چند نکته درباره روز جهانی تنوع زیستی

اگرچه همواره از توسعه صنعتی به‌عنوان ابزاری برای توسعه جوامع بشری یاد شده است، اما توسعه صنعتی باعث نابودی سریع و غیر قابل بازگشت بخشی از تنوع زیستی در سطح جهان شده است. امروزه مشخص شده که تنوع زیستی نه تنها به عنوان یک میراث فرهنگی اهمیت داشته، بلکه نقش مهمی در توسعه سالم یک جامعه ایفا می‌نماید. تنوع زیستی با حفظ پایداری و عملکرد اکوسیستم‌ها، مسئول سلامت اکوسیستم هاست. چنین اکوسیستم‌های سالمی می‌توانند دامنه وسیعی از خدمات متناسب و پایدار را ارائه کنند که برای بشر ضروری هستند. برای افزایش آگاهی از مسائل تنوع زیستی، سازمان ملل متحد روز اول خرداد (22 مِه) را به‌عنوان روز جهانی تنوع زیستی نامگذاری نموده است. تنوع زیستی سبب می‌شود موجودات زنده در برابر تغییرات محیطی، همچون شیوع آفات، بیماری‌ها و شرایط اقلیمی، مقاوم و سازگارتر شوند. همچنین تنوع زیستی کمکی شایان به فعالیت اصلاح‌ نژاد می‌نماید به طوری که می‌تواند موجوداتی با صفات برتر، مثل رشد سریع‌تر و مقاومت بیشتر در برابر بیماری‌ها تولید شود. حفاظت از تنوع زیستی این موجودات می‌تواند در کنار ارزش‌های اکولوژیک، درآمدهای مالی قابل ملاحظه‌ای را به همراه آورد.

کشور ایران با توجه به دارا بودن تنوع اقلیمی و اکوسیستم‌های آبی متنوع همچون آب شیرین، آب‌های لب‌شور، شور و خیلی شور از تنوع زیستی گسترده‌ای برخوردار است و از لحاظ ذخایر ژنتیکی به‌عنوان یکی از متنوع‌ترین و غنی‌ترین کشورهای جهان شناخته می‌شود. بیش از 1200 گونه ماهی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان و آب‌های داخلی کشور زیست می‌کنند که از این تعداد حدود 150 گونه دارای ارزش اقتصادی است. به علاوه، گونه‌های بیشماری از صدف‌ها، خرچنگ‌ها، میگو، نرم‌تنان، سخت‌پوستان، جلبک‌ها و گیاهان آبزی در پهنه‌های آبی کشور زندگی می‌کنند. سازمان شیلات ایران و مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور که متولی حفاظت، احیا و بهره‌برداری پایدار از گونه‌های آبزیان هستند روش‌های متعددی برای حفظ ذخایر در پیش گرفته‌اند. تعیین سقف مجاز صید و زمان شروع و خاتمه صید، تاریخ و محل تخم‌ریزی ماهیان توسط مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور و فعالیت ارزشمند بازسازی ذخایر توسط سازمان شیلات ایران کمکی شایان در جهت مقابله با از بین رفتن ذخایر ماهیان است. با وجود این در دهه‌های اخیر با تخریب زیستگاه‌های آبزیان، ورود انواع آلاینده‌ها، تخلیه زباله‌ها و پساب‌ها در رودخانه‌ها و دریاها، استفاده بیش از حد از آفت‌کش‌ها، بهره‌برداری بیش از حد از منابع زنده، توسعه شهری و صنعتی بدون ملاحظات زیست ‌محیطی، حذف تدریجی تنوع ژنتیکی در اکوسیستم‌های طبیعی و جایگزینی آن با سیستم‌های پرورشی، بسیاری از این ذخایر ارزشمند در معرض نابودی و انقراض قرار گرفته‌اند، به‌طوری که نتایج مطالعات نشان می‌دهد ذخایر شماری از گونه ماهی و سخت پوست در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان و آب‌های داخلی در حال نابودی است.

یکی از روش‌های حفظ تنوع زیستی تشکیل «بانک ژن» است. بانک‌های ژن مکان‌هایی هستند که جانوران، گیاهان و یا میکروارگانیسم‌های نادر در آنها نگهداری و محافظت می‌شوند. در حقیقت، بانک‌های ژن به عنوان پشتیبان برای بسیاری از صنایع کشاورزی، دامی و شیلات عمل می‌کنند.