قرار بود تهران را دو ساله به شهری بی گدا تبدیل کنند اما هنوز هم تهران بهترین مقصد برای گدایانی است که می خواهند درآمدی میلیونی داشته باشند. می گویند متوسط درآمد ماهیانه گدایان از ۳ میلیون تومان تا ۲۰ میلیون تومان است. بستگی به مکان و مهارت متکدی دارد. چگونه بتواند دل رهگذران این شهر را به درد آوردند و آنها را دست به جیب کنند.
کودکان و زنانی که نوزادی به کمر دارند، راحت تر می توانند از عابران این شهر پول دربیاورند. کودکان همیشه خماری که می گویند با ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان معامله می شوند. روزهای پایانی سال که می شود تهران، بهشت گدایان می شود. از همه جا می آیند حتی از کشورهای همسایه. اما قرار است از همین روزها از سطح شهر پاک شوند. هرچند تجربه نشان داده است پاکسازی های ضربتی نمی تواند این مشکل قدیمی را حل کند و شاید چند روزی چهره شهر متفاوت شود اما دوباره همه چیز به نقطه قبل باز خواهد گشت.
رویای تهران بدون گدا
سال گذشته بود که مدیرعامل جدید سازمان رفاه و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران در اولین اظهارنظرش چند دقیقه بعد از دریافت حکم مسئولیت تازه اش ادعا کرد، می تواند تهران را دو ساله به شهری بدون گدا تبدیل کند هرچند مدتی بعد از حرفش کوتاه آمد و تحقق این آرمان را در گرو همکاری سایر نهادهای مرتبط با آسیب های اجتماعی دانست اما سایر اظهارنظرها و و عده هایی که او به تازگی برای پاکسازی و جمع آوری گدایان مطرح کرده، نشان می دهد او همچنان در پی تحقق رویای تهران بدون گدا است.
مرتضی طلایی نایب رییس شورای شهر تهران می گوید: این آرمان خوبی است که تهران را تبدیل به شهری بدون گدا کنیم. اما شدنی نیست. زیرا جمع آوری گداها یک موضوع بین بخشی است و تنها با اراده یک سازمان حل نمی شود.
او ادامه می دهد: ما نیازمند مدیریت یکپارچه هستیم ساماندهی متکدیان، متولی مشخص می خواهد و نیازمند قوانین مشخص و جامع است.
طلایی اضافه می کند: باید به مردم آگاهی بدهیم که دست به جیب نشوند. مردم از روی عاطفه، ترحم و دلسوزی به گداها کمک می کنند اگر مردم دست به جیب نشوند این مشکل حل می شود در شهرهایی مانند اصفهان و تبریز به دلیل همین رویکرد این مشکل به صورت ریشه ای حل شده است چون مردم می دانند نهادهای حمایتی به نیازمندان کمک می کنند و دیگر نیازی به کمک آنها نیست.
سوء استفاده از حس عاطفه و ترحم شهروندان توسط متکدیان موضوعی است که محمد سعیدی آسیب شناس هم بر آن تاکید می کند و می گوید: مردم ایران دارای روح انسان دوستی هستند و دوست دارند به هم کمک کنند و برخی از این حس سوء استفاده کرده و درآمدهای کلانی به دست می آورند. گدایی در تهران به یک پدیده درآمد زا تبدیل شده است و مردم خیلی به گدایان کمک می کنند و گدایی را به جرم پردرآمدی بدل کرده اند. گدایان در پایتخت جمع آوری می شوند بارها به محاکم قضایی می روند و جریمه می شوند اما به دلیل آنکه درآمد خوبی دارند و مردم به آنها کمک می کنند دوباره به این چرخه باز می گردند و یک گدا روزانه چند صد هزار تومان در این شهر می تواند درآمد داشته باشد.
او با بیان این که برخی از این گدایان درآمدهای میلیونی دارند و طی سه، چهار ساعت ۵۰۰ تا ۶۰۰ تومان گدایی می کنند، می گوید: تعدادی از گدایانی که دستگیر شده اند در جیب هایشان ۱۰، ۱۱ میلیون چک بانکی بوده است.
او با بیان این که این گدایان رفتارهای مجرمانه دیگری هم دارند، می گوید: خرید و فروش کودک و یا توزیع موادر مخدر، فروش محصولات مستهجن و... برخی از این رفتارها است و برخورد با این گونه آسیب دیده های اجتماعی نیازمند دخالت پلیس است و باید توسط مراجع قضایی و انتظامی با آنها برخورد شود. متاسفانه نگاه مجرمانه ای به این افراد در جامعه وجود ندارد. مردم به چشم یک نیازمند به آنها نگاه می کنند. حتی وقتی مجریان قانون در حال جمع آوری این افراد هستند. آنها با علم به این موضوع مقاومت کرده و تلاش می کنند مردم را متاثر کرده و مردم را در مقابل مجریان قانون قرار دهند. مردم ما به گدایان نگاه محبت آمیز دارند اما اگر بدانند تنها ۱۵ درصد کسانی که گدایی می کنند نیازمند واقعی هستند دیگر کمک های سابق را به آنها نمی کنند.
کارشناسان شهری معتقد هستند جمع آوری متکدیان ممکن است قابل اجرا باشد اما نیازمند برنامه ریزی و ایجاد زیرساخت های مناسب است. باید مهاجرت به شهرها کنترل شود و با مقابله با حاشیه نشینی و ساماندهی بی خانمانها و اشتغال آفرینی زمینه های افزایش متکدیان را کاهش دهیم.
خاطره دور خداحافظی چند روزه با گدایان
چند سال پیش بود که همزمان با برگزاری اجلاس نم در تهران شهرداری با کمک استانداری و تشکیل کمیته ای با حضور تمامی نهادهای مرتبط با آسیب های اجتماعی در تهران مانند سازمان بهزیستی، کمیته امداد، نیروی انتظامی و... به مدت چند روز تهران از حضور گدایان و معتادان پاک کرد. قرار بود آن کارگروه همچنان به فعالیت خودش ادامه دهد تا یکی از مهم ترین آسیب های اجتماعی شهر تهران را آرام، آرام برطرف کند. اما نه این کمیته دیگر تشکیل جلسه داد و نه مسئولان این حوزه به دنبال چاره این درد بودند. اما دوباره آن قدر حضور متکدیان به چشم آمد تا رییس جمهوری در یکی از جلسات هیات دولت از وجود پدیده تکدی گری و اعتیاد در شهرهای کشور گلایه کرد و گفت: وجود این متکدیان زیبنده ایران اسلامی نیست. سپس دستور پاکسازی شهرها از این معضلات را داد. در همان جلسه رییس جمهوری از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت کشور، نیروی انتظامی، شهرداری ها و مسئولان محلی خواست تا پاکسازی چهره شهرها از این پدیده ناهنجار اجتماعی را با جدیت دنبال کنند و شناسایی و مقابله با شبکه های گرداننده این ناهنجاری ها را در اولویت ماموریت های دستگاه های مسئول قرار دهند.
مسئولیت جمع آوری متکدیان بر عهده شهرداری است
پس از حرف های رییس جمهور بود که استاندار تهران نیز در مصاحبه ای اعلام کرد که مسئولیت متکدیان پایتخت از جمله کودکان گدا، غربتی ها و... بر عهده شهرداری است.
به گفته حسین هاشمی مدیریت اجرایی ساماندهی متکدیان بر عهده استانداری است و استانداری باید دستگاه های ذیربط را هماهنگ کند اما جمع آوری آنها بر عهده شهرداری است. درحال حاضر ۵ کمیته تخصصی متشکل از استاندار تهران، مدیران شهرداری، اعضای شورای شهر و نمایندگان مجلس شکل گرفته که با تعامل و هماهنگی، مشکلات پایتخت را حل شود.
پیشنهاد احیای گداخانه ها
دبیر کمیته اجتماعی شورای شهر تهران نیز در این باره گفته بود: برای ساماندهی گدایان و معتادان پایتخت باید نقش فعالانه تری برای سازمان های مردم نهاد این حوزه تعریف کرد زیرا پاکسازی آنها از منظر شهری مشکلی را حل نمی کند.
فاطمه دانشور معتقد است: رسیدگی به این موضوع از وظایف اصلی دولت است و شورا و شهرداری می توانند در این رابطه به دولت کمک کنند اما متاسفانه تعاملات بین بخشی در این حوزه بسیار ضعیف است. متاسفانه برای حل و رسیدگی به مشکلات کودکان کار، قصد تعامل با تامین اجتماعی را داشتیم که این موضوع بسیار به کندی اتفاق افتاد. تمامی موضوعات بین بخشی به دلیل همین کندی تعامل بین نهادهای مرتبط دچار مشکل است البته گامهایی برای حل این مشکلات از سوی برخی از نهادها مانند نیروی انتظامی و شهرداری برداشته شده اما با توجه به وسعت جامعه هدف کافی نیست.
برخی از آسیب شناسان اجتماعی جمع آوری گدایان از سطح شهر را نوعی پنهان کردن این آسیب می دانند تا درمان این درد. به اعتقاد آنها باید به دنبال راهکارهای ریشه ای برای ساماندهی این افراد در سطح شهر باشیم.
غلامرضا شریفی جامعه شناس در این رابطه می گوید: افرادی که با انگیزه کار به تهران می آیند اما توان اداره زندگی خود و خانواده را ندارد مجبورند تکدی گری کنند. بعضی نیز به دلیل همین مشکلات به اعتیاد روی می آورد یا به دلیل طرد شدن از سوی خانواده، کارتن خواب می شود. هرچند این مشکلات دلایل متعددی دارد.
ا‌مان قرائی مقدم جامعه شناس اما با جمع آوری متکدیان از سطح شهر موافق است. او می گوید: گناه شهر تهران چیست که بار مسئولیت سایر استان ها و شهرهای کشور را به دوش بگیرد و از این‌همه خلافکار، معتاد، متکدی، دزد، اراذل و اوباش و قاچاق فروش و غیره نگهداری کند او پیشنهاد می کند: تهران همانند انگلیس در سال ۱۶۹۶ از «قانون اسکان» که به موجب آن، اینگونه افراد، به شهر خود بازگردانده می شدند،باید به شهر محل سکونت خویش بازگردانده و نگهداری شوند، قبل از انقلاب نیز در هر شهری «گداخانه یا نواخانه» وجود داشت و از متکدیان و خانواده آنها نگهداری، فرزندان آنها در همانجا به مدرسه می رفتند و پزشک هر هفته چند بار از آنها عیادت می‌کرد. معتادان، نیز جای خاصی داشتند و خلافکاران و اراذل و اوباش در همان شهر در زندان بودند.
او دلیل بازگشت گدایان جمع آوری شده به شهرهای بزرگی مانند تهران را کنترل و نظارت ضعیف نهادهای مسئول می داند.
کوچ متکدیان به تهران در ماه پایانی سال
هفته پیش معاون خدمات شهری شهرداری تهران با گلایه از افزایش حضور گدایان در سطح شهر خواستار حمایت شورای شهر در این خصوص شده بود. مجتبی عبدالهی گفته بود: وضعیت شهر و خیابان های شهر تهران مناسب نیست و با انواع افراد از جمله گدایان خارجی مواجه است و اگر اعضای شورای شهر تهران از ما حمایت نکنند نمی توانیم کاری کنیم.
فرزاد هوشیار مدیرعامل سازمان رفاه شهرداری نیز با تایید افزایش متکدیان در ماه پایانی سال می گوید: بخش عمده متکدیان کودکان کار هستند که ساماندهی آنها نیازمند مداخله جدی و هماهنگی بین نیروی انتظامی، بهزیستی، قوه قضائیه و شهرداری است.
او می گوید: از آنجایی که جمع آوری کودکان متکدی از یک پروتکل خاص راهبری می شود که در یدِ سازمان بهزیستی است هماهنگی های لازم را با آنها انجام می دهیم. بسیاری از این متکدیان در روزهای منتهی به عید از شهرستان به تهران می آیند به همین دلیل شاهد افزایش حضور آنها در روزهای نزدیک به نوروز هستیم اما قرار است تا در روزهای آینده سند اقدام جمع آوری متکدیان و کاتن خواب ها به مناطق ۲۲ گانه ارسال شود و در ۱۲ محور اصلی که کلونی تکدی گری های گروهی و خانوادگی است، آسیب دیدگان جمع آوری و چهارراه های بدون گدا ایجاد شود.
هوشیار با اشاره به راه اندازی مراکز کار برای متکدیان شهر می گوید: برای ساماندهی متکدیان در مرحله نخست باید زیرساخت های لازم را فراهم کرد، بر این اساس در نظر داریم تا تمرکز سامانسراها را که پیش از آن برای نگهداری متکدیان و آسیب دیدگان اجتماعی بود،تغییر و فقط به متکدیان اختصاص دهیم.
گفته وی در حالی که در قانون جمهوری اسلامی ایران تکدی گری جرم است متکدیان تهرانی به طور متوسط بین سه تا هفت میلیون تومان درآمد دارند که به علت کمک های دلسوزانه مردم تعداد آنها در حال افزایش است. مدیریت شهری روزانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ گدا را از سطح شهر جمع آوری می کندکه از این تعداد ۵۰ درصدشان اصلا فقیر نیستند، ۳۵ درصد بصورت خانوادگی و عمدتا از بیگانگان هستند و کمتر از ۱۵ درصد این افراد واقعا فقیر هستند.
هوشیار به همکاری دو ارگان در این زمینه اشاره می کند و می گوید: در حالی که شهرداری متولی جمع آوری متکدیان نیست با این حال پلیس و شهرداری دست به دست هم داده اند تا این متکدیان را در درجه اول از سطح شهر جمع آوری و بعد ساماندهی کند.
توانمندسازی متکدیان گام اصلی
اما جمع آوری گدیان از سطح شهر تنها چاره این مشکل نیست. محسن پیرهادی رییس کمیته نظارت شورای شهر معتقد است: شهرداری تهران توان جمع آوری گدایان از سطح شهر تهران را دارد اما باید سایر نهادهای مرتبط در بخش نگهداری و توانمندی این افراد با مدیریت شهری همکاری کنند.
او می گوید: با توانمند سازی متکدیان نیازمند می توان آنها را به چرخه عادی زندگی باز گرداند. او ابا اشاره به فعالیت باند های حرفه ای تکدی گری در تهران می گوید: نیروی انتظامی باید مانع و استفاده باند های حرفه ای تکدی گری در سطح شهر شود.
پیرهادی معتقد است گام نخست برای حل این مشکل جمع آوری متکدیان از سطح شهر است اما در گام بعدی که مهم تر از اقدام اولیه است نگهداری و توانمند سازی این افراد است.
