داستانی که بسیاری از ما بارش های سیل آسای اواخر سال گذشته و اوایل امسال را پایان بخش آن تصور کردیم و با شنیدن نام ترسالی به دنبال این بارش ها، تصویر زمین سرسبز و چشمه های روان را در ذهن مجسم ساختیم و به خود و زمین تشنه لب نوید خوش رهایی از خشکسالی را دادیم.
اما گویی این داستان هولناک را پایانی نیست و خشکسالی همچنان گلوی زخمی زمین تشنه را می فشارد؛ نه تنها در ایران زمین که در اقصی نقاط جهان تصویر تاسف بار خشکسالی به چشم می خورد.
طبق برآورد سازمان ملل تا سال ۲۰۲۵ میلادی ۳۰ کشور با مشکل جدی کم آبی روبرو خواهند بود که ۱۸ مورد آن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا جای گرفته و ایران نیز یکی از این کشورها است.
براساس آمارهای اعلام شده تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۴۷ درصد از مردم جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که با مشکل جدی کم آبی روبرو هستند.
وارد دوره ترسالی نشده ایم
به اعتقاد مسوولان و کارشناسان با وجود بارش های بسیار خوب چند وقت اخیر، همچنان منابع آبی سطحی و زیرزمینی در حال آب رفتن هستند و سایه سنگین خشکسالی همچنان پابرجا است.
آنها معتقد هستند: هنگامی می‌توانیم بگوییم وارد دوره ترسالی شده‌ایم که مثلاً پنج سال متداول این اتفاق رخ دهد که تاکنون در تاریخ ایران چنین دوره‌ای وجود نداشته است.
به اعتقاد برخی از کارشناسان محیط زیست از جمله محمد درویش که در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور فعال است، برای جبران بحران کسری شدید منابع آب های زیرزمینی ایران، دست کم نیازمند یک هزار و ۲۰۰ متربارندگی هستیم و این حدود دو یا سه هزار سال زمان می‌برد و این در حالی است که مصرفی هم وجود نداشته باشد.
به اعتقاد این کارشناس وضعیت به شدت بحرانی است و با یک دوره بارش خوب، نباید حتی به این موضوع فکر کرد که می‌توانیم سفره‌های آب زیر زمینی را تأمین کنیم و وارد دوره ترسالی شده ایم.
روند خشکسالی در کشور ادامه دارد
جبهه غالب طبیعت ایران با قرار گرفتن در عرض ۲۵ تا ۴۰ درجه نیم کره شمالی در کمربند خشکی جهان قرار دارد که تقریباً همه بیابان‌های معروف جهان از جمله گودی در چین و بحرالمیت و صحرای عربستان و آفریقا و دشت لوت، همه در این منطقه واقع شده اند. چهره غالب این منطقه به گونه‌ای است که میانگین ریزش‌های آسمانی آن، یک سوم میانگین جهانی است.
تداوم روند خشکسالی در کشور موضوعی است که چندی پیش نیز از سوی رییس سازمان هواشناسی در نشستی خبری عنوان شد.
سحر تاجبخش اوایل تیرماه امسال اعلام کرد: نه فقط مدل‌های ما بلکه مدل‌های جهانی نشان می‌دهد که روند خشکسالی در ایران همچنان ادامه دارد
وی تصریح کرد: تغییر اقلیم موضوعی نیست که بتوانیم منطقه‌ای به آن نگاه کنیم، اگرچه نگاه خرد اقلیم به آن داریم اما معمولاً تغییرات اقلیمی را به صورت زمانی مثلاً ماهانه یا فصلی بررسی می‌کنیم. ممکن است مثلاً مانند امسال یک سال ترسالی یا بارش‌های خوبی داشته باشیم اما دلیل بر خروج کشور از خکشسالی نیست.
تاجبخش عنوان داشت: خشکسالی را می‌توان از چند دیدگاه بررسی کرد که یکی از آنها نگاه آب‌شناسی است، یعنی منابع آبی زیرزمینی ما باید تأمین شود تا بگوییم که از این خشکسالی عبور کرده‌ایم، اما مطالعات نشان می‌دهد که با این بارش‌ها آب مورد نیاز منابع آبی ما تأمین نشده است و بسیاری از منابع در نقاط مختلف کشور همچنان خشک هستند.
رییس سازمان هواشناسی ابراز داشت: البته معلوم نیست این بارش‌ها همچنان ادامه داشته باشد و اگر هم داشته باشد باید چند سال باشد تا آبهای منابع زیر زمینی تأمین شود.
هرمزگان هنوز از خشکسالی خارج نشده است
استان هرمزگان در جنوب ایران از جمله مناطقی است که بیش از دو دهه می باشد که با خشکسالی دست و پنجه نرم می کند و گویی هر روز، خشکسالی پرزورتر می شود و پا بر قلب ضعیف هرمزگان می گذارد و تن خسته و تشنه لبش را به زمین می کوبد.
این همه سال سال خشکسالی و کم آبی در هرمزگان موجب خشک شدن ۳۶۵ حلقه چاه آب آشامیدنی، ۱۸ دهنه چشمه و قنات، ۱۰۰ حلقه چاه و کاهش آب ۱۳۵ حلقه چاه بین ۳۰ تا ۷۰ درصد شده است.
از ۷۴ دشت موجود در هرمزگان تمامی آنها دارای بیلان منفی هستند و ۳۸ دشت ممنوعه بوده و باقی دشت ها نیز شور است.
مدیرعامل آب منطقه ای هرمزگان گفت: گرچه در فروردین ماه امسال و اواخر سال گذشته شاهد بارندگی های خوبی در استان بودیم اما هنوز از خشکسالی خارج نشده ایم.
هوشنگ ملایی تصریح کرد: گرچه بارندگی خوبی در کشور اتفاق افتاد که در ۵۰ سال گذشته بی سابقه بود؛ اما این بدان معنا نیست که وارد ترسالی شده‌ایم.
وی ادامه داد: بارندگی های اخیر ناشی از تغییر اقلیمی است که احتمال ترسالی و یا خشکسالی شدید را گوشزد می کند.
این مقام مسوول بیان داشت: بارندگی های اخیر گرچه خسارت‌های زیادی را به بار آورد؛ اما با توجه به خشکسالی های گذشته، نفع آن برای کشاورزی و طبیعت به مراتب بیشتر بود.
سدهای هرمزگان فقط تا پایان امسال پاسخگوی نیاز آبی استان است
مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان بیان داشت: با وجود بارندگی های صورت گرفته، سدهای اصلی استان فقط تا پایان سال جوابگوی نیاز آبی هرمزگان است.
ملایی تصریح کرد: سد استقلال میناب با ظرفیت ۲۴۰ میلیون مترمکعب، ۸۰ میلیون مترمکعب آب قابل استفاده دارد.
وی با اشاره وجود منابع آبی در ۴۰ درصد از ظرفیت سد شمیل و نیان، افزود: اکنون ۴۰ میلیون متر مکعب آب در این سد وجود دارد.
ملایی ظرفیت این سدها که دریاچه مخزن مشترک دارند را ۹۸ میلیون مترمکعب اعلام کرد.
وی خاطرنشان کرد: سدجگین، دیگر سد مهم هرمزگان با ظرفیت ۲۱۰ میلیون مترمکعب هم اکنون ۱۶۰ میلیون متر مکعب آب دارد که آب آشامیدنی مردم شهرستان جاسک و بخشی از شهرستان بشاگرد را تامین می‌کند.
ملایی گفت: نیاز آبی این استان تا افق ۱۴۱۰ هجری شمسی، ۲ میلیارد و ۱۹۰ میلیون مترمکعب پیش بینی شده است.
سه میلیارد متر مکعب بیلان منفی آب زیرمینی هرمزگان است
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای هرمزگان بیان داشت: سه میلیارد مترمکعب بیلان منفی آب زیرزمینی در استان است که ۳۶ نقطه برای احداث سدهای کوچک با هدف تقویت آبخوان به ظرفیت ۵۰۰ هزار تا شش میلیون مترمکعب در بالا دست دشتهای با بیلان منفی شناسایی شده‌اند.
ملایی افزود: میزان بارش درازمدت ۵۱ ساله ۱۸۳ میلی متر و متوسط بارندگی از ابتدایی سال تاکنون ۱۵۵ میلی متر و نسبت به دوره درازمدت ۹ درصد رشد و نسبت به سال گذشته هم ۲۳۰ درصد افزایش داریم.
به گفته این مقام مسوول در مجموع از ۷۴ دشت هرمزگان، ۲۰ دشت آزاد است که تنها نیم درصد بار آبی را به دوش می کشد زیرا به لحاظ کمیت و کیفیت وضعیت مطلوبی ندارند.
ملایی خاطرنشان کرد: اما از ۵۴ دشت ممنوعه در هرمزگان، ۹۹.۵ درصد برداشت آب زیرزمینی صورت می گیرد.
این مسوول یادآورشد: در اثر خشکسالی های متوالی در سال های اخیر ۶۵ درصد روان آب ها کاهش یافته که آسیب جدی به بخش های مختلفی همچون کشاورزی، سفره های آب زیرزمینی و آبخوان ها وارد کرده است.
رودخانه های هرمزگان مرزی شوند
مدیرعامل آب منطقه ای هرمزگان گفت: روند بارندگی در استان به گونه ای است که در هر دهه حدود ۲ تا ۳ بارش سیل آسا اتفاق می افتد و حجمی در حدود ۱.۲ میلیارد مترمکعب در چند ساعت از دسترس خارج شده و به دریا می ریزد.
ملایی بیان داشت: از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستاریم تا با توجه به وضعیت هرمزگان رودخانه های این استان در زمزه رودخانه های مرزی تعریف شوند.
وی خاطرنشان کرد: در بحث تعادل بخشی نیز می توان با فعالیت هایی مانند تغذیه دشت‌ها و آبخوان ها به بهبود شرایط استان هرمزگان کمک کرد.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان تصریح کرد: نیاز آبی استان هرمزگان در بخش کشاورزی یک ونیم میلیارد مترمکعب و برای شرب ۱۷۰ میلیون مترمکعب است.
وی خاطرنشان کرد: باتوجه به مجوزهای گرفته شده، احداث ۹۴ میلیون مترمکعب آب شیرین کن در بخش شهری و ۲۳ میلیون مترمکعب در بخش روستایی در این استان اجرا و تولید می شود.
ملایی گفت: تا ۲۵ سال آینده تولید آب شیرین کن ها در هرمزگان ۴۷۶ میلیون مترمکعب در سال پیش بینی شده است.
هرمزگان ۹۹۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب دارد
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان اعلام کرد: در حال حاضر نیاز آبی استان ۴ هزار و ۴۵۰ لیتر برثانیه است، در حالی که ظرفیت موجود ۳ هزار و ۴۵۰ لیتر است و ۹۹۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب داریم.
امین قصمی با اشاره به بارش های اخیر در هرمزگان و عبور از تابستانی که با تهدید جدی کم آبی مواجه بود، گفت: وضعیت فعلی منابع آبی نسبتاً مناسب بوده اما باتوجه به اقلیم خاص استان کماکان با محدویت منابع مواجه ایم و باید همان استراتژی تعریف شده در مواقع خشکسالی را با جدیت پی گیری کنیم.
وی بر ضرورت مشارکت مردم و مسئولان در مدیریت مصرف آب تاکید کرد و گفت: براساس بخشنامه هیئت وزیران تمامی دستگاه های اجرایی مکلف به کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب با نصب ابزار کاهنده مصرف می باشند.
برای جبران کمبود آب در هرمزگان برنامه داریم
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان گفت: برای جبران کمبود ۹۹۰ لیتر بر ثانیه آب در استان استراتژی های خاصی را در سه حوزه مختلف مدیریت مصرف و تقاضا (مدیریت مصرف)، کاهش هدررفت آب و انجام اقدامات سازه ای تعریف کرده ایم.
وی خاطرنشان کرد: در بخش مدیریت مصرف، اقداماتی نظیر نصب پکیج های کاهنده مصرف، اقدامات فرهنگی و آموزشی، جلب مشارکت های مردمی، برگزاری جشنواره های نخستین واژه آب، کارناوال های دانش آموزی و… اجرا شده است.
مدیرعامل آبفای استان هرمزگان گفت: جداسازی ۶۱ انشعاب فضای سبز شهری و خرید و جایگزینی پکیج های تصفیه پساب برای آبیاری فضای سبز از جمله برنامه اساسی آبفا برای کاهش میزان مصرف آب است.
قصمی با اشاره به اقدامات سازه ای آبفا، افزود: اجرای چند طرح آبرسانی بزرگ در برخی شهرهای بحرانی استان را در دست اجرا داریم که این طرح ها شامل طرح آبرسانی جگین- بشاگرد، آبرسانی به رویدر، کهورستان و بندرخمیر، آبرسانی به بستک و جناح از طریق آب شیرین کن بندر چارک و تکمیل فازهای بعدی آب شیرین کن بندرعباس است.
وی خاطرنشان کرد: با تکمیل فاز دوم آب شیرین کن بندرعباس تا پایان تابستان امسال، ظرفیت این آب شیرین کن از ۲۰ هزار مترمکعب در شبانه روز به ۶۰ هزار مترمکعب خواهد رسید.
قصمی گفت: همچنین تلاش داریم با وجود مشکلات پیش رو (تحریم ها)، این پروژه تا پایان امسال به ظرفیت نهایی ۱۰۰ هزارمترمکعب برسد.
وی اظهارداشت: همچنین احداث یک آبشیرین کن با ظرفیت ۴۰ هزارمترمکعب نیز در بندرعباس راه اندازی می شود که هم اکنون در مرحله مناقصه قرار دارد.
قصمی خاطرنشان کرد: با راه اندازی این آبشیرین کن ها، بیش از ۵۰ درصد نیاز آبی شهر بندرعباس از طریق آبشیرین کن ها تامین خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان افزود: ۲۲۵ هزار مشترک زیر پوشش آب و فاضلاب استان هرمزگان هستند که ۸۵ درصد مشترکان در بخش خانگی بوده و ۶۵ درصد کل مصرف آب را به خود اختصاص دادند.
قصمی با بیان اینکه هر سال تعداد مشترکان شرکت آب و فاضلاب هرمزگان ۱۷ تا ۲۰ درصد افزایش می یابد، تصریح کرد: با توجه به شرایط اقلیمی استان و کاهش منابع آبی در سال های اخیر، مصرف بهینه آب و رعایت الگوی مصرف از سوی شهروندان هرمزگانی یک ضرورت است که می تواند ما را در تولید و حفظ منابع آبی پایدار استان یاری کند.
روستاهای هرمزگان بیش از ۸۰۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب دارند
متوسط نرخ روستانشین استان هرمزگان ۵۰ درصد بوده که ۲۱ درصد بالاتر از رقم متناطر ملی ۲۹ درصد می باشد.
بنابراین با توجه به شاخص بالای جمعیت ساکن در روستاهای استان هرمزگان جهت حفظ و ماندگاری این جمعیت و جلوگیری از مهاجرت آنها به شهرها، توجه به زیر ساخت های اساسی از جمله موضوع حیات با اهمیت تأمین آب آشامیدنی امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد.
در حال حاضر وضعیت منابع آبی روستاهای استان هرمزگان توسط ۵۱ دهنه چشمه و ۳۶۱ حلقه چاه و ۱۶ دستگاه آبشیرینکن تأمین می شود.
سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی هرمزگان گفت: نیاز آبی روستاهای هرمزگان ۲۲۰۰ لیتر برثانیه است که اکنون هزار و ۳۶۰ لیتر برثانیه تامین می‌شود.
خلیل یکتاپرست تصریح کرد: ۸۴۰ لیتر برثانیه کمبود آب در روستاها وجود دارد که با بهره برداری از طرح‌های جدید این میزان کاهش می‌یابد.
وی بیان داشت: در اثر خشکسالیهای اخیر سطح آب ۹۰ درصد از دشتهای استان هرمزگان با افت معادل نیم متر و حداکثر ۲۸ متر روبرو شده اند که باعث خشک شدن ۲۲ حلقه چاه، ۱۶ دهنه چشمه، کاهش آبدهی ۱۳۵ حلقه چاه و تضمین کیفیت ۱۸۳ حلقه چاه آبشرب شده است.
این مقام مسوول تصریح کرد: با توجه به محدودیت های منابع آبشیرین در استان هرمزگان، شرکت آب و فاضلاب روستایی با احداث بیش از ۳۰ مجتمع، آبرسانی به روستاها از منابع آبی مطمئن و همچنین استفاده از فنآوری و تکنولوژی شیرین سازی آبهای شور از جمله دریا را از طریق احداث دستگاههای آبشیرینکن در دست اقدام دارد.
یکتاپرست خاطرنشان کرد: با توسعه و بازسازی شبکه‌های آبرسانی، حفر و تجهیز چاه‌ها تاکنون به بیش از یک هزار و ۳۰۰ روستای هرمزگان آبرسانی شده است.
آب را از پدرانمان به ارث نبرده ایم، از فرزندانمان به امانت گرفته ایم
منابع آبی به عنوان یک سرمایه ملی تنها متعلق به نسل فعلی نیست و نسل‌های آینده نیز به آن نیاز دارند و همه در قبال آیندگان مسوولیم و باید همواره در نظر داشته باشیم که کشور ایران در مسیر خشکسالی قرار دارد و باید به هر نحو مانع خسارات و بلایای ناشی از این موضوع بر زندگی و جامعه مان شویم.
افت شدید منابع آبی سطحی و زیر سطحی در سال های اخیر در ایران به عنوان یک چالش اساسی مطرح است و نمی توان بارش های اخیر را جبران کننده شرایط نامطلوب قبلی دانست.
بیش از یک دهه خشکسالی با یک سال ترسالی جبران نمی شود و مصرف بهینه آب در ایران همچنان ضروری است.
کارشناسان و محققان خشکسالی را بر خلاف سیل و دیگر بلایای طبیعی همچون زلزله، پدیده‌ای آرام و خزنده می دانند که به تدریج محیط را تسخیر و به یک بلای طبیعی تبدیل می‌گردد و از همین رو باید همیشه از آن ترسید و آماده مقابله بود.
پدیده ای که به آرامی سلامت و امنیت جامعه، محیط زیست و اقتصاد و به تبع آن آرامش جامعه را مورد هدف قرار می دهد و جوامع بشری را با چالش های بسیاری مواجه می کند.
در این شرایط یکی از مهمترین ضرورت ها، مدیریت منابع آبی و مشارکت مردمی است تا منابع آبی مان و به تبع اجتماع بیش از این به چالش کشیده نشود.
در این شرایط همه باید خود را مالک آب بدانیم و در صرفه جویی و مصرف بهینه این سرمایه حیاتی تلاش کنیم.
از سویی دیگر باید طرح های عملیاتی و کاربردی از سوی دستگاه های متولی و مسوول با توجه به ظرفیت های موجود برای حل این مشکل اجرا شود.
طرح هایی بدون شبهه آسیب به محیط زیست در کنار اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی و صرفه جویی در مصرف آب از سوی مردم می تواند تا حدودی مرهمی بر درد کم آبی باشد.
آب نقش بسیار مهم و حیاتی در توسعه دارد و نبود مشکل در تامین آب چه در بخش آشامیدن و چه در بخش کشاورزی، می تواند راهگشای افزایش تولید، خودکفایی و تحقق اهداف برنامه اقتصاد مقاومتی باشد و از همین رو باید توجه و تاکید بیشتری نسبت به این موضوع وجود داشته باشد.
