مرتضی بهروزی فر*
شرکت نفت قطر (QP) برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای توسعه ظرفیت تولید LNG خود در داخل و خارج از کشور به عنوان بخشی از برنامه راهبردی این شرکت در دست دارد. این شرکت نفتی طی دو ماه آتی، پروژه توسعه ظرفیت تولید LNG خود را کلید خواهد زد، بنابراین رقابت برای یکی از پرطرفدارترین پروژه‌های انرژی جهان آغاز خواهد شد.
این انتظار وجود دارد که قطر در ماه مارس یا آوریل 2019 اسناد مناقصه توسعه ظرفیت مایع‌سازی گازطبیعی خود از 77 میلیون تن در سال به 110 میلیون تن در سال را ارائه نماید. اجرای این پروژه‌ها، برداشت قطر را از حوزه عظیم گازی گنبد شمالی (مشترک با پارس جنوبی ایران) را به سطوح بالایی ارتقا خواهد داد.
اگر اسناد مناقصه پروژه توسعه ظرفیت مایع‌سازی قطر در ماه مارس یا آوریل منتشر شوند، به احتمال زیاد شرکت‌های نفتی سه تا چهار ماه برای ارائه پیشنهاد خود وقت خواهند داشت که به این معنی است که شرکت نفت قطر تا انتهای سال‌جاری میلادی، برندگان این مناقصه را اعلام خواهد نمود.به نظر می‌رسد رقابت سختی ایجاد خواهد شد. شرکت‌های بین‌المللی نفت که احتمال می‌رود در این رقابت شرکت کنند عبارت خواهند بود از Exxon Mobil، Royal Dutch Shell، Total، ConocoPhillips، شورون و انی، به علاوه شرکت‌هایی از چین، ژاپن و کره‌جنوبی. شرکت Exxon شریک عمده شرکت نفت قطر است که در 12 واحد از 14 واحد تولید LNG قطر سهامدار است.
جزئیات مناقصه هنوز منتشر نشده، اما در سپتامبر 2018 مقامات شرکت نفت قطر اعلام نمودند که قصد دارند با احداث 4 واحد جدید، ظرفیت مایع‌سازی گازطبیعی خود را با حداقل 33 میلیون تن در سال افزایش به سطح 110 میلیون تن در سال برسانند. هر چند مدیر عامل شرکت نفت قطر مدتی پیش عنوان نمود این امکان وجود دارد که ظرفیت مورد نظر، در سطوح بالاتری نیز تعریف شود.
شرکت نفت قطر (QP) همچنان بزرگترین صادرکننده LNG جهان است و قصد دارد با توجه به برنامه گسترده برخی کشورها برای توسعه ظرفیت تولید LNG خود (به ویژه استرالیا و ایالات متحده)، اطمینان حاصل کند که این مقام را در آینده نیز حفظ خواهد نمود.
مدیر عامل شرکت Qatargas (زیر مجموعه QP) اوایل فوریه اعلام کرد این پروژه‌ها در سال 2023 آغاز به فعالیت خواهند کرد و در سال 2024 به حداکثر ظرفیت خود خواهند رسید. تحلیلگران اعتقاد دارند که این برنامه قابل اجرا خواهد بود.قطر در آوریل 2017 اعلام کرد توسعه حوزه گازی گنبدشمالی را که برای 12 سال رها کرده بود، در دستور کار دارد. تولید فعلی قطر از این حوزه حدود 22 میلیارد فوت مکعب در روز می‌باشد. سال گذشته شرکت ژاپنیChiyoda مناقصه مهندسی و طراحی تأسیسات ساحلی را برنده شد و شرکت امریکایی McDermott International نیز بخشی از پروژه فراساحلی که در نهایت 6/4 میلیارد فوت مکعب در روز به تولید قطر از حوزه گنبد شمالی خواهد افزود را در اختیار گرفت.
شرکت نفت قطر به منظور ارتقای سبد دارایی‌های بین‌المللی خود، با برخی شرکت‌های فعال در حوزه گازی گنبدشمالی و یا شرکت‌هایی که تمایل دارند در این حوزه فعالیت داشته باشند، قراردادهایی برای همکاری در دیگر مناطق جهان منعقد نموده است. در چارچوب توسعه فعالیت‌های ماوراء بحار، شرکت نفت قطر، 70 درصد سهام تأسیسات Golden Pass LNG را در ایالت تگزاس امریکا در اختیار دارد (30 درصد دیگر سهام در اختیار شرکت ExxonMobil قرار دارد).
در اوایل دهه2000، با توجه به تقاضای رو به رشد گازطبیعی در بازار ایالات‌متحده و نیاز به واردات حجم عظیم گازطبیعی، احداث پایانه وارداتی Golden Pass LNG در نوامبر 2003 آغاز شد. عملیات ساخت خط لوله مورد نیاز این تأسیسات در سال 2009 تکمیل شد و پایانه وارداتی Golden Pass در سال 2010 به چرخه فعالیت پیوست و اولین محموله LNG وارداتی این پایانه در اکتبر 2010 تحویل گرفته شد. با توجه به پیشرفت تکنولوژی و اقتصادی شدن برداشت از ذخایر غیرمتعارف گازطبیعی در ایالات متحده، تولید گازطبیعی این کشور به سرعت افزایش یافت و نیاز به واردات گازطبیعی کاهش یافته و سپس این کشور به عنوان یک صادرکننده گازطبیعی، وارد بازارهای جهانی انرژی شد. در این شرایط Golden Pass با یک چالش مهم مواجه شد: نقش تأسیسات احداث‌شده در حال حاضر چیست؟ این مجموعه تمامی مجوزها و قابلیت‌های عملیاتی خود را حفظ کرده تا در صورت وقوع اختلال در بازار گازطبیعی این کشور، به عنوان یک شیر ایمنی برای امنیت انرژی ایالات متحده مورد استفاده قرار گیرد، در عین حال، این چالش فرصتی ایجاد کرد و پروژه صادرات ال ان جی Golden Pass در سال 2012 کلید خورد. این پروژه شامل احداث سه واحد مایع‌سازی هر یک با ظرفیت اسمی 2/5 میلیون تن در سال است.
علاوه بر مشارکت با شرکت اکسون در Golden Pass LNG، شرکت نفت قطر با شرکت Eni در پروژه‌های این شرکت در مکزیک و موزامبیک و نیز بلوک اکتشافی شرکت توتال در فراساحل آفریقای جنوبی نیز مشارکت دارد.قطر به پشتوانه در اختیار داشتن حوزه گازی گنبد شمالی که مشترک با پارس جنوبی ماست، تبدیل به بزرگترین صادرکننده گازطبیعی مایع‌شده (LNG) جهان شده و در نظر دارد تا این مقام را حفظ نماید.
فعالیت‌های گسترده این کشور کوچک در حوزه جهانی و افزایش تولید گازطبیعی در حوزه‌های ماوراء بحار اعم از ایالات متحده، مکزیک، موزامبیک و آفریقای جنوبی، مسلماً نقش و جایگاه جهانی این کشور را در بازارهای گازطبیعی جهان بشدت ارتقا خواهد داد و حال نیز برنامه توسعه ظرفیت مایع‌سازی گازطبیعی در داخل قطر نیز، بیش از پیش به قدرت این کشور خواهد افزود.
اولین اثر توسعه ظرفیت تولید LNG این کشور به معنی حدود 40درصد افزایش برداشت از حوزه گازی مشترک با ایران خواهد بود. بعلاوه توسعه ظرفیت تولید LNG این کشور حداقل به میزان 33 میلیون تن در سال در کنار برنامه‌های گسترده افزایش تولید دیگر تولیدکنندگان LNG جهان بویژه استرالیا و ایالات متحده، مسلماً امکان حضور ایران در بازارهای جهانی گازطبیعی را بشدت مشکل‌تر خواهد نمود.
هر چند ایران بر روی کاغذ برنامه گسترده‌ای برای حضور در بازار LNG جهان دارد و سابقه آن به 5 دهه پیش باز می‌گردد و دو دهه پیش نیز برنامه احداث 75 میلیون تن ظرفیت تولید LNG در دستور کار قرار گرفته بود، اما به دلایل متعدد که یکی از آن‌ها وجود تحریم‌ها و عدم امکان دسترسی به تکنولوژی مورد نیاز این تأسیسات که عمدتاً نیز امریکایی است، باعث شده که ایران علی‌رغم در اختیار داشتن دومین ذخایر گازطبیعی جهان، هیچ حضوری در باشگاه تولیدکنندگان LNG جهان نداشته باشد و تنها نظاره‌گر رشد ظرفیت تولید LNG کشور بسیار کوچک قطر باشد که عملاً با بهره‌برداری از حوزه مشترک گازی، به کشوری ثروتمند بدل شده و به پشتوانه این ثروت، به دنبال جایگاه سیاسی بسیار فراتر از پتانسیل‌های خود می‌باشد.
به نظر می‌رسد زمان بشدت به ضرر حضور ایران در بازار LNG جهان در حال گذر است و عدم توجه به این تحولات، به معنی چشم‌پوشی صنعت نفت ایران از بازار LNG خواهد بود.
*عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
