ماجراي يك سندرم مزاحم

بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر چیست؟

سندرم روده تحریک پذیر یا (Irritable bowel syndrome) که به اختصار باعنوان (IBS) هم از آن یاد می‌شود. یکی از بیماری‌های بسیار شایع دستگاه گوارش است اما بیماری که ویژگی‌های خاص خودش را دارد. این سندرم که بیشتر مزمن نیز هست به دلیل اختلال یا نوعی بی‌نظمی در سیستم حرکت روده‌ها ایجاد می‌شود. برای این اختلال دلیل مشخصی وجود ندارد اما آنچه که آشکار است این است که در جریان این بیماری دستگاه گوارش به‌طور سراسری از دهان تا مقعد درگیر می‌شود. مشکل از آن‌جا ایجاد می‌شود که روده مبتلایان به این بیماری به محرک‌های خارجی با حساسیت بیشتری پاسخ می‌دهد. این حساسیت معمولا منجر به پاسخی بیشتر از واکنش‌های معمول نسبت به درد، گاز در روده‌ها و... می‌شود و همین بخش بیماری است که تحمل و کنار آمدن با آن را برای مبتلایان بسیار دشوار می‌کند اما آنچه که دارای اهمیت است این است که در این بیماری هیچ‌گونه نشانه‌ای از وجود زخم یا عارضه‌هایی از این دست در روده‌ها به‌خصوص روده بزرگ وجود ندارد. 

*سندرم روده تحریک‌پذیر در زنان با مردان متفاوت است؟

آنچه‌که این بیماری را در گرو جنسیت قرار می‌دهد، نشانه‌های بروز آن است. اصولا خانم‌ها از تشدید نشانه‌های این بیماری در دوران پیش از قاعدگی شکایت دارند که این خودش معیار تشخیص بهتری برای سندرم ای‌بی‌اس یا همان روده تحریک‌پذیر است. در بانوان معمولا قبل و بعد از قاعدگی نشانه‌های اصلی این بیماری از قبیل دل دردهای شدید، تغییر شکل اجابت مزاج، سوزش سردل، نفخ و بادگلو... بیشتر به چشم می‌خورد. حتی در مواردی دیده شده که زنان مبتلا به این سندرم دوران قاعدگی بسیار دردناک‌تری نسبت به دیگران دارند. به‌طور کلی شیوع این بیماری در زنان بیشتر از مردان است. در ایران هم تحقیقات نشان داده که زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان درگیر این سندرم می‌شوند و عموما هم سن ابتلا به این بیماری زیر 45سال است. آنچه که درمورد ابتلای بانوان به این بیماری باید مورد توجه قرار بگیرد، تاثیر عوامل هورمونی در ایجاد یا تشدید این بیماری است. این‌که خانم‌ها در دوران قاعدگی شاهد بروز نشانه‌های این بیماری باشدت بیشتری هستند هم خودش دلیلی برای اثبات تاثیر عوامل هورمونی در ایجاد و تشدید این بیماری است. 

نشانه‌های بروز سندرم روده تحریک‌پذیر

سندرم روده تحریک‌پذیر یک اختلال کارکردی روده است که نشانه‌های ابتلا به آن غالبا به صورت تغییر در دفعات و شکل اجابت مزاج (گاه به شکل یبوست و گاه به شکل ااسهال) درد در ناحیه شکمی و نفخ در غیاب اختلالات ساختاری دستگاه گوارش بروز پیدا می‌کند اما پیدایش این نشانه‌ها زمانی نیاز به توجه ویژه دارند که حدود سه ماه به صورت متناوب به طول بیانجامند. این نکته هم بسیار دارای اهمیت است که دردهای شکمی در این بیماری به‌گونه‌ای هستند که با مصرف غذا یا اجابت مزاج برطرف می‌شوند. این دردها حتی در مواردی تحت‌تاثیر استرس‌های شدید و حتی هیجانات مثبت عاطفی ایجاد یا تشدید می‌شوند.

*چطور کنترل می‌شود؟

هرچند که به دلیل ارتباط مستقیم این بیماری با شرایط روحی بیمار ای‌بی‌اس بیشتر به صورت مزمن ظاهر می‌شود اما جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. در این بیماری در ساختار روده و دستگاه گوارش ضایعه‌ای ایجاد نمی‌شود و به این معناست که می‌توان آن را تا حدود زیادی کنترل کرد. بنابراین اگر منظور شما احتمال بروز بیماری‌هایی مانند سرطان روده بزرگ یا بیماری‌های غیرقابل کنترلی از این دست است خیر و حتی به این بیماری‌ها هم منجر نمی‌شود اما به این معنا نیست که می‌توان نسبت به نشانه‌های آن بی‌توجه بود. به‌خصوص که گاهی این دردها و حتی مشکلات دفع مزاج آنچنان با قدرت ظاهر می‌شوند که بیمار را از انجام امور روزمره و فعالیت‌های اجتماعی باز می‌دارند. از طرف دیگر از آن‌جا که ایجاد این سندرم تا حدود زیادی در گرو مشکلاتی با منشأ عصبی و روحی‌وروانی است درمان آن گاهی پیچید‌گی‌های خاص خودش را دارد.

ارتباط روانی و بدنی این بیماری

درحقیقت ارتباط تنگاتنگی بین حرکت روده و ساختار عصبی وجود دارد. این ارتباط هم از آن‌جا ناشی می‌شود که دستگاه گوارش کاملا تحت‌تاثیر دستگاه عصبی فعالیت می‌کند. درحقیت حالات عصبی روی تند یا کند شدن حرکت ماهیچه‌های روده اثر مستقیم دارند و همین حالات منجر به تغییر عادات معمول دفع مزاج می‌شود و به همین دلیل حالت‌های احساسی و حتی عاطفی رابطه مستقیمی با ابتلا به این بیماری دارند. تا جایی که مشکلاتی مثل افسردگی، اضطراب، مشکلات شدید عاطفی و حتی وسواس می‌تواند عامل به وجودآوردنده یا حتی تشدیدکننده این بیماری باشند. 

*سردرد همراه با سندرم به چه معناست

به‌طور کلی نشانه‌های بروز این بیماری را می‌توان به دو دسته گوارشی و غیرگوارشی تقسیم کرد. در نشانه‌های گوارشی درموارد حاد به بازگشت اسید از معده به مری (رفلاکس)، سوءهاضمه به صورت متناوب و حالت تهوع می‌توان اشاره کرد. یکی از نشانه‌های گوارشی شایع این بیماری که معمولا آزاردهنده هم هستند نفخ شدید، بادگلو و دفع گاز است که معمولا در خانم‌ها هم شدیدتر است و از نشانه‌های غیرگوارشی این بیماری هم باید به سردرد، درد سینه و حتی اختلال در عمکرد جنسی و مقاربت‌های دردناک اشاره کرد. به‌طور کلی بروز این بیماری می‌تواند با دیگر اختلالات کارکردی مثل سردرد، کمردرد و دردهای تناسلی همراه شود. همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد به‌طور کلی عوامل روان‌شناختی در آستانه حسی دردها اثر می‌گذارند به‌طوری که تاب تحمل در برابر درد را کاهش می‌دهند از این روست که هرگونه استرس یا ایجاد اختلال در ساختار عصبی می‌تواند به تشدید یا حتی ایجاد این بیماری کمک کند.

نقش تغذیه بر کنترل این سندرم 

وقتی پای بیماری‌های دستگاه گوارش به میان می‌آید، نمی‌توان نقش موادغذایی را نادیده گرفت. یکی از نشانه‌های بارز این بیماری نفخ یا احساس وجود گاز در روده‌هاست. پس طبیعی است که استفاده از موادغذایی نفاخ مثل شیر و متعلقات آن از سرشیر گرفته تا خامه باید کنترل شده و با احتیاط باشد. از مصرف میوه‌ها و سبزیجات نفاخ هم باید خودداری کرد. حبوبات هم به دلیل نفاخ بودن‌شان باید با احتیاط مصرف شوند. بهتر است از خوردن خانواده کلم‌ها از گل‌کلم گرفته تا کلم بروکلی خودداری کرد. بعضی میوه‌ها مثل گلابی، آلو و زردآلو هم در شمار میوه‌هایی هستند که باید با مراقبت‌های ویژه مورد استفاده قرار بگیرند. استفاده نکردن از خانواده گلوتن‌ها شامل ذرت، گندم، جو و... هم از مواردی است که به دلیل جلوگیری از اسهال می‌تواند تا حدی به بهبود این بیماری کمک کند. برای مبتلایان به این سندرم نوشابه و به‌طور کلی نوشیدنی گازدار هم اصلا توصیه نمی‌شوند. در فهرست خوردنی‌های ممنوعه باید بعضی شکلات‌ها و به‌طور کلی مواد کافئین‌دار را هم جا داد. ترشی و ادویه‌ها هم می‌توانند عملکرد روده بزرگ را تحت شعاع قرار دهند. الکل و دخانیات هم از مواردی هستند که حتما باید حذف شوند. به‌طور کلی افراد درگیر با این سندرم به خوبی آگاهند که کدام موادغذایی موجب تشدید مشکلات آن‌ها می‌شوند. مهم این است که از پزشک متخصص یا حتی کارشناسان تغذیه برای پیدا کردن جایگزین درست برای موادغذایی کمک بگیرند که باید از فهرست غذای روزانه‌شان حذف شوند.

بایدهای تغذیه‌ای در سندرم روده تحریک‌پذیر

بله، مهم‌ترین عامل نوشیدن آب است. به‌طور کلی مصرف مایعات عملکرد دستگاه گوارش را بهبود می‌بخشد اما درمورد مبتلایان به این بیماری آب بهترین و سالم‌ترین نوشیدنی است که بهتر است به میزان زیاد مصرف شود. علاوه بر خوردن، منظم غذا خوردن هم بسیار مهم است. این‌که شما سر ساعات مشخص غذا و حتی میان‌وعده می‌خورید، درحقیقت به بهبود عملکرد روده کمک می‌کنید نکته مهم هم این است که هیچ وعده غذایی را حذف نکنید. معمولا خوردن وعده‌های کوچک و کم‌حجم و در عوض پر تعداد به جای وعده‌های غذایی کم و حجیم به عملکرد بهتر روده بزرگ کمک می‌کند.

*سندرم روده تحریک‌پذیر درمان دارد؟

بله، از آن‌جا که این بیماری رابطه مستقیمی با اختلالات دستگاه عصبی دارد. در مرحله اول درمان باید این اطمینان خاطر را در بیماران ایجاد که برخلاف دیگر بیماری‌های دستگاه گوارش با مشکل غیرقابل علاجی مواجه نیستند. پزشک باید کامل و جامع روند و علت وجود بیماری را به بیمار توضیح دهد، این ترفندی برای کاهش یا کنترل استرس و اضطراب بیمار است. از آن‌جا که شرایط بروز این بیماری از فردی به فرد دیگر می‌تواند متفاوت باشد در قدم اول و پیش از شروع هر نوع درمانی باید سن، جنش و وضعیت ارجاعی، سابقه خانوادگی و حتی اختلالات روانی و اجتماعی بیمار مورد بررسی قرار گیرد. حتی در مراجعان بالای 45 سال انجام کلونوسکوپی و آزمایش مدفوع ضروری است و به تشخیص و انتخاب شیوه درمانی مناسب کمک می‌کند. به‌طور کلی برای انتخاب درمان هرچه بهتر باید شرح حال کاملی از بیمار و شرایط بیماری او در دست باشد. در کنار این موارد بسته به نوع درگیری بیمار می‌توان به درمان دارویی پرداخت و براساس شرایط بیمار داروهایی را تجویز کرد که روی اسپاسم‌های دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارند و به‌اندازه قابل‌توجهی اسهال یا یبوست را کنترل می‌کنند. تجویز نوعی از آنتی‌بیوتیک‌ها که فلور میکروبی روده را تغییر می‌دهند نیز می‌تواند در روند درمان موثر واقع شوند اما به‌طور کلی در این بیماری تلاش برای کنترل استرس و کاهش اضطراب بهترین روش درمانی است. در کنار آن رژیم غذایی مناسب هم روند درمان را سریع‌تر و راحت‌تر می‌کند. نکته قابل تامل در مواجهه با این سندرم دادن این اطمینان به مراجعه‌کننده است که با بیماری گوارشی سختی درگیر نیست و از آن‌جا که این بیماری اختلال ساختاری در دستگاه گوارش ایجاد نمی‌کند، کاملا درمان‌پذیر است. 

درمان‌های طب سنتی برای سندرم روده تحریک‌پذیر

بیماران به‌خصوص خانم‌ها به درمان‌های گیاهی و خودسر گرایش دارند که اصلا قابل توصیه نیست. مشکل از آن‌جا ناشی می‌شود که ممکن است غذاها یا داروهای گیاهی که حاوی فیبر هستند و معمولا توصیه می‌شوند حرکت کولون را بهبود ببخشند و به احساس درمان موقتی در آن‌ها منجر شوند اما از آن‌جا که در این بیماری فیبر درمانی یک درمان دو لبه است، چراکه بعضی از مبتلایان به این سندرم بسته به نوع بروز بیماری نیاز به مصرف بیشتر فیبر دارند. درحالی‌که بعضی دیگر باید به میزان کاملا کنترل شده فیبر مصرف کنند. همیشه نمی‌تواند به نتیجه درست منجر شود. بیماران برای قرار گرفتن در مسیر درمانی درست حتما در انتخاب نوع موادغذایی یا گیاهی باید پزشک معالج یا حتی متخصصان تغذیه مشورت کنند. از طرف دیگر بعضی داروهای گیاهی می‌توانند حاوی نوعی از کربوهیدرات‌ها باشند که روی دردهای شکمی و نفخ اثر عکس می‌گذارند.