محمد عزیزی‌پور- عضو هیئت علمی گروه عمران دانشکده مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز
بارندگی‌های اخیر و وقوع سیلاب و آبگرفتگی در کشور و مخصوصا در خوزستان، مسائل متعددی از مدیریت سدها تا عبور از دوره خشکسالی را بر سر زبانها انداخته است. به منظور قضاوت در مورد نحوه عملکرد مدیران و بهره برداران در حادثه سیلاب پائین دست سد کرخه، لازم است نکات ذیل در نظر گرفته شود.
مهمترین مسئله ای که بهره برداری از سدها را به یک موضوع پیچیده تبدیل کرده، وجود عدم قطعیت‌های شدید در پیش بینی میزان ورودی آب به مخزن است. این امر ناشی از محدودیت دانش بشر در تخمین حجم دقیق بارندگی و در نتیجه حجم رواناب است. هر چند که تخمین زمان بارندگی از چند روز قبل با دقت مناسب امکان پذیر است، پیش بینی حجم بارندگی در بازه های زمانی چند هفته قبل از وقوع بارش، با خطای زیادی همراه است.
با توجه به تخمین بارش سنگین از اوایل بهمن ماه سال 1397، تخلیه تدریجی مخزن سد کرخه به منظور کنترل سیلاب احتمالی آغاز شد و تا اوایل فروردین ماه ادامه داشت؛ به طوری که در ابتدای فروردین، تراز آب در مخزن سد به حدود 216 رسید که چهار متر پایین تر از تراز در نظر گرفته شده برای کنترل سیلاب در حالت معمول است.
پس از شروع بارش‌ها در هفته اول فروردین ماه، سیلابی با پیک حدود 7000 متر مکعب بر ثانیه وارد مخزن شد که با توجه به ظرفیتی که از قبل در مخزن ایجاد شده بود، به خوبی کنترل شد. پس از فروکش کردن جریان ورودی به مخزن سد، تراز آب در مخزن به 220 افزایش یافت.
در اتفاقی نادر، تنها به فاصله سه روز از فروکش کردن سیلاب اول، سیلابی بزرگتر با پیک حدود 8500 مترمکعب بر ثانیه و با حجم آب بیشتر وارد مخزن سد کرخه می شود. با توجه به نزدیک شدن سطح آب در مخزن به تراز 226، خروجی از سد کرخه به ناچار باید به بیش از 2500 متر مکعب بر ثانیه افزایش می یافت که متاسفانه باعث ایجاد آبگرفتگی و بروز خسارات زیادی در پائین دست شده است.
به هر حال با توجه به محدودیت علم در پیش‌بینی میزان دقیق بارش و به تبع آن عدم امکان پیش‌بینی بزرگی و حجم سیلاب، و همچنین با توجه به شرایط پائین دست سد و زیر ساخت های موجود، این حادثه رقم خورد. تصور اینکه در صورت عدم وجود سد کرخه چه فاجعه‌ای رخ میداد و علاوه بر خسارات مالی شدیدتر، منجر به تلفات جانی زیادی نیز می‌شد، اهمیت وجود این سد را بیش از پیش روشن می‌کند. خوشبختانه با مدیریت صحیح بهره برداران، این سد تا کنون وظیفه کاهش پیک سیلاب و به تاخیر انداختن سیلاب را به خوبی انجام داده و باعث جلوگیری از تلفات جانی و کمینه کردن خسارات مالی شده است.
امید است با تعمق در درسی که طبیعت در این سیل به ما آموخت، آمادگی لازم برای رویارویی با چنین مخاطراتی افزایش یابد که این مهم از طریق بررسی علمی و دقیق راهکارها و استفاده از صاحبنظران و کارشناسان امر میسر خواهد شد.
