تاریخچه طرح منقرض شده زوج و فرد
اواسط آذر ۸۴ بود که به دلیل آلودگی شدید هوای تهران، طرح نوبتی کردن ترددخودروها بر اساس فرد یا زوج بودن شماره آخر پلاکشان در محدوده‌ای به وسعت ۸۸.۵ کیلومتر اجرا شد. به گفته برخی کارشناسان ترافیک در تمام سال‌هایی که این طرح اجرایی شده، صفر تا ۴ درصد دراین محدوده سبب کاهش آلودگی هوا شده اما در بیرون این محدوده ۳۸ درصد بر آلودگی هوای تهران افزوده است. همچنین در برخی از بزرگراه‌های پایتخت نیز باعث افزایش طول زمان ترافیک شده است.
حدود یک میلیون خودرو در سامانه تهران من برای معافیت ۲۰ روزه ثبت نام کرده اند این درحالی است که برای استفاده از معافیت ۲۰ روزه برای تردد در حلقه دوم ترافیکی باید در سامانه تهران من ثبت نام کرد
در گزارشی که مدیران شهری در زمان اجرای طرح کاهش تهیه کرده بودند، مشخص شد اجرای طرح زوج و فرد در این سال‌ها در بزرگراه چمران ۱۱ درصد، نواب ۱۰ درصد، مدرس ۱۷ درصد و رسالت ۱۲ درصد سبب تاخیر در ترافیک شده است. به طوریکه حجم ترافیک از رینگ «زوج و فرد» به یک لایه عقب‌تر و عملاً به بزرگراه‌های منتهی به این محدوده کشیده شده و باعث افزایش آلودگی هوا در خارج از محدوده زوج و فرد شده است.
در نقد این طرح که سال‌ها در تهران اجرایی می‌شد کارشناسان ۴ دلیل عمده را مطرح می‌کردند نخست اینکه این محدوده با هدف‌های اولیه ای که ایجاد شده همخوانی ندارد و تجربه سالیان گذشته نشان داده محدوده زوج و فرد کارآمد نیست و در همه جای دنیا چنین تجربه‌ای در ابتدا موفق بوده، اماپس از دائمی شدن، آلودگی هوا دوباره به این محدوده‌ها بازگشته است.
دومین دلیل ناعادلانه بودن تعداد روزهای تردد خودروهای زوج و فرد زیرا خودروهایی که پلاک آنها زوج است، شانس بیشتری برای استفاده از فضاهای شهری دارد. خودروها پلاکشان فرد است و تنها در دو روز از هفته به رایگان از این محدوده استفاده می کنند، این در حالی است که خودروهای پلاک زوج که چهار نهم خودروها هستند از ۳ روز از ۵ روز کاری هفته تردد رایگان استفاده می کنند.
نکته دیگر برای ناکارآمدی این طرح نقشه‌های ترافیکی شهر تهران بود که نشان می دهد در محدوده طرح ترافیک اصلی در زمان اوج هیچ نقطه ترافیکی وجود ندارد. در محدوده زوج و فرد چند نقطه ترافیکی محدود و در خارج از این محدوده شاهد ترافیک هستیم. همچنین محدودیت‌های دائمی ترافیکی برای برخی که مجبور به سفر در این محدوده هستند با ترغیب به خرید خودرو دوم که اغلب خودروهایی بی کیفیت هستند تشویق می‌کند می‌گوید: این رفتار نشان می‌دهد سیاست‌ها در این زمینه غلط است.
سال گذشته پس از پذیرفتن ناکارآمدی این طرح شورای ترافیک شهر تهران، با تولد حلقه دوم ترافیکی موافقت کرد. طرحی که به نظر می‌آید از طرح گذشته نکات مثب بیشتری دارد.
محدوده طرح کنترل آلودگی هوا
محدوده حلقه دوم تفاوتی با محدوده زوج و فرد ندارد و براساس مصوبه شورای ترافیک شهر تهران، محدوده طرح کنترل آلودگی هوا از سمت شمال خیابان مطهری، از سمت جنوب خیابان شوش، از سمت غرب خیابان کارگر و از سمت شرق خیابان شریعتی و ۱۷ شهریور است و محدوده «زوج یا فرد» از شمال به بزرگراه همت، از شرق به بزرگراه امام علی، از جنوب به بزرگراه بعثت و از غرب به بزرگراه‌های نواب و چمران محدود می‌شود که حالا در همین محدوده طرح جدید اجرایی می‌شود.
زمان اجرای طرح جدید / تغییرات معافیت‌های ترافیکی در روز ۵ شنبه
زمان اجرای روزانه طرح جدید ترافیکی ۶:۳۰ تا ۱۹ است، روزهای جمعه و ایام تعطیل همانند گذشته طرح‌های ترافیکی اعم از طرح ترافیک و زوج یا فرد اجرا نمی‌شود، البته در روزهای پنجشنبه، اگرچه همانند سال گذشته طرح ترافیک نداریم ولی در محدوده دوم یا همان زوج یا فرد سابق، طرح کنترل آلودگی هوا برقرار خواهد بود؛ یعنی تردد روز پنجشنبه جزو سهمیه ۲۰ روزِ هر فصل محاسبه می‌شود و بعد از ۲۰ روز هم مشمول پرداخت عوارض محدوده دوم می‌شود.
زمان اجرای روزانه طرح جدید ترافیکی ۶:۳۰ تا ۱۹ است، روزهای جمعه و ایام تعطیل همانند گذشته طرح‌های ترافیکی اعم از طرح ترافیک و زوج یا فرد اجرا نمی‌شود
شرط اصلی استفاده از معافیت ۲۰ روزه
شمارش تعداد روزهای مجاز برای تردد رایگان در محدوده دوم مشروط به این است که ثبت‌نام در سامانه «تهران من» انجام شده باشد. در هر فصل، خودروهای پلاک تهران ۲۰ روز و خودروهای پلاک غیرتهران ۱۵ روز مجاز به تردد رایگان در محدوده دوم یا همان زوج یا فرد سابق هستند که زوج یا فرد بودن پلاک خودروها نیز در تعیین روزهای مجاز اثری ندارد و ملاک، صرفاً تعداد روزهای تردد است. این اولین بار است که در طرحی شهری برای خودروهای بومی امتیاز ویژه‌تری در نظر گرفته می‌شود. اتفاقی که دردنیا سابقه قدیمی دارد.
شمارش تعداد روزهای مجاز برای تردد رایگان در محدوده دوم مشروط به این است که ثبت‌نام در سامانه «تهران من» انجام شده باشد عوارض تردد در این محدوده در روزهای فراتر از تعداد مجاز، نصف عوارض طرح ترافیک تعیین‌شده است و باید تمامی دارندگان خودروهای شخصیِ ساکن تهران و همچنین ساکنان دیگر شهرها که با خودرو شخصی قصد سفر به تهران را دارند، قبل از ورود به محدوده‌های ترافیکی اول و دوم در سامانه «تهران من» ثبت‌نام کنند و حساب آنها به میزان کافی، شارژ داشته باشد.
امتیاز جدید برای ساکنان محدوده طرح ترافیک
امتیاز ساکنان با اجرای طرح جدید از امتیاز جدید و ویژه‌ای برخوردار شده‌اند به‌گونه‌ای که تخفیف ۵۰ درصدی در هزینه طرح ترافیک و طرح محدوده کنترل آلودگی هوا برای آنها در نظر گرفته شد و این در حالی است که یک‌بار خروج قبل از ساعت ۸:۳۰ و یک‌بار ورود بعد از ساعت ۱۷ نیز برای ساکنان رایگان خواهد بود.
ثبت‌نام از ساکنان محدوده زوج وفرد آغاز شده و آنها می‌بایست برای برخورداری از این تخفیف علاوه بر اینکه در سامانه «تهران من» ثبت‌نام می‌کنند، مدارک خود را در دفاتر خدمات الکترونیک شهر به تأیید برسانند ساکنان برای بهره‌مندی از امتیازات سکونت در محدوده می‌بایست پس از ثبت مشخصات محل سکونت خود به همراه مدارک شامل سند یا اجاره‌نامه قانونی و فیش پرداخت عوارض نوسازی و پسماند به دفاتر خدمات الکترونیک شهر مراجعه کنند.
ساکنانی که در محدوده طرح ترافیک مستأجر هستند اگر در بخش سکونت آنها تاریخ پایان سکونت درج‌شده باشد، می‌بایست هرساله برای ثبت‌نام مجدد به‌عنوان ساکن محدوده طرح ترافیک اقدام کنند، هر واحد مسکونی تنها برای یک خودرو می‌تواند از تخفیف بهره‌مند شود. طبعاً برای ساکنان محدوده طرح ترافیک، این تخفیف ۵۰ درصدی به عوارض تردد در هر دو محدوده تعلق می‌گیرد اما ساکنان محدوده دوم (کنترل آلودگی هوا یا همان زوج یا فرد سابق) فقط برای عوارض همان محدوده دوم از تخفیف برخوردارند.
مهلت پرداخت بدهی‌های حلقه دوم
به گفته مسئولان ترافیکی، با هماهنگی پلیس راهور ناجا، مهلت یک‌ماهه‌ای نیز برای پرداخت عوارض طرح ترافیک و جلوگیری از جریمه در نظر گرفته‌شده است. امکان ثبت نام برای شهروندان تهرانی و غیر تهرانی در هر زمانی وجود دارد اما تازمانی که این ثبت نام انجام نشود امکان استفاده از معافیت‌ها وجود ندارد. همچنین یک بار ثبت نام برای تمام خودروها کافی است تا سامانه، ترددهای هر پلاک را در محدوده شمارش کند و در صورت عدم ثبت پلاک خودرو در سامانه و حضور در محدوده، پلاک مورد نظر مشمول جریمه می‌شود.
امتیاز آژانس‌ها و وانت بارها در حلقه دوم
آژانس‌ها و وانت‌بارها بدون سقف سهمیه از ۵۰ درصد تخفیف برخوردارند و در صورت داشتن «سند سفر» و یا «باربرگ» این تخفیف به ۷۰ درصد می‌رسد.
نرخ ورود به محدوده حلقه دوم
حداقل نرخ ورود به حلقه دوم ترافیک در سال آینده ۷ هزار و ۲۴۵ تومان برای خودروهایی با معاینه فنی برتر و تردد در ساعات غیر پیک ترافیک و حداکثر ۲۰ هزار و ۷۰۰ در ساعات پیک و بدون معاینه فنی برتر خواهد بود.
یا مردم از طرح خبرندارند یا به مسئولان اعتماد
شهرام جبارزادگان کارشناس ترافیک در خصوص چالش‌های طرح جایگزین زوج و فرد به مهر می‌گوید: پیش نیاز اجرای هر طرح شهری به ویژه اگر با اعمال محدودیت برای شهروندان همراه باشد، نیازمند پیش بینی ساز و کارهای مورد نظر و زیرساخت‌های مورد نیاز است و اگر این امکانات و ملزومات از قبل فراهم نشده باشد، اجرای آن طرح به دلیل اعمال محدودیت ناشی از آن، نه تنها به رضایتمندی شهروندان منجر نمی‌شود، بلکه به نارضایتی عمومی از عملکرد مدیریت شهری دامن می‌زند.
در حالی قرار است این طرح از دو هفته تا آغاز آن، ظاهراً از سه میلیون دستگاه خودروی تهران، کمتر از نیم میلیون دستگاه خودرو در سامانه طرح ترافیک موسوم به تهران من ثبت نام کرده اند. این اتفاق می‌تواند دو دلیل داشته باشد: یاطرح ترافیک و به طور مشخص در مورد سامانه مربوطه، آنقدر ضعیف بوده که اغلب شهروندان از آن خبر ندارند یا عملکرد مسئولان مربوطه به نحوی بوده که مردم به مجریان طرح اعتماد ندارند
وی ادامه می دهد سوالی که قبل از آغاز اجرای این طرح باید از مجریان آن پرسید، این است که چه تعداد واگن مترو و چند دستگاه اتوبوس به شبکه ریلی و ناوگان اتوبوسرانی تهران اضافه کرده و امکان جا به جایی چند مسافر جدید با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی را فراهم کرده اند که به یک باره می‌خواهند برای رانندگان و سرنشینان نیمی از خودروهای شهر که در نیمی از روزهای هفته اجازه تردد در محدوده طرح زوج یا فرد را داشتند، محدودیت وضع کرده و آنها را مجبور به استفاده از حمل و نقل عمومی کنند؟
به گفته او در حالی قرار است این طرح از دو هفته تا آغاز آن، ظاهراً از سه میلیون دستگاه خودروی تهران، کمتر از نیم میلیون دستگاه خودرو در سامانه طرح ترافیک موسوم به تهران من ثبت نام کرده اند. این اتفاق می‌تواند دو دلیل داشته باشد: یاطرح ترافیک و به طور مشخص در مورد سامانه مربوطه، آنقدر ضعیف بوده که اغلب شهروندان از آن خبر ندارند یا عملکرد مسئولان مربوطه به نحوی بوده که مردم به مجریان طرح اعتماد ندارند.
این کارشناس ترافیک با اشاره به معافیت ۲۰ روزه خودروها برای تردد در محدوده کنترل آلودگی هوا اضافه می‌کند: مسئولان مربوطه که گویی می‌خواهند به شهروندان صدقه بدهند، از امکان ۲۰ روز تردد رایگان خودروهای پلاک تهران و ۱۵ روز تردد رایگان خودروهای پلاک شهرستان در هر فصل در محدوده طرح سخن گفته‌اند، در حالی که هر فصل ۹۰ روز دارد و در سایر ایام، شهروندانی که بابت هر ۹۰ روز عوارض و مالیات می‌پردازند، حق استفاده از خودروهایشان را ندارند و در صورت استفاده، هم از سوی پلیس جریمه می‌شوند و هم از سوی شهرداری در قالب عوارض، جریمه مضاعف می‌شوند که البته قانونی بودن آن محل تردید است.
مسئولان مربوطه عدد ۲۰ روز تردد در محدوده طرح از ۹۰ روز هر فصل برای خودروهای پلاک تهران را از کجا آورده‌اند، بماند اما اینکه خودروهای پلاک شهرستان فقط ۵ روز کمتر از خودروهای پلاک تهران یعنی ۱۵ روز امکان تردد در این محدوده را دارند، جای تامل و تعجب دارد.
