم‌قد نشان مي‌دهد. اگر عدد Z کمتر از منفی دو باشد دلیلی به غیر از سالمندی عامل کاهش تراکم استخوان است.
چگونه استخوان‌ها را متراکم کنیم؟
متراکم شدن استخوان‌ها با دوری از پوکی استخوان و شکستگی‌های کوچک ارتباط مستقیم دارد. یعنی هرچه تراکم بالاتر برود ایمنی هم بیشتر مي‌شود اما برای تراکم بیشتر استخوان‌ها چه کارهایی باید انجام بدهیم؟
- ویتامینD. حواس‌تان به میزان دریافت ویتامین‌های بدنتان بخصوص ویتامینD باشد. برای پیشگیری از پوکی استخوان باید در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرید و ویتامینD را به بدنتان برسانید. حتما مي‌دانید که جذب ویتامینD به حضور کلسیم و ویتامین‌های دیگر هم بستگی دارد.
-لطفا دور سیگار و قلیان را خط بکشید. سیگار و قلیان هم مي‌توانند تراکم استخوان را پایین بیاورند.
-ورزش منظم و مستمر انجام بدهید. مثلا سه روز در هفته خیلی خوب است.
-به تغذیه سالم بیشتر توجه کنید. پزشکان توصیه مي‌کنند، برای دوری از پوکی استخوان حتما لبنیات، ماهی، سبزی، میوه، غلات و حبوبات را در رژیم غذایی روزانه قرار بدهید. مثلا مصرف شیر، ماست و سبزیجات مي‌تواند نیاز روزانه بدن به کلسیم را تامین کند.
-بهتر است نوشابه‌های قندی را فراموش کنید. این نوشابه‌ها به‌راحتی مي‌توانند شما را در معرض پوکی استخوان قرار بدهند. اگر نمی‌توانید نوشیدنی‌های کنار غذا را ترک کنید، دوغ مي‌تواند گزینه مناسبی باشد.
- قهوه هم نوشیدنی مناسبی نیست.
-پیاده‌روی روزانه را فراموش نکنید. مثلا اگر روزی 20 تا 30دقیقه پیاده‌روی کنید اصلا کار سخت و نشدنی نیست.
پوکی استخوان چگونه درمان مي‌شود؟
برای درمان پوکی استخوان پزشک متخصص ممکن است از چند روش استفاده کند.
-درمان جایگزین هورمون
اگر بیمار در مرحله بعد از یائسگی باشد این شیوه درمان توصیه مي‌شود.
-ورزش مداوم و مرتب
متخصصان معتقدند زنانی که در روز ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیاده‌روی مي‌کنند، چهار تا هفت برابر ذخیره استخوانی بیشتری دارند. پیاده‌روی روزانه همراه با دریافت کلسیم و مقدار کافی پروتئین مي‌تواند به درمان پوکی استخوان کمک کند.
- همه بیماران مبتلا به پوکی استخوان باید مکمل‌های دارویی کلسیم و ویتامین D دریافت کنند. همراه با این دو مکمل پزشک معالج معمولا از یک داروی ضدپوکی استخوان هم استفاده مي‌کند.
- مهم‌ترین داروهایی که در درمان پوکی استخوان استفاده مي‌شوند، بیس فسفات‌ها هستند. این دارها مانع باز جذب کلسیم از استخوان‌ها از سوی سلول‌های استئو کلاست مي‌شوند. از مهم‌ترین و رایج‌ترین این داروها مي‌توان به آلندرونات، ریزدرونات، زولدرونیک اسید، کلسیتونین و رالوکسیفن اشاره کرد.
